Қазақша ашылып сайрау

Неменеге к?здерi? ба?ырая ?алды? «Мына К?мекбай немiсшенi ?айдан ?йренiп ал?ан?» деп т?рмысы?дар? ?йренбей ше, мына к?келерi? бая?ыда Совет ?скерiнi? ?атарында Германия Демократиялы? Республикасында аттай бiр жарым жыл «служить» еттi емес пе? Ал сендер болса?дар бiреуi? бар бол?аны мынау т?р?ан ?зiмiздi? Сарыша?анда, ?ал?ан екеуi? Т?рiкменстанны? Ташауызында «служить» еттi?дер. Сонды?тан Германия, Европа дегендер сендердi? ??дерi? т?гiл т?стерi?е де кiрiп шы??ан жо?. Жалпы, атам ?аза? ондайларды «к?ргенсiздер» дейдi. Мен сендердi олай демей-а? ?ояйын. Дегенмен, бар ?ой, ?ркiмнi? ?мiрде ?з орындарын бiлiп ж?ргенi арты?ты? етпейдi.

(К?мекбай екi ала?анын бiр-бiрiне ыс?ылап, к?здерi жайна?дап). Сонымен ендi «ашылып сайрауды» бастаймыз. Айтпа?шы, м?ны? м?нiсiн сен м?г?стерге аздап т?сiндiре кетейiн. Мао Цзе Дунны? кезiнде коммунистiк ?ытайда осындай саяси нау?ан бол?ан. «Ашылып сайрау» деген. Оны Маоны? жергiлiктi жерлердегi ?олшо?парлары хунбэйвиндер, я?ни ?сiре саяси белсендiлер ж?зеге асыр?ан. Олар немен айналыс?ан дейсi?дер ?ой?! Олар ?ытайды? ?лгi ?ып-?ызыл коммунистiк билiгiне жа?па?ан жандарды? б?рiн кiн?ларыны? бар-жо?ты?ына ?арамастан жаппай т?рмеге жауып, олардан к?ндiз-т?нi жауап ал?ан. Сол кезде ?лгi бай??с тырна?шаны? iшiндегi халы? жаулары б?л ?мiрдегi iстегендерi бар, iстемегенi бар – барлы? ?ылмыстарын мойындарына алып, ж?не соларды д?йiм ж?ртты? алдында жайып салып, жа?сылап т?рып ашылып сайрайтын бол?ан. ?лгi хунбэйвиндер осындайда кiм де кiм бас?алардан г?рi к?бiрек ашылып сайраса, солар?а аздап жiбiген, с?йтiп оларды? алатын жазасын ептеп же?iлдеткен.

?рине, мен хунбэйвин емеспiн. Сонды?тан ма?ан сендердi? мына ?мiрде на?ты жаса?ан ?ылмыстары?ды мойындары?а алып, сайра?андары? да жеткiлiктi. ?йткенi мен ?дiлеттi, шынды?ты с?йетiн жанмын, сол себептi де сендер ма?ан ?ытайларша ашылып сайрамай-а?, к?дiмгi ?аза?ша ашылып сайраса?дар да мархабат. ?рi мен оны? ?стiне мейiрбан, ?айырымды адам емеспiн бе, сонды?тан егер iстеген к?н?лары?ды шын к??iлден мойындап, кешiрiм с?раса?дар, сендердi жазадан м?лде босатып жiберуiм де ?ажап емес. Т?сiнiктi болды ма ендi б?рi?..

К?мекбай.(Ниет?лiге б?рылып). ?й, ит, ?ане, алдымен сен ашылып сайра! ?йткенi осыларды? iшiндегi е? арамы, е? жем?оры, ?улы?ына сыры? байламайтын е? с???ыласы мына сенсi?! Жал?ан дешi осынымды?! К?не, ?тiрiк м?л?йiмсiмей, басы?ды к?тер! ?й, т?рi? ??рсын сенi? т?рi? ??р?ыр, мыршай т?лкi секiлденген. Ал, с?йле, сайра!.. «?яттан ?ртенiп, аузыма с?з т?спей т?р» деймiсi?? Аузы?а с?з т?сетiндей сенде ?ай бiр бет бар?! Сендегi анау екеуi бет емес, ?лiп ?ал?ан т?йенi? терiсiнен жасал?ан екi жапыра? к?н ?ой, к?н!..

Егер шынымен де бет монша?ы? ?зiлiп т?рса, сенi? бар иттiгi?дi ?зiм-а? баяндап берейiн онда. М??ият ты?да! Мен ?ой сен ??р?ан серiктестiкте ала жаздай тыным таппай е?бек еттiм. Рас ?ой?! Рас. ?зiмнi? жаман тракторыммен жер жырттым, ?ауын ектiм, картоп т?птедiм, ш?п шаптым. Жарты гектар?а отыр?ыз?ан ас?аба?ым та?ы бар. Ал осыларды? ?теуiне жиын-терiн ая?тал?ан кезде сенi? ма?ан т?лемекшi е?бека?ы? ?анша болып отыр? Бар бол?аны 120 мы?!.. Доллар емес, те?ге. Бес ай?ы мiгiрсiз еткен е?бектi? ??ны б?л!..

Ал, ?ане, есептеп к?рейiкшi. Картопты? келiсi ауданда?ы базарда да, облыс орталы?ында да орта есеппен ал?анда е? ??ры?ында 50 те?ге. Мен са?ан 5 тонна картопия ?ткiзгенмiн. Демек, б?л дегенi?iз ба?андай 250 мы? те?ге.

?ауын-?арбызды? ба?асы ?ай жерде де 40 те?геден кем емес. Одан мен са?ан санап т?рып 12 тонна ?ткiзiп бердiм. Екi т?ртiм – cегiз, бiр т?ртiм – т?рт, барлы?ы – ?ыры? сегiз. О?ан т?рт н?лдi ?ос. ?анша болды? 480 мы? болды.

Ендi ас?аба??а келейiк. Оны? келiсi алпыстан. Мен са?ан оны? 6 тоннасын ?ткiзген болатынмын. Б?нымны? ба?асы 360 мы? болады. Ал ендi осыларды? б?рiн ?осып есептейiк. Мен оны бая?ыда-а? есептеп ?ой?ам. Барлы?ы бiр миллион то?сан мы? те?ге болады.

Жарайт, арты?ымен-а? санайы?шы, осыны? те? жартысы салы??а, транспорт шы?ынына, алыпсатарлар?а, сенi? ана тойымсыз ??л?ыны?а-а? кетсiн делiк, соны? ?зiнде ма?ан кем дегенде бiр бес ж?з мы?ы ?алуы керек ?ой. Ал сенi? ма?ан бермекшi болып отыр?аны? – бар бол?аны 120 мы?! М?нымен мен келесi жаз?а дейiн ?йдегi шиеттей бес бала мен ана аюдай а?ырып отыр?ан ?атынды ?алай асыраймын? ?зiм ?алай жан ба?ам? К?нделiктi iшетiн тама? бар, киiм бар, темекiнi? п?лы бар, анда-санда осындай шер тар?ату?а керек б?телке? та?ы бар. Мен де сен секiлдi адамын ?ой. Сен ойлады? ба осыны? б?рiн?!.

?рине, ойла?ан жо?сы?. ?йткенi ?з ?пайы?ды бiрнеше есе арты?ымен т?гендеп ал?ансы?. Одан ?згенi? са?ан керегi ?анша. ?й, на?ыз ?улы?ына ??ры? бойламайтын арамны? ?зiсi? ?ой!.. ?айтем ендi, ?айтем?! У?!..

К?мекбай газеттi? ?стiнде м?лдiреп т?р?ан стаканды ?олына алып, баппен ?ыл?ылдатып ж?та бастайды. Сонан кейiн ??ртты? бiреуiн аузына салып, ?ткiр тiстерiмен та?ы да кiрш еткiзедi.

Ендi са?ан келейiк. (К?мекбай ендi «Ермектi» тергеуге кiрiседi). С?йле, к?не! Сен де не?ып бiр ?рты?а су толтырып ал?андай ?нсiз ?ал?ансы?, ?шейiнде ауызды?а с?з бермейтiн шешен едi? ?ой. ?лде сенi? де ар-?яты? оянып, мысы? ??рып отыр ма? ?й, бiра? ?айдам, сендерде ?азiр ?айбiр ар-?ят ?алды дейсi?. Досты?, адамгершiлiк атаулыны м?лде ?мытты?дар ?ой, ерте? соларды ?здерi?мен бiрге о д?ниеге ?кететiндей к?нi-т?нi ойлайтындары? д?ние, а?ша.

?рi к?ршiм, ?рi туыс?аным деп сенi iшiмнен ?лде?андай к?рушi едiм. С?йткен сен менiмен бiр шер тар?атысу?а жарамады? ?ой. Шердi шер, ойды ой ?оз?айды демекшi, ?зi? бiлесi?, осыдан аттай сегiз жыл б?рын мен «Екпiндiнi» тастап, «а?айынны? ортасы», «туып-?скен жер» деп, туыссырап, осы «Ке?т?пке» ?айтып к?шiп келдiм. Онда сен осы ауылда?ы май сасы?ан к?п шопырды? бiрi едi?. Осыны ?тiрiк дешi! Дей алмайсы?. Мiне, ендi далада?ы темiр-терсектердi жинап, а?ша тауып, бiраз ?о?данып алды?. Осы ауылды? метал сыны?тарын ?абылдайтын агентi болды?. Со?ан меймана? тасиын деген екен, ??! «Кампанеоным» , «кампанеоным» деп ?алыпты ?ой айдалада?ы бiреулердi ?лде?андай ?ылып. Сол ?аланы? ?улары сенi ?шпа??а шы?арса, к?рермiн. Жарайды, сенiмен ??гiме ?ыс?а, осымен до?арамын, сен секiлдi тоймойын?а ??гiме айтты? не, айтпады? не – б?рiбiр.

К?мекбай ?алтасынан темекiнi? ?орабын алып, асы?пай, баппен бiр тал шылым алып, т?татады да, ?лдебiр ойларды? жетегiне ерiп, с?л-п?л ?нсiз ?алады. Темекiнi? т?тiнiнен са?ина жасап, аздап фокус та жасап к?редi.

К?мекбай. Бая?ыда, мектеп бiтiрген жылы, кемпiр-шалды жал?ыз тастап кете алмай, журналист болам деген арманым ?дiра болып, «сап?озды?» бiр к?кж?тел «Беларусь» тракторына ?мiрба?и та?ылып, ауылда ?алып ?ойдым мiнекей. ?йтпегенде мен де ?азГу-ды? журфагын бiтiрiп алып, Алматыда ма, ?лде Астанада ма курстас достарыммен шал?ып ж?рер едiм-ау, шiркiн! Басым iстемейдi ?ой менi?, iстемейдi. Сол кемпiр-шал, ?ке-шешемдi айтам, б?рiбiр мен мектеп бiтiргеннен кейiн бiреуi он бес, екiншiсi он жетi жыл ?ткен со? ?айтыс болды мар??мдар. О?ан дейiн бiр о?у емес, ?ш о?у бiтiруге болатын. Бас iстемесе, ?айтесi?! Ендi ж?р осылай ?ркiмге бiр жем болып. Не айтатыны бар, менен жап-жа?сы журналист шы?атыны с?зсiз едi. Оныншы класс о?ып ж?ргенде менi? ауданды? газетте жариялан?ан очеркiм жылды? е? ?здiк публицистикалы? туындысы ретiнде танылды емес пе?!

Жарайды, б?л ??гiменi осымен до?арып, ?зiмiздi? «?аза?ша ашылып сайрауымыз?а» ?айта оралайы?. (К?мекбай ендi «?лайдар?а» ш?йiледi). ?й, арамсары, ендiгi кезек сенiкi. К?не, айт б?рiн, iшi?дегiнi? т?гiн ?алдырмай а?тар осы ара?а б?лб?лша сайрап. Тек шыны?ды айт, сен менi алдай алмайсы?, ?тйкенi он жыл бойы бiр мектепте, бiр класта о?ыды?, сонды?тан атты? сыры иесiне м?лiм болса, сенi? сыры? ма?ан м?лiм. Так что, я тебя насквозь вижу! Давай-давай, докладывай! Я тебя очень внимательно слушаю.

К?мекбай мана?ы тiстелген ??ртты? жартысын аузына салып, малжа?дайды.

К?мекбай. (?лайдар?а о?ты к?зiн ?адап). Немене-немене?! Аузыма с?з т?спей отыр деймiсi?? ?й, сенде ?айбiр ауыз бар, ауыз деп отыр?аны? тiстерiнi? жартысы парадонтоздан т?сiп ?ал?ан опырай?ан апан секiлдi тесiгi? бе анау?! Сол ма ауыз-ауыз деп ?лде?андай ?ылып отыр?аны??! Жарайт, сен ?шiн де мен с?йлейтiн болдым ?ой та?ы. Жаз?ан ??лда жату жо? деген емес пе, с?йлесем, с?йлейiн ендi.

Екеумiз бiр класта ба?андай он жыл бiрге о?ыды?. Бас?аны былай ?ой?анда, бозбала кезiмiзде ?ыздар?а бiрге барды?. ?ыздар?а бiрге барды? дегенiм ол бер жа?ы ?ой, сенi? ана ?азiргi ?йi?дегi бес биенi? сабасындай бол?ан сар?арын ?атыны?ды да ?зiм алып берiп едiм ?ой кезiнде. Ол кезде, ?рине, ол белi ?ылдыры?тай ?лпiлдеген сары ?ыз болатын. Есi?де шы?ар, соны са?ан алып ?аш?анымыз. Сол операцияны басымды б?йгеге тiгiп, мына мен, К?мекбай к?ке?, бас?ар?ан болатын. Егер ?ызды? ?ке-шешесi, немесе туыстары «мiлитса?а» арыз т?сiргенде, бас кететiн алма?айып шаруа едi ?ой ол. Сенi? ?йелi?нi? ?ке-шешесi мен туыс?андарына рахмет, а?ыры ?айырлы болды ол iстi? ?йтеуiр. Соны? б?рiн ?мыта ?ойма?ан шы?арсы??! ?рине, ?мыт?ан жо?сы?, ?йткенi мен ?зiрше ?лайдар арам склероз аурумен ауырып ж?р дегендi естiген емеспiн.

Ал с?йткен менi б?гiн ?айттi?? ?айткенi сол, ?бден жерге ?аратты?. Сен менi? ата жауым Ниет?лiнi? жа?ына шы?ып кеттi?. Ендi б?дан арты? сен ма?ан не iстейiн деп едi? а-а?! Ладно-ладно, когда нибудь я тебе припомню это твое предательство! Ты знаешь, я свое слово на ветер не бросаю!

Сенi де ?лде?андай ?ылып досым деп ж?рдiм-ау. Менi? шер тар?атысуымды бiр рет бiрiгiп ат?ару?а жарама?ан. Б?рi осындай еске т?седi екен, былтыр ?ыста анау ит ?лген жер – «Сарыб?ла?тан» бiр тележка ш?бi?дi а? ?ар, к?к м?зда жаман тракторыммен ?йi?е с?йреп ?кеп бердiм-ау мен сезбес. Сонда, ?мытпасам, ?ыры? градус аяз болатын, бiр ??ла?ымны? ?шын ?сiтiп ал?аным есiмде ?йтеуiр.

Ал б?рна?ы жылы сенi? ?лгi ?зi?нен аумайтын былпы? сары iнi? Жидебай ?йленгенде ше? Онда да ?ысты? к?зi ?ырау болатын. Сен арам сонда да: «?алада?ы жа?а ??даларымды ша?ырып жатыр едiм, мендегi бар мал шетiнен к?терем боп т?р, бiр семiз ?ойы?ды ?арыз?а бере т?ршы» деп, ма?ан келгенсi?. Мен с?зге келмей, ?орамда?ы жемге байлап отыр?ан ?о?ыр iсегiмдi са?ан жетектетiп жiбердiм, сенi? м?ндай сат?ын екенi?дi ?айдан бiлейiн. А?ыма?пын ?ой, басымда ми жо? ?ой менi?, ми жо?.

Ендi ?ана т?сiнiп отырмын, асылы, сенiмен дос бол?анша мына менi? ??дайы к?ршiм ?алдыбек шалды? к?к есегiмен жолдас бол?ан ?лде?айда жа?сы екен ?ой. ?алдыеке?нi? сол есегiнi? ар?асында бiздi? балалар ауылды? шетiндегi б?ла?тан, мiне, екi жылды? ж?зi болды суды еш проблемасыз тасып iшiп отыр. Сол есек тартатын арба?а ?алеке?нi? ?йiнi? де, бiздi? ?йдi? де б?ткiл флягасы сыйып кетедi. Рахат, Ырысты да, бiздi? ?йдi? балалары да б?рын?ыдай суды ит ?лген жерден иiна?ашпен тасудан ??тылды. Сонда деймiн ?ой, осы бiздi? ?йдi? шын досы менi? кластас арамсарым ?лайдар ма, ?лде ?лгi к?к есек пе? ?рине, к?к есек. Бiра? бiз, пенделер, мына ?мiрде шын досымыз ?айсы, ?тiрiк досымыз ?айсы ажырата алмаймыз ?ой. Со?ырмыз ?ой, со?ырмыз!.. Тек осындай басымыз?а iс т?скен кезде ?ана к?зiмiз ашылады. Бiра? кейiнiрек б?рiбiр соны? б?рiн ?мытып, пенделiгiмiзге ?айта т?семiз. Негiзi ?зiмiзге де сол керек. У?, б?гiн шерiмдi армансыз тар?атып, бiраз же?iлдеп ?алдым ?ой.

Менi? б?л ?мiрде на?ыз бiр шынайы досым бол?ан. Оны? аты Т?рсын болатын. Егер ол тiрi бол?анда б?гiн менi? ?асымнан табылатыны с?зсiз едi. Етек-же?i мол пiшiлген, палуан денелi, жайса? жiгiт-тiн, шiркiн! Менi? сорыма ?арай, осыдан аттай он жыл б?рын жол апатынан ?апияда ?аза болып кеттi емес пе. Айтпа?шы, мен осы сол Т?рсынжанымды тауып алып сырласпай, ?айда?ы бiр ?улар?а ?айран с?зiмдi ?ор ?ылып, ба?анадан берi неменеге бос былшылдап отырмын ?зi?! ?азiр, ?азiр мен оны ?алайда осы жерге тауып ?келем!..

К?мекбай орнынан т?лтiректей т?рып, ?ара??ыда «Т?рсынды» ?армалап iздей бастайды. Бiраздан со? сарайды? т?бесiнi? екiншi басынан бiр а?аш к?бiнi к?терiп, «дастарханны?» жанына оралады. К?бiнi жерге т?сiрiп, жан ?алтасында?ы бетормалымен оны? ша?ын м??ият жа?сылап с?ртiп шы?ады. Сонан со? оны ?те бiр аяулы жанша ?бектей ??ша?тап, ?зiнi? ?за? монологын одан ?рi ?арай жал?астырады.

К?мекбай. Т?рсынжан, сенi ?атты са?ындым. ?зi? бiлесi?, б? д?ниеде менi тап сендей т?сiнетiн ешкiм жо? ?ой. Сонды?тан мен ?азiр, бiлесi? бе, с?мды? жал?ызсырап т?рмын. Сен де жал?ызсырап ж?рген жо?сы? ба ана жа?та? Бiра? сен жайса?, жайдары жансы? ?ой, ол жа?тан да мен секiлдi бiраз дос жинап ал?ан шы?арсы?, сонды?тан сенi? мен секiлдi жал?ызсырамауы? да м?мкiн.

Негiзi айтайын дегенiм б?л емес. Айтайын дегенiм ?азiр б?л ауылда менi Зибаштан ?зге т?сiнетiн бiр адам ?алмады.Ж?ртты? к?пшiлiгi менi ?ияли, о?у ?тiп кеткен деп есептейдi. Соларды? бiрi ?з ?йелiм Рысты. ?зi?нi? ту?ан ?йелi? солай деп ойла?ан со?, бас?алар?а не жоры? десе?шi. Сонан со?, мiне, бая?ыны? ба?сыларынша ?з ?зiммен сырласып, с?йлесiп отырмын. Зибашпен сырласу?а да болар едi, бiра? ?кiнiшке ?арай, ол еркек емес ?ой. Онымен осылай бiр о?аша отырып сырласайын десе?, ж?ртты? ?сегiне ?аласы?. Оны? ?стiне бiздi? ?атын отыр тепсiнiп: «Егер сол сай?ал екеуi?нi? ?стерi?нен т?ссем бар ?ой, екеуi?нi? де шаштары?ды ж?лып, ?олдары?а берем» деп. Оны? солай етуi де ?ажап емес, ашуы ?атты неме ?ой, шет жа?ын ?зi? де бiлесi?.

Т?рсын, б?лкiм, сен: «Достым-ау, сонда сенi алып бара жат?ан не к?йiк, ?андай шер, айтшы!..» дерсi?. Айтайын, айт десе?. Менi п?шайман ?ылып отыр?ан бiздi? ауылда?ы бая?ы ?зi? бiлетiн Ниет?лiнi? к?зк?рекi зорлы?ы. ?азiр ол бiр кездегiдей совхозды? ке?сесiнде ?а?аз кемiрiп отыр?ан к?п бухгалтердi? бiрi емес, бiлдей бiр серiктестiктi? басты?ы. Еш ?арсылы?ым жо?, болсын басты?, ол болмаса, ?йтеуiр бас?а бiреу болады ?ой. Бiра? б?л бiр тойымсыз на?ыз жебiр болып шы?ты. Тал т?сте тiрiдей тонайды сыпайылап. Еткен е?бегi?дi еш, т?зы?ды сор ?ылып, бар к?шi?дi сы?ып алады да, ?теуiне болмашы тиын-тебен ?сынады. Жарайт, сонысын-а? ?ана?ат т?тайын десе?, о?ан жан ба?а алмайсы?. ?зi? бiлесi?, менде шиеттей бала-ша?а ?ой. Сонан со? ?дiлдiк талап етiп, жа?аласпаймын ба бая?ы. Бiра? айналамда?ылар мы?? етпейдi, б?рi соны? ??лды?ына к?ндiгiп ал?ан. Б?рi де «басекеизм» деген бiр ауру?а шалды??ан, Ниет?лi т?шкiрiп ?алса: «Сау бол, сабазым!..» деп, ??лды? ?руды ?ана бiледi. ??дай, ?дiлет, Шынды? дегендермен шаруалары жо?. Бiлмеймiн б?рiне бiрдей не бол?анын, б?л да ж??палы iндеттi? бiрi-ау деймiн.

Т?рсынжан, айтпа?шы, ?зiмнi? жайымды ?азбалап, сенi? жа?дайы?ды с?рауды ?мытып кетiппiн ?ой. Ана жа?та, – о д?ниеде дегенiм ?ой, – ?алай екен ?зi? К??iл-к?йi? жа?сы ма? Хор ?ыздары жаны?а келiп т?ра ма сызылып? Б?рi? Эдем ба?ында армансыз ?ыдыратын шы?арсы?дар, ?? Онда сылдырап а??ан м?лдiр б?ла?тар да, уылжып пiскен жемiс-жидектердi? т?р-т?рi де жеткiлiктi болатын болар. Кейiн т?бiнде мен де сол жа??а барам ?ой, ?асы?нан бiр орын алып ?оярсы? мына жаман досы?а. Е? болмаса, б? д?ниеде к?рмеген ?ызы?ымды, сол жа??а барып к?рейiн.

Т?рсын, кешiр, мен ?рн?рсенi бiр айтам деп, са?ан е? басты жа?алы?ты айтуды ?мытып кетiппiн ?ой. ?ызы? бол?анда, сен ана жа??а – о д?ниеге – аттанып кеткеннен кейiн бес-алты айдан со? тура соны к?тiп т?р?андай-а? Совет Ода?ы к?рс етiп ??лады ?ой. Оны? орнына он бес т?уелсiз мемлекет ??рылды. Бiлем, бiлем, сен ?азiр: «К?меке, сен ондай ?алжы?ы?ды ?ойса?шы, ол м?мкiн емес ?ой» деп, сенбей т?рсы? ма?ан. Сенi? орны?да мен болсам, осы?ан мен де сенбес едiм.

Анау Алматыда?ы ма, Астанада?ы ма, есiмде жо?, бiр д?у жазушы айтыпты ?ой: «Япыр-ай, м?ндай да болады екен ?ой! Мен б?рын мына жары?ты? Алатау ??ласа ??лар, бiра? Совет Ода?ы деген мына ?ызыл монстр еш?ашан мыз?ымас деп ойлаушы едiм. С?йтсем, Алладан п?рмен келсе, болмайтын н?рсе бола салады екен ?ой» деп. Сонды?тан мен са?ан д?л ?азiр ?алжы?дап т?р?ам жо?, айдай а?и?атты жайып салып отырмын ?зi?е.

Осыларды? б?рiн неге са?ан т?птiштеп жат?анымды т?сiнiп отыр?ан шы?арсы?. Сен: «Шiркiн, Совет Ода?ы тарап, оны? орнына т?уелсiз ?аза? мемлекетi орнаса» деп армандайтын едi? ?ой жас к?нiмiзде. Бiз сенi маза?тап к?летiнбiз, «Болатын н?рсенi армандаса?шы е? болмаса» деп. Мiне, ??дай аузы?а сал?ан екен, сенi? сол арманы? орындалды. Ал мен са?ан ?азiргi ?з армандарымды айтайын ба? Рас, менi? арманым сенiкiне ?ара?анда ?ораштау. Ол – Ниет?лi ?у «А?б?ла?» жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгiнi? директорлы?ынан б?рын?ы Совет Ода?ы секiлдi г?рс етiп ??лап т?ссе деген бiр тiлек. Нанса?, д?л ?азiр осы д?ниеде содан бас?а т?к арманым жо?.

Т?рсын, бiздi? ауылда?ы Александр, Константин Эрлихтарды жа?сы бiлесi? ?ой. Олар 1993 жылы ?здерiнi? тарихи Отандарына – Германия?а к?шiп кеттi. ?ткен жылы екеуi де демалыс?а ?йел, бала-ша?аларымен бiздi? ауыл?а келiп кеттi. Б?рiмiз кезектесiп ?она? ?ылды?. Бiраз «г?плештiк». Жа?дайлары керемет ??сайды. Саша бiр заводта механик, Костя Мюнхендегi бiр д?у ресторанны? шеф-повары болып ж?мыс iстеп жатыр екен. Айлы?тары 2-3 мы? евроны? ма?айында секiлдi. ?ыс?асы, iшкендерi – алдында, iшпегендерi – артында астат?к ?мiр с?руде к?рiнедi. Жыл сайын демалыстарында бала-ша?аларымен круизге шы?ады екен. Европа мен Азияны былай ?ой?анда, Африкада да, Америкада да, тiптi ана папуас тайпалары мекен ететiн ?айсы ел едi, ?мытпасам, Жа?а Гвинея ?ой деймiн, со?ан дейiн барып ?айтыпты. Ал менi? ж?рiсiм мынау, бас?аны былай ?ой?анда, iшер ас, киер киiмге жарымай. Сонды?тан кейде ?зiмнi? к?ндiмбай ауылдастарыма ерегiскенде менi? де сол Германия?а к?шiп кеткiм келедi. Бiра? солярка сасы?ан жаман тракторшы ?аза?ты олар ?айтсiн, е? болмаса, оларды? тiлiн де бiлмеймiн.

Досым, сен, б?лкiм, менi? б?л ойыммен келiспейтiн де шы?арсы?. «Кiсi есiгiнде с?лтан бол?анша, ?з елi?де ?лтан бол, К?меке. Ондай терiс пи?ылдан тыйыл дерсi?». ?йткенi мектепте о?ып ж?ргенде сен б?рiмiзден де г?рi патриот едi? ?ой. Бiра?, ?зi? айтшы ендi, ?ашан?ы сол Ниет?лi «сыболышты?» ?лтаны бола беруге болады, мен де адам баласымын ?ой.

Жарайт, сенi? маза?ды ала бермей ??гiменi осы жерден до?арайын. Сенiмен сырласамын деп ?зiм де бiраз ашылып сайра?ан секiлдiмiн. У?, дегенмен шерiмдi тар?ат?ан со?, ?стiмнен бiраз ж?к т?скендей, к?дiмгiдей же?iлейiп ?алдым-?й!.. ?зiрше ?ош болып т?р, достым. Айтпа?шы, ?асы?нан ма?ан бiр орын алып ?оюды ?мытпа.

Т?рсын, есi?де ме, бая?ыда оныншы о?ып ж?рген кезiмiзде менi? бiздi? класта?ы е? с?лу, е? а?ылды ?ыз Ба?ытг?лге ?ашы? бол?аным. ?й, со ?ызды ?те жа?сы к?рiп едiм, шынымды айтсам, кейiн мен ешкiмге д?л сол бойжеткендi с?йгендей ?лiп-?шiп ынты??ан емеспiн. Алайда, ?кiнiшке ?арай, Ба?ытг?л мектеп бiтiрген со? Алматыда?ы мединститут?а о?у?а т?сiп кетiп, менi? о?ан ?олым жетпей ?алды ?ой.

?азiр ?арап отырсам менi? ?мiрiмнi? бар м?нi мен ма?ынасы мектептегi кештерде "Дунай тол?ындары" деген вальске ыр?алып, сол Ба?ытг?лмен ?ш-т?рт рет би билеген с?ттерiме сыйып кетедi екен. ?лi к?нге дейiн ?ткенiмдi еске алсам, е? алдымен к?з алдыма к?лбе?деп сол бiр аяулы, ба?ытты кездерiм оралады. Айтшы ?зi?, Ба?ытг?л с?мды? ?демi ?ана емес, керемет ?ылы?ты да едi ?ой. Беттерiнi? ?штары ш??ырайып, iшi?дi ?ртеп ?нсiз ?ана жымиятыны ?андай едi, шiркiн!

Эй, была не была! Маэстро.

?осшы музыка?ды! Тамылжытшы, ??й?ылжытшы "Дунай тол?ындарын"!… Бiз, Ба?ытг?л екеумiз, ба?ыттан басымыз айналып та?ы бiр шыр к?белек айналып, шары?тайы? осы бiр та??ажайып вальске! К?не, к?не!…

Осы с?тте тап бiр К?мекбайды? б?йры?ын к?тiп т?р?андай-а? сахнаны "Дунай тол?ындарыны?" ??й?ылжы?ан ?уенi керней ж?неледi. К?мекбай орнынан т?лтiректеп т?рып, ?уелi жан-жа?ына ала?тап, с?л-п?л т?рады да, кенеттен ?асында?ы к?бiне жерден еппен к?терiп алып, тап бiр с?йiктi Ба?тыг?лiн ??ша?ына ал?андай-а? вальс екпiнiмен ыр?ала бастайды.

?имылынан оны? биден де ?аражаяу емес екенi бай?алады. К?мекбай ?зiн тура бiр салтанатты балды? би ала?ында ж?ргендей м?дениеттi, сырбаз ?стайды. Бiраздан со? музыка ?нi бiрте-бiрте саябырсып барып, м?лде ?шедi. К?мекбай "у?" деп ала?аныны? сыртымен ма?дай терiн бiр с?ртiп тастап, ?зiнi? орнына барып ?айта жай?асады.

К?мекбай к?бiмен «?оштасып», дастарханны? басына келiп, тiзе б?гедi. Сонан со? екi ж?з елулiк ?ырлы стаканды ?ол?а алып, оны? iшiндегi м?лдiр с?йы?ты?ты ?ыл?ылдатып ж?та бастайды. Стаканды ??р?ат?ан со?, «дастарханнан» бiр ??ртты алып, та?дайына басады да, орнынан ?айта т?рып, т??iрекке к?з салады. ?арабар?ын аспан т?рiнен жыпырла?ан ж?лдыздар мен ай к?рiнедi.

К?мекбай. Пай-пай, мына жа?тан сызылып ай туыпты ?ой. Ассалаума?алейк?м, жары?ты? жа?а ай, жары? ай!.. Амансы? ба, арудай а? м?сiндiм!.. Жа?а т?скен келiншектей сызыла ?алуын ?арашы ?зiнi?!..

Д?л осы с?тте К?мекбай манадан берi мекен еткен сарайды? т?бесiне ?арай сатымен к?терiлiп келе жат?ан Рыстыны? даусы кешкi ауаны жарып, са??ылдап ?оя бередi. О?ыс шы??ан ?ннен шошып кеткен К?мекбай селк ете т?сiп, жалма-жан дауыс шы??ан жа??а жалт ?арайды.

Рысты. ?й, аймен амандасып болса?, ендi т?мен т?с. Сенi полицей iздеп келiп т?р. О, тоба, ?стiп ж?рiп бiр к?нi алжиды б?л ?лi. «Крышасы» кетiп ?ал?аннан сау ма ?зiнi?? Бол, т?с т?менге!

К?мекбай. (Шошып кетiп). ?айда?ы полицей?!

Рысты. Осы ауылды? учаскелiк полицейi де. Сары жездемнi? ?лкен ?лы.

К?мекбай. Оны? менде несi бар?

Рысты. Ниет?лi: «К?мекбай менi бо?тады, ?кемнен, шешемнен т?к ?алдырмады» деп, ?стi?нен арыз т?сiрiптi. Мына ?л сенi сол ?шiн ?азiр ке?сесiне апарып тергемекшi. Бол ендi, тездетiп т?с жерге.

Бiр жарты ара??а ед?уiр ?ызып ?ал?ан К?мекбай денесiн ?зер к?терiп, сатымен жерге т?седi. Сонан со? ?йелi Рысты мен оны? жанында?ы учаскелiк полиция инспекторына бейне бас?а бiр планеталы?тарды к?рiп т?р?андай к?здерiн ежiрейтiп, та?дана ?арайды.