Оценить:
 Рейтинг: 0

Медиатаълимнинг «ўзбек модели» ни яратиш ва амалиётга жорий этиш истиқболлари

1 2 3 4 >>
На страницу:
1 из 4
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля
Медиатаълимнинг «yзбек модели» ни яратиш ва амалиётга жорий этиш исти?боллари
Санобар Жуманова

Монография глобал ахборий му?итнинг ифлосланиши шароитида а?олининг ра?амли саломатлигини са?лаш, ёшларнинг медиа билан муносабатини тартибга солиш учун медиатаълимнинг миллий моделини яратиш ва амалиётган жорий этиш исти?болларини ёритиб берган.

Медиатаълимнинг «yзбек модели» ни яратиш ва амалиётга жорий этиш исти?боллари

Санобар Жуманова

© Санобар Жуманова, 2023

ISBN 978-5-0060-1875-4

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

МУНДAРИЖA

КИРИШ

I БОБ. ЗАМОНАВИЙ МЕДИАМАКОНДАГИ АХБОРОТ-ПСИХОЛОГИК КУРАШ ШАРОИТИДА ЎЗБЕКИСТОНДА МЕДИАТАЪЛИМ ТАРА??ИЁТИНИНГ АСОСИЙ ОМИЛЛАРИ

1.1§ Замонавий медиамакондаги ахборий-психологик курашнинг дунё ахборий харитасида акс этиши

1.2§ Ўзбекистонда ахборий ва киберхавфсизликка та?дидлардан ?имояланишда медиатаълимни жорий этиш зарурати, ?онуний асослари, шарт-шароитлари

1.3§ Медиатаълимнинг полисемик тал?ини ва таснифи, ма?сад ва вазифалари

II БОБ. МЕДИАТАЪЛИМНИНГ ТАРИХИЙ, ИЛМИЙ-НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ: МИЛЛИЙ ВА ХАЛ?АРО ТАЖРИБА

2.1§ Медиатаълимнинг дастлабки тарихий кyринишлари, ривожланиш бос?ичлари, тара??иёт тамойиллари

2.2§ Ахборий саводхонлик, факт чекингга оид миллий дидактик ?арашлар

2.3§ Медиатаълим: хал?аро тажриба, оптимал моделлар, етакчи назариялар

III БОБ. МЕДИАТАЪЛИМНИНГ «ЎЗБЕК МОДЕЛИ”НИ ЯРАТИШ ВА ЖОРИЙ ЭТИШНИНГ АМАЛИЙ МАСАЛАЛАРИ

3.1§ Ра?амли му?итда шаклланган янги медиасаводхонликнинг таянч компетенциялари

3.2§ Ўзбекистонлик ёшларнинг медиа истеъмоли ва медиасаводхонлик кyрсаткичи (социологик тад?и?от натижалари)

3.3§ Медиатаълимни миллий таълим тизимига жорий этиш шакли, бос?ичлари, фанларга интеграциялаш масалалари

ХУЛОСA

ФОЙДAЛAНИЛГAН AДAБИЁТЛAР РЎЙХAТИ

КИРИШ

Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Жа?он медиаполисида кечаётган глобаллашув, ра?амлашув тенденциялари, сиёсий, и?тисодий, мафкуравий манфаатлар тy?нашуви медианинг ахборот-психологик таъсирини оширди, инсонлар онгу шуури учун кураш жараёнини кучайтирди. Ахборот супермагистралидаги шиддатли ахборот о?ими, ра?амли тенгсизлик, ахборот хавфсизлиги ва киберхавфсизлик муаммосининг долзарблашуви, ахборотнинг товар сифатидаги тижорий функциялари кyпайиши, ахборий му?итнинг ифлосланиши, унда турли нома?бул ахборот шаклларининг пайдо бyлиши, оммавий коммуникация жараёнида адоват ва нафрат тилининг, эмоционал резонанс, ахборий блокада, медиага ?арамлик, фейк ахборот ва манипулятив таъсирнинг кенгайиши миллий манфаатлар устуворлиги ?амда давлат хавфсизлигини таъминлаш ма?садида а?олининг медиама?сулот истеъмолини чу?ур тад?и? этиш, медиатаълим инструментидан фойдаланган ?олда омма онгида ахборот оламини тартибга солиш, ахборот ва ра?амли саломатлигини са?лаш, ахборот билан муомала ?илишнинг янги усулларини ишлаб чи?иш, а?олининг, хусусан, ёшларнинг ахборот маданиятини шакллантиришни та?озо этмо?да.

Дунёнинг ривожланган мамлакатларида бу борадаги ?аракатлар yтган асрда бошланган ва бугун кyплаб давлатларда медиатаълим умумий таълимнинг мажбурий, доимий компонентига айланди. Ўзбекистонда медиатаълимни ривожлантириш, болалар, yсмирлар ва ёшларнинг ахборот саводхонлиги шакллантириш ?амда онлайн му?итдаги хавфсизлигини таъминлаш масаласи кун тартибида турибди. Шу ну?таи назардан, замонавий медиамакондаги реал вазият, ахборот-психологик курашлар контекстида медиатаълимнинг пайдо бyлиш тарихи ва шаклланиш бос?ичлари, илмий-назарий, амалий, методологик асослари ва концепциялари, ил?ор хорижий тажрибани yрганишга зарурат сезилмо?да. Шу билан бирга, хорижий мамлакатлар тажрибасини тy?ридан-тy?ри кyчирмасдан, илмий тад?и?отлар ор?али миллий исти?лол ?оясига асосланган, миллий таълим тизими, менталитетдаги yзига хосликларни, шар?она тарихий, маънавий негизларни инобатга олган ?олда медиатаълимнинг «yзбек модели”ни яратиш долзарб а?амиятга эга.

Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш. М.Мирзиёев 2021 йил 26 июндаги матбуот ва оммавий ахборот воситалари ходимларига табригида «Бугун авлодлар, ижодий мактаблар, анъаналар, тушунча ва тасаввурлар янгиланмо?да. Интернет замони yз талаб ва ?оидаларини илгари сурмо?да. Ана шундай мураккаб yтиш даврида миллий журналистикамиз илгари кузатилмаган турли синов ва ?ийинчиликларга ?ам дуч келаётганини эътироф этиш ва уларни биргаликда бартараф ?илиш ?а?ида yйлашимиз лозим» деган фикрлари ор?али замонавий медиамакондаги ?озирги вазиятга ба?о берди[1 - Мирзиёев Ш. М. Матбуот ва оммавий ахборот воситалари ходимларига табрик нут?и – https://president.uz/uz/lists/view/4454. Мурожаат ва?ти: 15:12 / 03.03.2022.]. Янги Ўзбекистонда мамлакатни модернизация ?илиш ?амда ?аётнинг барча со?асини либераллаштириш, давлат ?окимияти ва бош?аруви органлари фаолиятининг очи?лиги ва шаффофлиги, сyз эркинлигини таъминлаш, ра?амли и?тисодиётни жорий этишга ало?ида эътибор ?аратилмо?да. Шу маънода, мазкур тад?и?от «2022—2026 йилларга мyлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тара??иёт стратегияси»[2 - Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги «2022—2026 йилларга мyлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тара??иёт стратегияси тy?рисида”ги ПФ-60-сон Фармони. – ?онунчилик маълумотлари миллий базаси, 29.01.2022 й., 06/22/60/0082-сон.]нинг 71- ва 89-ма?садларида белгиланган оммавий ахборот воситаларида, ижтимоий тармо?ларда холис ахборотни yз ва?тида бериб бориш ор?али ёл?он маълумотлар тар?алишининг олдини олиш, фу?ароларнинг ахборот олиш ва тар?атиш эркинлиги борасидаги ?у?у?ларини янада муста?камлаш, фу?ароларнинг ахборот-коммуникация воситаларидан фойдаланиш маданиятини ошириш, шахсий ва сир са?ланиши лозим бyлган маълумотларни интернет тармо?ида ошкор ?илиш билан бо?ли? дахлсизлик ?у?у?и бузилишининг олдини олиш, кибержиноятчиликнинг олдини олиш тизимини яратиш билан бо?ли? устувор вазифалар ижроси доирасида амалга оширилди.

Ўзбекистон Республикасининг «Болаларни уларнинг со?ли?ига зарар етказувчи ахборотдан ?имоя ?илиш тy?рисида», «Киберхавфсизлик тy?рисида», «Давлат сирларини са?лаш тy?рисида», «Шахсга доир маълумотлар тy?рисида», «Тижорат сири тy?рисида», «Реклама тy?рисида», «Ахборотлаштириш тy?рисида», «Ахборот эркинлиги принциплари ва кафолатлари тy?рисида», «Давлат ?окимияти ва бош?аруви органлари фаолиятининг очи?лиги тy?рисида”ги ?онунлари, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сон «2022—2026 йилларга мyлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тара??иёт стратегияси тy?рисида”ги, 2020 йил 5 октябрдаги ПФ-6079-сон «Ра?амли Ўзбекистон – 2030» стратегиясини тасди?лаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тy?рисида”ги, 2019 йил 2 февралдаги ПФ-5653-сон «Ахборот со?аси ва оммавий коммуникацияларни янада ривожлантиришга оид ?yшимча чора-тадбирлар тy?рисида”ги фармонлари ?амда Вазирлар Ма?камасининг 2018 йил 5 сентябрдаги 707-сон «Бутунжа?он интернет тармо?ида ахборот хавфсизлигини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тy?рисида”ги ?арори ва мазкур фаолиятга тегишли бош?а меъёрий-?у?у?ий ?ужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишда ушбу диссертация тад?и?оти муайян даражада хизмат ?илади.

Тад?и?отнинг республика фан ва технологиялари ривожланишининг устувор йyналишларига мослиги. Мазкур тад?и?от республика фан ва технологиялар ривожланишининг: I. «Ахборотлашган жамият ва демократик давлатни ижтимоий, ?у?у?ий, и?тисодий, маданий, маънавий-маърифий ривожлантиришда инновацион ?оялар тизимини шакллантириш ва уларни амалга ошириш йyллари”нинг устувор йyналишига мувофи? бажарилган.

Муаммонинг yрганилганлик даражаси. Ўзбекистонда медиатаълим, ахборотнинг аудиторияга таъсири масалалари Ф. Мyминов, Н. Муратова, Х. Дyстму?амедов, Ё. Маматова, С. Сулаймонова, Н. Тошпyлатова, Г. Алимова, С. Бабаджанов[3 - Мyминов Ф. Ахборот хавфсизлиги ва ижтимоий тара??иёт // Ўзбекистон матбуоти. – 2007. – №6. – Б. 32—33.; Журналистикада медиа ва ахборот саводхонлиги: [Матн] / Н. Муратова, Э. Гризл, Д. Мирзахмедова – Тошкент: Baktria press, 2019. – 112 б. Дyстму?аммад Х. Ахборот – мyъжиза, жозиба, фалсафа. – Т.: Янги аср авлоди, 2013. – 320 б.; Fake news: медиада дезинформация: ?yлланма / Н. Муратова, Н. Тошпулатова, Г. Алимова. – Ташкент: «Innovatsion rivojlanish nashriyot-matbaa uyi», 2020. —104 б.; Я. Маматова, С. Сулайманова, тузувчилар. Ўзбекистон медиатаълим тара??иёти йyлида. Ў?ув ?yлланма.—Т.: «Extremum-рress», 2015. – 94 б.; Бабаджанов С., Хозирги медиаму?ит шароитида ёшларни деструктив ахборотлардан химоя килишнинг самарали воситаси сифатида медиатаълимнинг зарурияти // Замонавий таълим. – 2017. – №2. – Б. 9—14.;]нинг ?yлланмалари, илмий ма?олаларида акс этган.

Медиатаълим, медиасаводхонликнинг назарий асослари бyйича тад?и?отлар МД? давлатларида А.В.Федоров, А.А.Новикова, В.Л.Колесниченко, И.А.Каруна, Е.И.Кузьмин, Е.А.Воронина, Э. Токтогулова, Э. Кайыпов, Г. Асанбаева, Н. Гендина, А.В.Паршакова, А.В.Шариков, И.В.Жилавская[4 - Федоров А. В. Медиаобразование: история и теория. М.: МОО «Информация для всех», 2015. 450 c.; Федоров А. В., Новикова А. А., Колесниченко В. Л., Каруна И. А. Медиаобразование в США, Канаде и Великобритании. Таганрог: Изд-во Кучма, 2007. 256 c.; Кузьмин Е. И. Медиа- и информационная грамотность в контексте вызовов информационного общества и политики построения обществ знания. – М.: МЦБС, 2013. – C. 18—24.; Воронина Е. А., Токтогулова Э., Кайыпов Э. Замонавий оммавий ахборот воситаларида ?амда муло?от майдонида «Адоват тили». Олий y?ув юртлари y?итувчилари учун y?ув-услубий ?yлланма. – Бишкек: ОАВни ?yллаш маркази ЖЖ, 2021. – 136 б.; Пособие по медиаграмотности для преподавателей вузов высших учебных заведений Казахстана. – Алматы: Интерньюс, 2019 – 250 стр.; Gendina, N. (2017). Analysis of adaptation of Media and Information Literacy Curriculum for Teachers (prepared by UNESCO) in Russia and Uzbekistan. Mediaobrazovanie-Media Education, (3), 27—44; Медиа- и информационная грамотность в обществах знания / Сост. Кузьмин Е. И., Паршакова А. В. – М.: МЦБС, 2013. – 384 с.; Шариков А. В. Медиаобразование: мировой и отечественный опыт. – Брошюра. – М.: Академия педагогических наук, 1990. – 65 с. Жилавская И. В. История развития медиаобразования. М.: МПГУ, 2017. – 160 с.

 Шергова О. Б. Медиаобразование и журналистика (коммуникативные и лингвистические компоненты): автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук. – Москва: 2010. 6 Oberg D., Ingvaldsen S. (2016). Media and Information Literacy in Higher Education. Chandos Publishing, 176 p.; Leaning, M. (2017). Integrating Media and Information Literacy. Media and Information Literacy, Chandos Publishing, 144 p.; Grizzle A., Moore P., Dezuanni, M., Asthana S., Wilson, C., Banda F., Onumah Ch. (2013) Media and information literacy: policy and strategy guidelines, France, 196 p.; Singh, J., Kerr, P., Hamburger, E. Media and information literacy: reinforcing human rights, countering radicalization and extremism, France, 2016, 314 p.; Silverblatt, A., Ferry, J., Finan, B. (1999). Approaches to Media Literacy. Armonk, New York – London: M.E.Sharpe, 281 p.; Stevenson, N. (2002). Understanding Media Cultures. Social Theory and Mass Communication. London – Thousand Oaks – New Delhi: Sage Publications, 255 p.;] ва бош?а олимларнинг илмий тад?и?отлари, y?ув ?yлланмаларида yз ифодасини топган. О.Б.Шергова[5 -

 Маклюэн М. Галактика Гутенберга. Становление человека печатающего. – 2-е изд. – М.: Академический Проект, Гаудеамус, 2013. – 496 с.; Маклюэн М. Понимание медиа: внешние расширения человека. – М.: Кучково поле, 2007. – 464 с.]нинг «Журналистика ва медитаълим (коммуникатив ва лингвистик компонентлар) ” мавзусидаги тад?и?оти оммавий ахборот воситалари билан тyйинган дунёда яшаётган жамият талабларига жавобан пайдо бyлган янги фанлараро йyналиш – медиатаълимнинг журналистика ихтисослигида yрганилишини асослаб бергани билан а?амиятли.

Медиа-ахборий саводхонликнинг замонавий тал?ини бyйича D. Oberg, S.Ingvaldsen, M. Leaning, A.Grizzle, P.Moore, M.Dezuanni, S.Asthana, C. Wilson, F.Banda, Ch. Onumah, J.Singh, P.Kerr, E. Hamburger, A.Silverblatt, J. Ferry, B.Finan, N.Stevenson[6 -

 Тоффлер Э. Третья волна, 1980. – М.: АСТ, 2010. – 784 с.] сингари хорижлик мутахассислар изланиш олиб борган. М. Маклюэн ва Э. Тоффлер каби хорижлик олимларнинг медиани тушуниш, медиа таъсири масалаларига ба?ишланган мумтоз ?арашлари мавзуни чу?урро? тад?и? этишда му?им а?амият касб этди. Шуни ало?ида таъкидлаш керакки, биз назарий ва ?исман эмпирик база сифатида чет эл тад?и?отчиларининг илмий журналлардаги ма?олаларидан ?ам фойдаландик. Бу борада ЮНЕСКО томонидан yтказилган хал?аро конференциялар материаллари, «Медиаобразование», «International Journal of Media and Information Literacy» журналларидаги ма?олалар му?им манба ?исобланади. Уларда медиатаълим, медиасаводхонликнинг замонавий жамиятдаги yрни, ?ар бир мамлакатдаги тара??иёти, yзига хослиги ва медиама?сулот истеъмолидаги yзгаришлар ?а?ида сyз кетган.

Шунга ?арамай, ахборий-психологик кураш шароитида медиатаълимнинг заруратини асослаш, медиа-ахборий саводхонлик компетенциясини миллий таълим тизими контекстида yрганиш, медиатаълимни жорий этишдаги yзига хосликларни илмий асослаш бyйича изланишларга э?тиёж катта.

Тад?и?от мавзусининг диссертация бажарилган олий таълим муассасаси илмий-тад?и?от ишлари режалари билан бо?ли?лиги. Диссертация тад?и?оти Ўзбекистон давлат жа?он тиллари университетининг «Хал?аро журналистика назарияси ва амалиётининг долзарб масалалари» мавзусида олиб борилаётган исти?болли илмий-тад?и?от ишлари доирасида бажарилган.

Тад?и?отнинг ма?сади ил?ор хорижий тажриба, тарихий маънавий негизларга таяниб, ахборот-психологик кураш хавфи, миллий таълим тизими yзига хослигини инобатга олган ?олда медиатаълимнинг «yзбек модели”ни яратиш ва амалиётга жорий этиш исти?болларини асослашдан иборат.

Тад?и?отнинг вазифалари:

дунёнинг мураккаб ва кyп ?иррали ахборий харитасида акс этаётган ахборий-психологик кураш шароитида медиа-ахборий саводхонлик заруратини та?лил ?илиш;

медиатаълим ва ахборий саводхонликнинг миллий, маънавий, тарихий асосларини тад?и? этиш;

медиатаълим бyйича ил?ор хорижий тажрибаларни yрганиш, ма?бул назария ва моделларни ажратиш;

Ўзбекистонлик ёшларнинг медиама?сулот истеъмоли ва медиасаводхонлик даражасини ани?лаш асосида таълим тизимининг медиасаводхонликни ошириш функциясини такомиллаштириш;

медиатаълимнинг «yзбек модели”ни амалиётга татби? этиш шакли ва механизмлари, малака талаблари, жорий этиш бос?ичлари, таълим мазмунини белгилашга доир тавсиялар ишлаб чи?иш.

Тад?и?отнинг объекти сифатида медиа изоляциясидаги ахборот истеъмолчиларининг ра?амли оламга тy?ри мослашишига кyмаклашиш, медиасаводхонлик, тан?идий тафаккурни ошириш функциясини yзида мужассамлаштираётган хорижий ва миллий таълим тизими олинган.

Тад?и?отнинг предмети ахборий ва кибер хавф мавжуд бyлган глобал ахборий-психологик маконда мураккаб ва кескин вазият, медиама?сулот истеъмолидаги yзгаришлар фонида долзарблашиб бораётган медиатаълим, медиасаводхонлик ?исобланади.

Тад?и?отнинг усуллари. Тад?и?отда мавзуни адекват ?олатда yрганишни таъминлашга ?аратилган ?уйидаги назарий ва эмпирик методлар мажмуи ?yлланди: назарий (тa?лилий-синтетик, тaрихий-?иёсий, тaркибий-типологик), та?лил (анализ, синтез, индукция, дедукция, конкретлаштириш, аналогия, моделлаштириш); социологик (?ужжатларни yрганиш, кузатув, анкета сyрови, контент та?лил), диагностик (лойи?алаштириш), прогностик (фикрий эксперимент, муста?ил ба?оларни умумлаштириш ва бош?.), математик статистика усуллари.

Тад?и?отнинг илмий янгилиги ?уйидагилардан иборат:

мамлакатда ахборот хавфсизлиги ва киберхавфсизликни таъминлаш, ахборот экологияси мусаффолигига эришишда омманинг жамоатчилик фикрини манфаатли шакллантиришга интилаётган сиёсий ва молиявий тузилмалар таъсиридан чи?иши, онгли тарзда ишончли ва тyли? ахборот олиш ?у?у?ини амалга оширишда медиатаълимнинг долзарблиги ва зарурати асосланган;

тарихий манбалардан медиатаълим, медиасаводхонлик, фактчекинг тушунчаларининг Шар?даги ?адимий кyринишларига оид мисоллар топилган, аллома ва мутафаккирларнинг мавзуга оид ?арашлари очиб берилиб, yрта асрларда мадрасаларда y?итилган, услуб жи?атидан медиатаълимга yхшаш бyлган фанлар ани?ланган;
1 2 3 4 >>
На страницу:
1 из 4