Қазақша ашылып сайрау

Рысты. Жо?-ау, ендi ?зi? емес пе… ?ысты? к?зi ?ырауда жылы орнымызды суытып, шиеттей бес баланы ш?быртып ?айда ?а??ырма?пыз? О жа??а бар?анда бiзге дайын т?р?ан ?й-жай, ?ора-?опсы, отын, тама?-су ?айда?.. Ниет?лiмен келiспесе?, шы?са? шы? сол серiктестiгiнен. Жеке шаруа, ?лгi не ет… и?, фермер бол ?айтадан.

К?мекбай. Жеке шаруа, фермер боп та к?рген жо? па едiк кезiнде. К?нiмiздi к?ре алма?ан со? кiрмеп пе едiк ?лгi Ниет?лi иттi? ??р?ан серiктестiгiне. ?айда барса? да к?ретiн к?нi? сол – тiрiдей тонау!.. Кетемiз ана «Майлыбас?а». Темiржол?а ж?мыс?а кiрем. Стансасыны? басты?ы немiс к?рiнедi. Сол немiске барып паналамаса?, мына т?йенi т?гiмен ж?татын ?аза?тар бiр к?нi мына бiздi де ж?тып ?ояды. ?аза?тан сен еш?ашан ?дiлет таба алмайсы?, бiлдi? бе?!

Рысты. Темiржолда ж?мыс бар ма екен? ?ткенде ?лайдар: «Шойынжолда да ?ыс?арту ж?рiп жатыр екен, бiраз кiсi ж?мыссыз ?алыпты» деп отыр едi ?ой.

К?мекбай. (Арыны басыл?ан жуастау ?нмен мi?гiрлеп). Ендi былай бiрде?е ?ылармыз…

Рысты. ?ой, шыра?ым!.. К?шсе?, ?зi? к?ше бер. Мен мына жылы орнымнан еш?айда ?оз?алмаймын. ?шпа??а шы?атын болса?, «Екпiндiден» к?шiп келдiк ?ой осы «Ке?т?пке» осыдан жетi жыл б?рын. Сонда да «Ойбай, «Ке?т?пке» барамыз, туып-?скен жер, а?айынны? ортасы, шаруашылы?тары да д?ркiреп т?р» деп, желпiлдеп едi?. Сонда да «Екпiндiнi?» басты?тарымен ?стас?ансы? осылай. Осы сен жайы?а ?арап ж?ре алмайсы? ба бас?а ж?рт секiлдi тып-тыныш.

К?мекбай. Мен олармен ?дейi ерiккеннен ?стасып ж?р ме екем? Соларды? ?здерi емес пе кiсiге к?н к?рсетпей ж?рген. Айтшы ?зi?, ж?з жиырма мы? те?ге деген не мына ?ымбатшылы? заманда. Сенi мен менi? екi айлы? шайлы?ымыз. Ал жылды? ?ал?ан он айында немен к?н к?ремiз?!

Рысты. Онда солармен, басты?тары?мен, арпалыс та ж?р осылай! С?з бiттi, точка, н?кте!.. Мен жылы орнымнан еш?айда ?оз?алмаймын. К?шу о?ай дей ме екен? Жайына ?арап ж?рмей, ?немi осы iстейтiнi – басын бiр дау-дамай?а ты?ады да ж?редi. Ж?р ?ой осы ауылды? сенен бас?а адамдары ?п-?демi болып тып-тыныш.

К?мекбай. Сонда мына тап к?з алды?да жасалып жат?ан ?дiлетсiздiктерге, алая?ты?тар?а, жем?орлы??а к?зiмiздi ж?мып ж?ре беруiмiз керек пе б?рiмiздi?? Адамшылы? ?айда, имандылы? ?айда? ?лде оларды? бiзге к?к тиын?а керегi жо? па? Б?йте берсек, б?л ауыл бiр к?нi сен айт?андай, ?п-?демi болып iшiнен шiрiп ?ледi. «Ауруын жасыр?ан ?ледi» дегендi естуi? бар шы?ар. Бiлдей онжылды?ты бiтiрген сауатты адамсы? ?ой.

Рысты. ?лсе, ?мiрем ?апсын. Сенi? не шаруа? бар-ей онда? Айтшы!.. А?ыр ая?ында ендi ж?ртты? д?рыстап «спокойно» ?луiне де м?рша бермессi? сен. Сен бе, сенен б?рi шы?ады! ?ырша??ы!..

К?мекбай. Мейлi, не десе?, о де. Мен б?рiбiр шынды?ты айтпай т?ра алмаймын. ?йткенi мен айтпасам, солармен бiрге мына бiз де ?лемiз iштей iрiп-шiрiп. Б?ткiл ?о?ам iрiп-шiрiп, сасып кетедi.

Рысты. (Т?лданып). Сасыса, сасысын! К?ппен к?рген ?лы той.

К?мекбай. Б?л – ??лдарды? психологиясы. Ал ??лдар мен ??л иеленушiлердi? ?о?амы ?лде?ашан тарихты? бiр ?ойнауында ?алып ?ой?ан. Тiптi одан кейiнгi феодализм д?уiрiнi? де ?арасы бат?алы ?ашан. Ал, сенi мен бiз ?ай ?асырда ?мiр с?ремiз, айтшы? XXI ?асырда! Д?ние ж?зiне демократия мен плюреализм ке? ?анат жай?ан гуманистiк ?асырда!

Рысты. ?й, ?ойшы, сен осы «демократия-семократия» деп осы ?йге апта сайын буат-буат болып келетiн де жататын ана газет-журналдардан жаттап ал?ан ?ияли с?здерi?мен адамны? басын ?атырмай! Осы газет-журналдар деген де б?ле болып жабысты осы ?йге! Ана Астана мен Алматыда?ы ерiккен журналистер ?айда?ыны ?айдан тауып алып жазады да жатады. Шаршамайды екен ?здерi. Тама?тары то?, к?йлектерi к?к бол?ан со?, ерiгедi ?ой деймiн. Тыныш жат?ан елдi д?рлiктiрiп!…

Рысты бiрте-бiрте ?з позицияларынан айрыла баста?анды?тан, ?н-т?нсiз ?ал?ан К?мекбай?а т?не т?седi.

Рысты. ?стi-басы май сасы?ан мына тракторшы?а – cа?ан – не керек, а, газет-журнал? Газет-журналды ана екi астанада?ы – О?т?стiк пен Солт?стiк астаналарда?ы – кiм едi ?лгi, жазушылар мен журналистер, академиктер мен сакадемиктер, ?алымдар о?ысын! Олар сол ?шiн а?ша алады ?кiметтен. Ал са?ан не жо?, ??! Са?ан сол ?шiн ана жазушылар мен академиктерге т?легендей а?ша т?леп жатыр ма бiреулер?!

Айт?ышын ?зiнi?! «П?лымберизм», «п?лымберизм» деп аузы жып-жып етедi ?ой кiсiнi? жынын келтiрiп. О неме?нi? ма?ынасы немене ?зi? «П?лымды бер», я?ни, «а?шамды бер» деген с?з бе?

К?мекбай. И?, сенi? ойы? тек сол а?ша ?ой. Ол ?андай жолмен келiп жатыр – адал жолмен бе, арам жолмен бе – о?ан еш?ашан басы?ды ?атырмайсы?. Ал плюрализмге келетiн болса?, пiкiр алуанды?ы деген с?з ол. Былайша айт?анда, басты? Ниет?лiнi? айт?ан с?зiне ?ара шаруа К?мекбай да, Рысты да ?зiнi? ?арсы у?жiн айту?а х??ылы деген с?з. ?не, сонда ?ана ?лгiндей пiкiр алуанды?ынан ?о?амда, мемлекетте шынды?, ?дiлет салтанат ??рады.

Рысты. Ата?ны? басы! О заман да, б? заман д?ниеде ?ашан, ?ай ?о?амда шынды? пен ?дiлет орнап, ?ой ?стiне бозтор?ай ж?мырт?алай ?алып едi осы, а-а?! Сен о?ы?ан тарихты мен де о?ы?ам мектепте. ?не, оныншы класты бiтiрдi деген аттестатым жатыр ана к?к санды?ты? iшiнде ешбiр к?деге жарамай. Сенi? кесiрi?нен!..

«?арындас, ?арындас!..» деп iзiмнен ?алмай ?ой?ан со?, мен бай??с жылан?а арбал?ан тор?айдай сенi? iзi?е ерiп ж?ре берiппiн ?ой еште?енi? байыбына бармастан. ?йтпесе, тым жа?сы бiр жiгiттер бол?ан с?з де сал?ан, к?з де сал?ан. ?йел деген ?ыз кезiнде а?ыма? болады екен ?ой.

К?мекбай. Солай ма?!

Рысты. И?, д?п солай!..

К?мекбай. Кiмдер олар са?ан ?рi с?зiн, ?рi к?зiн салып ж?рген?

Рысты. Оны не ?ыласы??

К?мекбай. Бiлейiк те бiз де. ?анша айт?анмен сенiмен жиырма жыл бiрге т?рып жатырмыз ?ой.

Рысты. ?ойш ?рi, кiсiнi? басын ?атырмай!

К?мекбай. Айпа?шы, сенi? жа?а?ы «ата?ны? басы» дегенi? не с?з? Ендi менi ?ойып, аталарыма ауыз салайын дедi? бе? Оларды? ?андай жазы?ы бар?

Рысты. «Прямой» жазы?ы бар.

К?мекбай. Ал…

Рысты. Ал болса, д?рыстап ты?да, ал дейдi ?ой ма?ан! Егер олар еште?енi б?лдiрмей, жайларына ?арап ж?ргенде бар ?ой, тап сен секiлдi газет о?ы?ыш, телевизор к?ргiш ?ияли, м?жiг?н бiреу келмейтiн едi мына к?н??ар ?мiрге. Сонда менi? де, мына ?йдегi шиеттей бес баланы? да милары ?атпас едi б?гiнгiдей.

К?мекбай. Айтатыны?ды айтып болды? ба?

Рысты. Айтып болсам не ?ылайын деп едi??

К?мекбай. Ендеше ма?ан 700-800 те?ге бере т?р.

Рысты. Оны не ?ылма?шысы??

К?мекбай. Ішiм алай-т?лей болып барады б?гiнгi мына Ниет?лi екеуi?нi? ма?ан жаса?ан ?орлы?тары?нан кейiн. Д?кенге барып, бiр б?телкi алып, шер тар?ату керек. Бiреумен.

Рысты. К?к тиын жо? менде. Осы ?йге сенi? а?ша ?келмегенi?е неше ай болды? Мiне, ба?андай ?ш ай балаларды? ж?рдема?ысымен iлд?лап отырмыз. Шертар?ату дейдi ?ой ма?ан!.. Сенi?-а? шерi? тар?ап болмайды екен осы! Сылтаумен ана д?кеншi ?атын Зибашпен кездесуге асы?ып бара жатсы? ?ой ?лiп!.. Мен егер ?стерi?нен т?ссем бар ?ой бiр к?нi, екеуi?нi? де шаштары?ды ж?лып ?олдары?а берем! К?р де т?р ж?ртты к?зiнше мас?аралары?ды шы?арам! Сосын халы?ты? бетiне ?алай ?ялмай ?арар екенсi?дер?! Тек ?ор бол?анда ?стерi?нен т?се алмай ж?рмiн ?ой мысым ??рып.

К?мекбай. Т??, сен ?айда?ыны айтып кеттi? ?зi?! Ж?ртты? ?сегiне ерiп ?арадай б?лiнiп. ?лл?-бiлл?, Зибаш екеумiздi? арамызда ондай еште?е болып к?рген емес сенсе?.

Рысты. Сенбеймiн мен са?ан. Сенсе? дейдi ?ой ма?ан ещё перiште секiлденiп. ?неук?нi мен «?ызыл?айратта?ы» Жары?бас ?айна?аны? ??далы?ына кеткенде ?йге ?онбапсы?? ?айда ж?рдi? сонда? ?й, т?рi? ??рсын сенi?, т?рi?, жабайы мысы??а ??са?ан!.. К?здерiн ?араш жабайы мысы?ты? к?зiндей ежiрейiп кеткен.

К?мекбай. Оны са?ан кiм айтты?

Рысты. Кiм айтты дейдi б?л ещё ?ялмай, ??! Кiм болса, сол айтты! Сенен бас?а ж?ртты? к?зi жо? дейсi? бе? Бар, бар ?ашы?ы?а, шерi?дi тар?ат. А? балтырына басы?ды ?ойып, жыла к?зi?нi? сорасын а?ызып. Б?лдiргi!..

К?мекбай. ?й, мен шерiмдi ?атындар?а а?тармаймын, бiлдi? бе?!

Рысты. Бар, бар, кiмге а?тарса? да. Тек т?н iшiнде мас болып келiп, мазамды алма. Ана балалары?ны? алды жiгiт, ?ыз болып ?алды. Тым болмаса ендi солардан ?ялса?шы.

К?мекбай ендi ??дай ?ос?ан ?оса?ыны? со??ы айт?ан с?здерiне не у?ж ?айтарарын бiлмей орнына атып т?рып, т?рдi? алдында с?л-п?л состиып т?рып ?алады да, сонан со? б?рiне ?олын бiр сiлтеп, киiлгiштегi курткасын алып, есiктi сыртынан тарс жауып, шоланда жат?ан б?те?кесiн сiрiсiнен баса-маса ая?ына с??а сал?ан к?йi ауыл орталы?ында?ы азы?-т?лiк д?кенiне ?арай бет алады.

№ 2 к?рiнiс

К?мекбай азы?-т?лiк д?кенiне келiп кiредi. Прилавканы? ар жа?ында?ы а? боры?тай ?демi келiншек Зибаш оны ескi танысындай жылы ?арсы алады. Зибашты? ?стiндегi шатырдай а? халат пен басында?ы аппа? ?ардай телпек оны одан сайын ажарландырып т?р.

К?мекбай. (Прилавка?а жа?ындай берiп, сол?ындау ?нмен). С?лем…

Зибаш. (К?здерi жылы?шырай к?лiмдеп). С?лем-с?лем!.. Немене, ауырып ?ал?аннан саумысы?? «Настроение?» н?скиi?е т?сiп кетiптi ?ой.

К?мекбай. Жо-жо?… Жай. Кiшкене басым ауыры??ырап.

Зибаш. ?лде кеше бiреулермен iшiп ?ойып па едi??

К?мекбай. Жо?, ?айда?ы…

Зибаш. (К?мекбай?а жа?ындай т?сiп, с?йрiктей аппа? сауса?тарымен оны? бетiн аялай сипап). Са?алы? да ?сiп кетiптi. Тiкенек-тiкенек… ?ырынып ж?рсе?шi! А то бiрт?рлi шал секiлдi болып барасы?.