Күзгі романс

Сайлау. Сонда, сенi?ше, ?аза?станда?ы б?кiл театрларды, ?ылыми мекемелердi, та?ы не едi… И?, жо?ары о?у орындарын, лабораторияларды – б?рiн т?гел жабу керек пе?

Назым. І?… Жапса несi бар екен?! Егер мен ?кiмет басшысы болсам, д?л солай етер едiм! Мысалы, тап мына сенi? орны?да Англиядан, как ни как Шекспирдi? Отаны ?ой, – бiр-екi режиссер, драматург, ал ана сенi? шуылда?тары?ны? орнына Голивудтан бiрнеше ?ртiс алып келiп, б?рi?дi т?рiп айдап шы?ар едiм! Ал олар болса, ??дай?а ш?кiр, ?нердi де, нары?ты? б?секенi де сендерден ?лде?айда жа?сы бiледi.

Сайлау. ?кiмет басшысы болса?, бiздердi ?о?ыз тергiзiп, ?а??ыртып жiберетiнi?е ш?б?м жо?. Ал ендi сонда ана ж?здеген, мы?да?ан ?ылыми мекемелердi, онда iстейтiн ?ызметкерлердi ?айтесi?? Сен жал?ыз театрда iстейтiндердi ?ана емес, жалпы, интеллигенция ?ауымын иттi? етiнен ?рмен жек к?ресi? ?ой.

Назым. Оларды да т?рiп айдап шы?у керек! Сендердi? б?рi? бiр сорттансы?дар!.. Ал ?ылыми мекемелерге, жо?ары о?у орындарына келетiн болса?, олар ж?мыстарын жал?астыра бередi. Олар?а бiз ана Америка, Жапония, Англия, Франция,Сингапур, ?ытай та?ы да бас?а алды??ы ?атарлы ?ркениеттi елдердi? ?алымдарын ша?ырып ?кеп, орналастырамыз. Дамытсын ?аза?ты? ?ылымын!.. А?шаларын т?леймiз д?рыстап, а?ша болса, б?рi болады, бiлдi? бе?!

Сайлау. Т?сiiктi, т?сiнiктi… Бiра? олар сенi? ана жандосов пен Розыбакиев к?шелерiнi? ?иылысында?ы жекеменшiк д?кенi?нi? iшiндегi заттар емес шы?ар.

Назым. Немене д?кен-д?кен!.. Бiле бiлсе?, сол д?кеннi? ар?асы шы?ар сенi? осылайша талта?дап ж?ргенi?. Оны да мен аштым ?ой талай чиновниктi? есiгiн ада?тап ж?рiп!.. Бiреуiн ?келеп, бiреуiн к?келеп. ?анша ж?йкем, денсаулы?ым ??рыды сол д?кендi аш?анша!.. Сен ж?рдi? шуылда?тары?мен бiрге анда-м?нда гуляйттап! Айтып отырмын ?ой, сендердi? б?рi?дi т?рiп айдап шы?у керек деп! Сендер на?ыз б?лдiргiсi?дер!..

Сайлау. Сендерi? кiм сонда? ?лгi ?ртiстер, ?алымдар, драматургтер, та?ы кiм едi, и?-и?, режиссерлер ме?..

Назым. И?-и?, на? солар!..

Сайлау. Ол ендi ?иындау болар. Оларды сен секiлдiлердi? талайы ?асырлар бойы ?у?ындап, бiра? а?ыр ая?ында т?к шы?ара алмай, шаршап ?ой?ан. Айнала?а назар салшы, кiмдердi? ескерткiштерi т?р бiздi? ?аламызды? ала?дары мен скверлерiнде, демалыс парктерiнде?!. Б?рiбiр адамзатпен бiрге м??гi жасасып келе жат?ан солар емес пе?

Назым. ?лiп ?ал?аннан кейiн ?ойыл?ан к?ктастар кiмге д?рi?! Ма?ан б?рi тiрiмде керек, бiлдi? бе?.. Ал, между прочем, ондай ескерткiштер бар ?ой са?ан б? д?ниеде де, о д?ниеде де ?ойылмайды. І?!.. Ыз?ы?ан режиссер мен ?ртiстi? б?рiне бiр-бiр ескерткiштен ?ойса?, сау-тамты?ымыз ?алмас! Д?ниеж?зiлiк банк сарапшыларыны? м?лiметi бойынша, ?аза?стан адам индексiнi? дамуы ж?нiнен жер шарында?ы 191 мемлекеттi? iшiнде 83-орында т?р. Демек, бiз Африкада?ы, О?т?стiк Америкада?ы кейбiр дамушы елдердi? ?атарындамыз. Сонды?тан ондай с?н-салтанатты бiздi? мемлекетiмiздi? бюджетi к?термейдi. Ендi т?сiнiктi шы?ан са?ан?!

Сайлау. Ма?ан еш?ашан ескерткiш ?ойылмайтынын мен сенсiз де жа?сы бiлем. М?селе мен туралы емес, жалпы, ?нер, ?ылым жайында емес пе. Сен ?азiргi заманды? бизнестi? озы? ойлы ?кiлiсi? ?ой, ?алайша осындай жай н?рселердi т?сiнбейсi?? Та?ым бар. ?лде…

Назым. ?лде-?лде?дi ?ойшы, осы кiсiнi? жынын келтiрмей! ?й, айтпа?шы, осы са?ан ерегiскенде, сондай ескерткiштi мына мен ?зiме д?л к?нi ерте? орнатайын ба?

Сайлау. Мына сен бе?!

Назым. И?, мына мен, Назым Еркеболат?ызы.

Сайлау. Так-так, ??ла?ым сенде…

Назым. Сен кiсiнi? с?зiн б?ле бермей, д?рыстап ты?да. ??дай?а ш?кiр, жа?а?ы сен айта беретiн жекеменшiк д?кенiнi? ар?асында мен де ?олында билiгi бар, влиятельный таныстарды? жеткiлiктi екенiн ?зi? жа?сы бiлесi. Ерте? са?ан ерегiскенде ?алалы? ?кiмшiлiкте iстейтiн соларды? бiреуiне барамын да, – как раз бiздi? д?кеннi? алдында б?рын шашлычный бол?ан бiр ша?ын ала? бар, – тап сол жердi ойып т?рып сатып алам. Сонан со? ?лгi сенi? Ермек деген бiр б?йрабас, iшкiш скульптор жолдасы? бар едi ?ой, со?ан заказ беремiн. Бейшара ?азiр болса да ж?мыссыз ?а??ып ж?р ?ой, мен бар шаруаны жиып тастап осы iске кiрiсем. Ерте?нен бастап! Осы келмей ме менi? ?олымнан, айтшы, а?!

Сайлау. Келедi-келедi. Бiра? мен бiр н?рсеге т?сiне алмай т?рмын.

Назым. Не?ып сен осы б?гiн б?рiн т?сiне алмайтын бола ?ал?ансы?! ?шейiнде ауызды?а с?з бермейтiн а?ылды? кенi данышпан едi? ?ой.

Сайлау. Айтайын да ендi…

Назым. Айт-айт, б?лдiргi! Б?гiн бар бiлгенi?дi, к?ргенi?дi айтып ?ал. Б?гiннен кейiн сенi желкемнi? ш??ыры к?рсiн!

Сайлау. Комплименттерi?е ра?мет. Айтсам, м?селен, егер М??а?али Ма?атаев?а ескерткiш т?р?ызыла ?алса, онда ол ескерткiш ?аза? поэзиясыны? ?рi соншама н?зiк, ?рi соншама ?ршiл рухын бiр бойына жина?та?ан ас?а? жанны? м?рм?р бейнесi к?зге елестер едi, ал композитор Ш?мшi ?алдая?ов?а…

Назым. ?й, сен ?ойшы осындай ?сiре?ызыл, ?ысыр с?здерi?дi! Кiле? осылай жалпылама кетесi?. Айтса?, айтса?шы былай… по существу, конкретно. Причем б? жерде М??а?али, Ш?мшi, ??гiме мына мен ха?ында болып отыр?ан жо? па?

Сайлау. Жо? сонда ендi сенi? ескерткiшi?нi? жалпы нобайы ?алай болма?? Б?л ?нер туындысыны? негiзгi идеясы ?андай шы?армашылы? концепция?а с?йенбекшi сонда?

Назым. (Мырс етiп). Жалпы сен бар ?ой, ??дай бiледi, ?бден ?ияли болып бiткен адамсы?. Ма?ан еш?андай идеяны? ?ажетi жо?: ?лгi сенi? скульпторсыма?ы? менi? ?зiмдi айнытпай бейнелесе болды. Жалпы, идеалист деген с?здi? ?зi идея дегеннен шы??анын сен бiлетiн шы?арсы?. Ал мен миы шатасып кеткен идеалист емес, реалист адаммын. Бiттi. Точка. Бас?а с?здi? керегi жо?.

Назым бiр орынды?ты б?лменi? ортасына алып шы?ады да, оны? ?стiне шы?ып, ?зiнi? болаша? ескерткiшiн бейнелеп ?а?иып т?ра ?алады.

Мiне, д?л осындай болса болды. Еш?андай идеяны? керегi жо?.

Сайлау. Иегi?дi с?л-п?л к?терi?кiре. Сонда салтанаттылау болады.

Назым. Ал… (Иегiн к?тередi).

Сайлау. Ендi о? ?олы?ды к?терiп, бiз секiлдi т?менгi па?ырлар?а ба?ыт?а барар жолымызды сiлтемейсi? бе?

Назым. Ондай ке?есi? ?зi?е. Мен ?йтетiндей коммунистердi? к?семдерiнi? бiрi емеспiн. Фантазиясыны? жеткен жерiнi? т?рiн! Кiле? штамп?а, трафаретке еттерi ?лiп кеткен.

Орынды?тан т?седi.

Сайлау. Ендi к?сем болмаса? да, ?азiргi заманды? бизнес лидерлерiнi? бiрi емессi? бе?!

Назым. То?тат бос с?здi! ?й менi? са?ан б?л ?йден кет дегенiм ?айда мана?! Ойбай-ау, мынау ма?ан бiрте-бiрте м?мiле айтып келе жатыр ?ой тiптi…

Сайлау. Так… чемоданым ?айда менi?, чемоданым?.. (Тiстенiп). Польский чемодан… Жалпы, берекесi кеткен б?л ?йден бiрде?енi табу м?мiкн емес. Тiптi т?йе жо?алып кетсе де табылмайды. ?немi осы к?рген к?нi?.

Алас?рып, чемоданды iздей бастайды.

Назым. К??кiлдеме, к??кiлдеме!.. Сен ?лi тауда ойнап ж?рсi?. Салулы т?сек, сал?ын ?й… Сюзанна-Мюзанна?а бар?аннан кейiн к?рерсi? ?лi к?ресi?дi.

Сайлау. Ол… Ол сен секiлдi аузына не келсе соны айтпайды. Жаны н?зiк, м?дениеттi адам. ?кесi де, шешесi де м??алiм, на?ыз интеллигенттер семьясынан шы??ан. ?ылым кандидаты, институтта саба? бередi.

Назым. Імм, жаны н?зiк, интеллигент адам де!.. Б?се-б?се, бiр-бiрлерi?е не?ып ынты?а ?алды десем!.. Со?ыр ат?а ?отыр ат ?йiр демекшi, ол да интеллигентсыма? екен ?ой! Подумаешь, ?кесi де, шешесi де м??алiм!.. ?й, сен сонда менi? ?ойшыны? ?ызы екенiмдi подчеркивать етiп т?рсы? ?ой, ??!.

Сайлау. Жо?, сен ?йтiп танба. Менi? ?кемнi? ауылдан жiберген со?ымын жылы ?йде жатып алып талай кертiп жеп едi?! ?арашы-ей, мынаны? ендi айтып т?р?анын!..

Сайлау. Мен олай деген жо? дедiм ?ой са?ан! Не деген мнительный адамсы?…

Назым. Немене-немене?!.

Сайлау.Не деген мнительный, к?дiкшiл адамсы? деймiн…

Назым. Ал сен керемет идеальный адамсы?, ?? Сендей кркек жер ж?зiнде жо?, ?? ?й, ?андай противныйсы?!..

Сайлау. Ал Сюзанна керiсiнше ма?ан сен керемет, жаны жайса?, а? к??iл, жомарт жансы? дейдi.

Назым. Мына тап са?ан сондайсы? дей ме?

Сайлау. И?, тап мына менi айтады.

Назым. Жалпы, сенi? соны?ны? бар ?ой, бiр шаригi жетiспейдi, ??дай бiледi.

Сайлау. Кiмнi? шаригiнi? жетiспейтiнiн ?лi де бай?ап к?ру керек болар. Сен манадан берi оны? сыртынан ?аншама ?айбат с?з айтты?. Ал Сюзанна болса ?немi ма?ан: «Сайлау, сен ж?байы?ды ренжiтпе, сыйла, ол сенi? балалары?ны? анасы ?ой» дейтiн.

Назым. Керек едi ма?ан соны? жанашырлы?ы!.. Бiреуд?i? с?ттей ?йып отыр?ан семьясын б?з?ан бiреудi ?лде?андай ?ылады ?ой ма?ан!

Сайлау. Бiздi? екеумiздi? арамыз ?лде?ашан с?ттей ?йып т?рма?ан болатын. Бiз тек инерциямен ?ана бiрге ?мiр с?рiп келе жат?анбыз. Ал, Медеудегi сол концерт оны ай?ын д?лелдедi.