Тик син генә…

Л?кин тарих кил?ч?к т?шенч?се. Ул вакытта инде б?генге кешел?рне? д?, аны? бел?н кызыксынучыларны? да булмавы м?мкин. ? кил?ч?к кешел?рен? ?тк?нн?р кызык т?гел. ?тк?нн?рне ?йр?н?не? н?ти??се бер ген?: ?зе?не? икенчел ик?не?? т?шен?се? – си?а кад?р д? кемдер яш?г?н, авыр шартлардан чыгу юлын таба белг?н ??м ул синн?н д? а?гырарак булмаган. Киресенч?, ул б?генгед?н д? катлаулырак чорда синн?н д? ?йб?тр?к яш?г?н. Шулай булгач, б?генге заман геройлары тарих к?зен? карарга тел?ми: я ул ?зе ?тк?нн?рг? к?з йомып карый, я тарихны? к?зен йомдырырга тырыша. Т?рлеч? килеп чыга. Тарихны? бик ?к д?рес т?геллеген? тарих ?зе ша?ит.

? тарихны б?ген ясаучылар б?генге чорда яши. Аларны? чын сыйфатларын б?ген к?реп булмый, кулларындагы акчаны ??м властьне файдаланып, алар ?зл?рен гел ?йб?т итеп к?рс?терг? тырыша. Аларны? ?йб?тлегенн?н кайвакыт халыкка да бер-ике тиен т?шеп кала. ?й, с?ен? инде халык, шушы кешел?рг? р?хм?т яудыра, м?дхия укый, озын гомер тели. Ч?нки аны? шушы ике тиенн?н д? артыграк р?х?тлек к?рг?не юк. Ул а?а омтылмый да бугай… Л?кин с?з ?з мескенлегенн?н ?зе т?м табып яш??чел?р турында т?гел. С?з шушы мескенлект?н котылырга тел?п т? берниг? иреш? алмаучылар турында. Кемдер м?мкинлек бирми. Ул ?зен и? асыл, и? м?хт?б?р зат итеп к?рс?т?.

Илнурны? абыйсы бел?н н?къ шундый х?л инде. Ул укуын да матур гына т?мамлады, тиз ген? яхшы урынга да урнашты. Бик начар да егет т?гел инде ?зе, тик бераз вакчылрак кына. ??р н?рс?сен чутлый торган. Ч?йн?н? торган. Илнур аны беркайчан да абыйга санамады. Егет т?гел иде ул. Сугышкан ?ирд?н ташлап качарга, со?ыннан ?л?кл?шерг? м?мкин. С?йл?ш? р?веше д? артык ит?гатьле… Х?тта кул х?р?к?тл?ре д? балериналарга тартым… Со?ыннан белде инде Илнур аны? кемлеген… "Абые? кебек булса?…" – диг?н с?зл?рг? ?ене котыруны? с?б?бе шул иде. Бу д?ньяда син ниндидер ?ылы урында утырып, т?ртипле булып кына яш?рг? тиеш. Шундый булса?, х?тта ?тк??-?нк?? д? ярата. ? "з??г?р"леге? берни тормый. Х?тта ?тк??-?нк?? ?чен д?.

Мен? бу – гомере буена намус саклап, гаделлек яклап й?рг?н кешел?р. Сине намуслы итеп т?рбиял?г?н кешел?р. Син аларга карап ?ск?нсе?, шуларныкы диг?н юл бел?н китк?нсе?… ??м… алар да сатлык ?аннар булып чыгамы? ?г?р ?и?ел юл бел?н ?зене? арт ш?рифен? ?айлы к?н?фи тапкан кешене алар си?а ?рн?к итеп куя ик?н, монда нишл?рг?? ?зг?л?нерг? ген?… ?г?р сине? ?зг?л?н?л?ре? и? якын кешел?ре?? д? ят ик?н, ары нишл?рг?? Ватылырга, сатылырга, сытылырга: "?ти-?ни, шайтаныма олагыгыз, сезне? б?тен т?рбиягез ялган булган, мин сезне? ялганлыгыгызга ышанган ?чен б?хетсезмен…" – дип еларгамы?

Ул "з??г?р" д? т?гел, т?шемле урыннарда ыштан туздырып утырырга да тел?ми иде. Кулы?нан берни килм?г?н килеш, талантлы ш?хесл?рне? урынын бил?п, зур хезм?т хакы алып утыру ?зе ?к бер ?инаять бит инде. Пассив ?инаятьчелек. Шу?а к?р?, ?нисе ?йтк?нн?рне? и? ?анына тиг?не – абыйсын ?рн?к итеп кую иде. Кир?кми. Куймасын. З??г?р булса? бул, тик тормышта ниндидер урыны? булсын диг?н кебек бит инде… Н?рс??недер биреп н?рс?г?дер иреш, диг?н шикелле. Бу Илнурны? к??еле кабул ит? торган кыйбла т?гел иде.

Абыйсы шундый булгач, а?а да т?къдим ясаучылар табылды. Тик егет моны кабул ит?лм?де. Аны? с?йг?н кызы бар иде. Д?реср?ге, яратып й?рг?н кызы. Яратып й?рг?н… Укудан куылуына да шул с?б?пче булды инде…

4

Л?йл? бел?н ул кайчан танышканын да х?терл?ми. К?рше подъезда яш?г?н Н?фис? апа бел?н ?нисе берг? эшл?г?н, ахир?тл?р булып бик тату гомер итк?нн?р. Шу?а к?р?, балалары да ?ле берсенд?, ?ле икенчесенд? ?ск?н. Илнурны? ?нисе эшт? чагында, Н?фис? апа караган, Н?фис? апа сменасында – Илнурны? ?нисе. Имч?к баласы чагыннан ук шулай. ? инде т?пи баскач, двор алдындагы балалар м?йданчыгында берг?л?п уйнаулар, б?т?н балалардан аерылып китеп, якындагы паркта адашып й?р?л?р… Сабый чак ма?араларыны? барсын да х?терл?п бетерерлек т? т?гел х?тта, алар б?т?н тормышта, б?т?н кеше бел?н булгандыр кебек т? тоелып кит?.

Тик бер н?рс?не ачык х?терли Илнур. ?ти-?нил?ре д? аны гел иск? т?шереп, онытырга ирек бирм?дел?р бугай. ?зе д? гел х?терл?п елмаеп куя торган булды. Л?йл? д? кайчагында: "Син бит ми?а ияреп барып кына х?реф танырга ?йр?нде?," – дип шаяртты.

Л?йл? Илнурдан ?ч айга ?лк?нр?к иде, шу?а аны м?кт?пк? бирдел?р. Илнурны? ?иде яше ноябрьд? ген? тулачак булгач, кил?се елга калдырырга уйладылар. "Мин д? барам," – дип караса да, ?ти-?нисе артык игътибар итм?де. "Быел чыгымнарыбыз да к?п, кил?се елга калуы? яхшырак," – дип кул гына селт?дел?р. Шулай да булгандыр инде, ул елларда б?тен м?кт?пл?р д? диярлек ата-аналар акчасына яш?де. Класс б?лм?сен т?зекл?ндерерг? д?, ?и?азлар алырга да, концерт-театрга й?рерг? д?, б?тенесен? д? гел акча сорыйлар иде. Л?кин Илнур ?ле моны а?ламый, бар дип т? белми, аны? б?тен тел?ге – Л?йл? бел?н берг? булу. Шу?а к?р?, ул беренче сентябрь к?нне матур киемн?рен киде д? Л?йл?г? иярде.

Б?йр?м тантанасында да ?ит?кл?шеп басып тордылар, со?ыннан да укытучыга ияреп сыйныф б?лм?сен? берг? уздылар. Укытучы апа, яшь кен? чиб?р кыз инде, исемлек буенча тикшереп чыкты. Илнур ул исемлект? юк иде.

– Нишлибез инде х?зер сине? бел?н? – дип к?лемсер?п, малайга тек?лде ул, – Документлары? монда булмагач, сине м?кт?пк? алып булмый бит.

– Минем укыйсым кил?, – диде Илнур еларга ?итешеп, – Укыйсым… Кил?…

Укытучы апа аны кызганды бугай:

– Ярый, б?ген кич ?егезг? барып килермен, – дип малайны? аркасыннан с?йде ул, – ?ти-?ние? бел?н с?йл?шербез.

Ул кичке якта чынлап та килде. Кухнядагы ч?й табынында озак кына с?йл?штел?р. Илнур б?тен с?зл?рен д? ишет? алмады. Тик укытучы Илнур ягында иде.

– ?г?р баланы? укырга тел?ге бар ик?н, каршы т?ш?рг? ярамый, – дип ?гетл?де ул, – Кил?се елга аны? м?кт?пт?н к??еле с?релерг? м?мкин. Аннан со? улыгыз "икеле капчыгына" ?йл?нер д? куяр. ? быел ул…

Кыскасы, укытучы апа ?и?де. Икенче к?нне м?кт?п формасы, уку ?сбаплары сатып алдылар да малайны м?кт?пк? илтеп куйдылар.

Укытучы апаны? исеме Р?шид? ?нваровна иде. Илнур а?а чиксез р?хм?тле булды. И? т?п с?б?бе, ?лб?тт?, ?ти-?нисе бел?н с?йл?шеп, малайны укырга бирерг? ризалаштыруы, Л?йл?д?н аермавы ?чен иде. Уку д?веренд? д? ?йб?т кеше булды Р?шид? ?нваровна, бер кайчан да тавышын к?т?рм?де, елм?г?н н?рсл?ре?не сабыр гына а?латып бирде, т?ртип бозса? – алай эшл?рг? ярамаганын се?дерерлек итеп ?йтте. Ничек шулай ит? алгандыр ул, Илнур б?ген д? а?лап ?ит?лми, ?мма укытучы апа кис?тк?нн?н со? шул ук хатаны тагын кабатлау – аны р?н?ет? кебек тоела иде. ? аны р?н?ет?се килми. Аны? шат чагын к?р? к?пк? р?х?тр?к. Гел диярлек елмаеп с?йл?ш?, елмайганда бит очларында сизелер-сизелм?с кен? чокыр п?йда була, ап-ак тешл?ренд? якты нур кабына, к?зл?ренн?н шаян очкын сибел?. Аны? елмаюын к?рг?ч, Илнурны? да елмаясы кил? иде.

Беренче сыйныфта кызлар бел?н малайларны бер парта артына утырттылар. Сыйныфташларны? к?бесе мо?а кан?гатьсезлек белдерде, ? Илнур с?енде ген?. Ул Л?йл? бел?н бер парта артында иде. Аны? ?зе?не? яны?да ик?нен тою да к??елг? ниндидер ?ылылык, д?рт, р?х?тлек бир?.

Баштарак сыйныфташлары "кия? бел?н к?л?ш" дип ирештереп маташтылар да бу ик??не? артык исе китм?г?ч, туктадылар. Илнур да сыйныфта т?шеп калган малайлардан т?гел иде. И? к?члесе ?к булмаса да, ?з-?зен якларлык чамасы бар. ??м, ?лб?тт?, Л?йл?не д?.

Сигезенче сыйныфларга ?итк?нд? кызларны? г??д?се тулыша, к?кр?кл?ре ч?йн?к капкачы чамасы булып б?ртеп чыга, ? малайларга д?рт кер? – кем кызларны? биленн?н кочаклап карарга омтыла, кем к?кр?кл?рен? ?рел?. Яклаучысы булмаган кызларны бер?р почмакта кысрыклап, елатып бетер?л?р. Л?йл?г? б?йл?н?че булмады. Ул вакытта Илнур т?рле ярышларда катнашып беренчелекне ала торган спортчы, егетл?р арасында абруйлы малай иде.

Л?йл? бел?н м?н?с?б?тл?ре д? дуслыктан узып, м?х?бб?т ягына авыша башлады. Элеке кебек ?ит?кл?шеп й?р?л?р бетте. Куллары кулга тиеп китс? д? й?р?к ярсып тиб? башлый, бит очлары алсуланып чыга, башлар ?йл?неп кит?. Берг? атлаганда кайвакыт с?зл?р д? табылмый, ?мма с?зсез ген? атлау да р?х?т була. ? аерылгач, д?нья да, тормыш та бушап калгандай тоела. К?кр?кт?н ниндидер и? кадерле н?рс?не суырып алган шикелле…

Мондый х?лат озакка сузыла алмый иде.

??м к?нн?рне? беренд? барсы да ?з урынына утырды. Ни с?йл?шерг? белмич?, с?зл?р табалмыйча аптырап барганда Л?йл?не? биек ?кч?се янтаеп китте д? кыз с?рлекте ??м Илнурны? куенына барып керде. Егетне? б?тен булмышы тыелгысыз бер дулкынга ?верелде. Л?йл?не? т?не кайнар да, йомшак та, татлы да иде. Ул кызны ?зен?р?к тартып, куенына кысты. Л?йл? читк? тайпылган х?р?к?т ясады да тынып калды, бераздан ?зе егетк? сарылды. Кызларны? шулкад?р назлы итеп сарылганын беркайчан да тойганы юк иде ?ле Илнурны?, ?лл? нинди тылсымлы хал?т иде бу, б?тен к?з?н?кл?ре?не тибр?ндер?, ?аны?ны да, т?не?не д? с?теп ?ыя торган р?х?т давыл иде. Шул давыл эченд? иренн?р бер берсен ?зл?п тапты… Шул давыл эченн?н кайнар пышылдаулар ишетелде:

– ?аным минем…

– Берд?нберем…

? бераздан татлы да, газаплы да тавыш:

– Мин яратам сине… – диде.

– Мин д?… Мин д? яратам!

Бу мизгелл?рне х?терг? т?шер? ?зе ген? д? Илнурны? к??елен? чиксез р?х?тлек бир?. Х?тта м??гег? онытылмаска, гомер буе ?анны иг?рг? тиешле ?рн?-?кенечл?рне д?, к??елне тырмап яш?г?н н?фр?т барлыгын да оныттырып тора. Егет шул мизгелл?рг? кайтырга тел?г?нд?й к?зл?рен йомды, к?з?н?кл?рене? назлы тибр?н?ен тоймакчы булды, ?мма бу х?ле озакка бармады, ачы ?ерм? булып к?з алдына икенче бер мизгел килеп басты. Монсы да б?тен ?аны?ны-т?не?не актара торган иде… Тик монсы ?ылылык та, наз да, р?х?тлек т? б?л?к итми, бу бары тик сызланулар ??м ?рн?л?р ген? бир?, б?тен булмышы?ны ??м д?нья?ны тоташ ялкынга урый…

М?х?бб?тт? а?лашкан к?нн?н алып алар ?зл?рене? кия? бел?н к?л?ш ик?нлекл?рен? берс?зсез ышаналар ??м никахка керер яшьк? ?ит?л?рен т?земсезлек бел?н к?т?л?р иде. Ник шуны унсигез яшьк? кад?р ит?рг? кир?к булгандыр инде. Элек уналты яшьт? ?к ?йл?нешеп тормыш корып ?иб?рг?нн?р, ит?к тутырып балалар ?стерг?нн?р, тавыш-гауганы белмич?, м?х?бб?тт? тату гомер итк?нн?р. ? х?зер…

Югары уку йортына да кочаклашып барып кердел?р. Филология факультетына. Икесе д? ?йб?т укый иде. Илнур к??еленн?н ген? язучы булырга хыяллана, б?лм?сенд?ге и? яшерен урында бернич? ?с?ре д? бар, тик аларны ?ле х?тта Л?йл?г? д? к?рс?тк?не юк иде. Л?йл?не? тел?ге – укытучы булу. Институтта да гел берг? булдылар. ??м ?зл?рене? кия? бел?н к?л?ш ик?нен? тамчы да шикл?нм?дел?р. Бер?? д? шикл?нм?де. Т?ркемд?шл?ре аларны? бер-берсен яратуын бел? ??м шундый якты м?х?бб?тк? сокланып, х?тта бераз к?нл?шеп т? карыйлар иде.

К?нл?шерлекл?ре д? булгандыр. Илнур бик ?лл? кая китк?н чиб?р егет т? т?гел, ?с-башы да гади ген?, к?бесенч? абыйсыннан калган киемн?р… Кес?се д? такы-токы. ?ти-?нисенн?н матди ярд?м бик эл?кми, ?зе каян эш таба шуны? ис?бен? к?н к?р?, ? эш диг?не? гел ген? табылып та тормый. Мен? шундый гади ген? егет янында Л?йл? кебек али?? й?рг?ч, к?нл?шс?л?р д? аптырырлык т?гел инде.

?лб?тт?, Илнурны? кимсенг?н вакытлары да аз булмады. Л?йл?не затлы рестораннарга й?рт?се, ди?гез буйларыннан ял иттереп алып кайтасы иде д? бит… ?ич югында уртача гына бер ?и?ел машина бел?н каршы аласы, озатып куясы, тел?г?н ?иренн?н ?йл?ндереп алып кил?се иде. Тик ?лег? аны? м?мкинлеге юк шул. ?лег?…

Л?йл? мо?а артык игътибар итми иде бугай. Акыллы кыз ич инде ул, барсын да а?лап тора, ?зе д? Илнурныкы шикеллер?к гади гаил?д? туып ?ск?н кыз. Б?тен илд? акча хакимлек итс? д?, алар д?ньясында м?х?бб?т т?хетт? иде. Алар бар, берг? ??м шуны? бел?н б?хетле идел?р.

К?нн?рне? беренд? аларны? т?ркемен? я?а студент к?чеп килде. Денис исемле. ?лл? кая китк?н егет т?гел инде. Кыска гына буйлы, ябык г??д?ле. Битен тимгел тимгел булып сипкел баскан. Сары сыек кашлары астыннан соры к?зл?ре ялтырый. Борыны урынына камыр уып ч?п?п куйган кебек. Кыскасы, ашык-пошык ясалган Я?а ел алдыннан подъезд алдында ашык-пошык ясалган Карбабай шикеллер?к бер н?рс?, бернинди матурлыгы юк.

Тик ул бик хикм?тле егет булып чыкты. Беренчед?н, ?с-башы ис китм?ле – б?тен киеме затлы, я?а гына эн?д?н чыккан шикелле. Икенчед?н, ?зен бик иркен тота, х?тта укытучылар бел?н д? югарыдан карап с?йл?ш?. Тегел?ре д? мо?а юл куя, Илнур шулай кыланса мизгел эченд? урынына утыртырлар иде, ? мо?а бер с?з ?йт?че юк. Со?ыннан ачыкланды инде, бик зур бер т?р?не? баласы ик?н. Бер ?к вакытта экономика факультетында да укый, филологияга кил?ене? с?б?бе бер – монда и?глиз телен яхшы укыталар. Чынлап та яхшы, м?кт?пт? ун ел укып берни ?йр?н? алмаган Илнур да монда килг?ч, ярыйсы ук алга китте. Шу?а к?р?, Денисны да алар т?ркемен? урнаштырганнар.

Л?йл? баштарак Дениска к?леп кен? карый иде. Теге ни ?йтс? д? гел аркылы кил?, ирештер?, х?тта м?сх?р?ли д? кебек. Илнур мо?а илтифат итм?де, га??п т? т?гел – ?тисене? байлыгы бел?н мактанып, шу?а аркаланып й?рг?н егетл?рне ул ?зе д? бик ?н?п бетерми. Тик егет кешег? Л?йл? кебек аркылы килеп булмый, килешми ул. ? кызларга килеш?. Аларга ни ?йтс?л?р д? гафу ител?.

Аз-маз акчасы булмасмы дип, бер т?ркем егетл?р бел?н Илнур ?й т?б?се ябарга ялланган иде. Тик беренче к?нне ?к т?б?д?н егылып т?ште д? хастахан?г? эл?кте. Л?йл? бу хакта бел? бел?н т?млешк?л?рен т?яп килеп ?итте, озак с?йл?шеп утырдылар. Л?йл? д?ресл?р турында, нинди темалар ?тк?нн?ре хакында с?йл?де. Аны? янында р?х?т иде. Кыз шулай к?н д? килеп й?рде, бераздан к?н аралашка к?чте, ? ахырда б?тенл?й килм?с булды. Илнурны? аягы сынган иде, т?з?л?е никтер озаккарак китте. Л?йл?не? килм?вен? д? аптырырлык т?гел, тизд?н имтиханнар башлана, гел ген? хастахан? юлында й?реп булмый, ?зерл?нерг? д? кир?к. ?зен шулай дип юатса да Илнурны? к??еленд? бераз шом да бар иде. Чирл?п китм?де мик?н, б?ла-казага юлыкмадымы…

Хастахан?д?н чыккач ул туп-туры институтка китте. Д?рес барган аудиторияне эзл?п тапты да кин?т кен? килеп керерг? кыймыйча, ишекне кысып кына ачып к?з?т? башлады. Л?йл? Денис янынада утыра иде. Тегесене? бер кулы ?ст?л ?стенд?, икенчесе Л?йл?не? ботын сыйпый. Кыз карышмый, кан?гать елмаеп утыра.

Моны к?рг?ч, егет бер м?лг? ис??гер?п торды. Чынлап шулаймы со? бу диг?нд?й к?зл?рен ачып-йомып алды. Чынлап шулай ик?н… Аны? инде д?реск? кер? тел?ге калмады. Бу х?лг? барыбер ышанасы килми иде. Егет ?ен? кайтырга ашыкмады, д?ресл?р бетк?нен к?тте. Денис бел?н Л?йл? кочаклашып берг? чыктылар да бай егетне? затлы машинасы янында туктап ?бешеп алдылар. Аннан Л?йл? бик кан?гать кыяф?т бел?н машинага кереп утырды. Кузгалып киттел?р… Затлы машина кузгалып китте, ? Илнур култык таягы бел?н алар артыннан атлады.

Ул чактагы ?рн?л?рен с?йл?п бетерерлек кен? т?гел инде. Х?тта исен? д? т?шер?се килми х?зер. Б?тен ?мет-хыяллары, б?тен ышанычы, бар д?ньясы челп?р?м? килде. Подъезд алдына кайтып ?итк?ч т? ?зл?рен? керерг? ашыкмады. К?рерг? кир?к Л?йл?не. Машина бел?н китереп куйдылар ич, ул инде к?пт?н ?енд?дер.

– О, Илнур, балакаем! – дип каршылады аны Н?сим? апа, – Ис?н-сау терелеп чыкты?мы? Маладис! ?зе?не сакла инде моннан ары.

Л?йл? ?йд? т?гел иде.

– Со?гы вакытта бик к?п куялар ?ле д?ресл?рне, – дип акланды Н?сим? апа, – Кайчагында кара?гы т?шк?нче укыталар. К?ч-х?л бел?н кайтып егыла, балакаем. Си?а да куып ?ит? авыр булыр инде. Ярар, берг?л?п ерып чыгарсыз ?ле…

Илнур Денисны? кайда яш?г?нен бел? иде. Ш???р уртасындагы ике б?лм?ле затлы фатир ул. ?ти-?нил?ре газиз балаларыны? унсигез яше тулу у?аеннан б?л?к итк?нн?р. М?йданы зур, ? ?й ?и?азлары ?зл?ре бер фатир б?ясе торырлык. ?й, бирс? биреп т? тора инде б?хетне ходай кайбер??л?рг?! ? алар шу?а да кан?гать булмыйча, башкаларны? берд?нбер куанычын, юанычын тартып алалар…

Илнур барлы-юклы акчасына такси алды да Денисларга китте. Тимер р?ш?тк?л?р буйлап й?ри торгач, ад?м сыярлык бер тишек табып ишегалдына узды. Капкадан керерг? ярамый, Дениска шалтыратачаклар, шунсыз ?тк?рм?яч?кл?р иде. Эчт?н бер?рсе чыкканын к?теп ишек т?бенд? озак кына басып торды. Эт ияртеп чыккан ханым читк?р?к кит? бел?н тотканы эл?ктереп алды.

– Сез кемг?? – диде ханымны? тал?пч?н тавышы, – ?й, сезг? энд?ш?м!

Илнур а?а игътибар биреп тормады. Л?кин хатынны?: