LaTeX ga kirish. Darslik

5. Internetda matn muharriri tavsifini toping

6. Notepad ++. Uni rasmiy veb-saytidan yuklab oling va shaxsiy kompyuteringizga o’rnating.

7. Notepad ++ va oddiy dastur imkoniyatlarini solishtiring

3.5.Matn terish

3.5.1. Maxsus tipografik belgilar

Ko‘pchilik tinish belgilari (nuqta, vergul, undov, so’roq belgisi va boshqalar.) yaqqol tarzda teriladi: manba matnidagi nuqta, masalan, bosma bo‘yicha tipografik nuqtaga mos keladi. Ushbu bo‘limda maxsus to‘plamni talab qiluvchi belgilar haqida so‘z yuritamiz.

3.5.1.1. Defisi, minus va tire

Yozuv mashinkasiga bosishda bu belgilar tashqi ko‘rinishi bilan farq qilmaydi. Matnga asoslangan nashriyot tizimlarida

hyphen – (ingliz tilida hyphen), qisqa tire – (yen-dash), uzoq tire – (yem-dash) va minus belgi – (e’tibor qarating ular bir biridan farq iladi).

Chiziqcha, qisqa chiziq yoki uzun chiziqni chop etish uchun, manba matnida bitta, ikkita yoki uchta belgini yozishingiz kerak. Rus tilidagi matnlar ko‘pincha «men 2—3 soatda qaytaman» (manba matnida 2 – 3 soatda ko‘rinadi; chiziq atrofida bo‘sh joy yo‘qligini qayd eting) kabi kombinatsiyalarda keng foydalanadi. Rus matnidagi uzun tire odatda bo‘shliqlar bilan o‘rab olingan (an’analarga ko‘ra); ingliz tilida ular odatda bunday qilinmaydi.

Qisqa chiziqdan farqli o‘laroq, minus belgisi faqat matematik formulalarda qo‘laniladi va yuqorida esingizda bo‘lsa, u oddiygina belgi bilan ifodalanadi.

3.5.1.2. Qo‘shtirnoqlar

Yozuv mashinkasidan farqli o‘laroq, maxsus ajratmalarni ochish va yopish uchun turli belgilardan foydalanadi (neytral o‘rniga»). Ingliz tilidagi matnlarda ochuvchi qo‘shtirnoq belgisi kirish matnida ikkita ketma-ket teskari apostrof, yakunlovchi qo‘shtirnoq belgisi esa ikkita apostrof bilan ifodalanadi. Misol:

\documentclass {article}

\usepackage [T2A] {fontenc}

\usepackage [russian] {babel}

\begin {document}

The ««definitions’’ are translations

rather than explanations.

\end {document}

Kompanovka qilib, ko‘rish buyrug’ini ishga tushirish bilan hujjatni ko‘rish maydonida quyidagini kuzatamiz:

Rus tili matnlarida qo‘shtirnoqlar «archasimon» va «tirnoq ko‘rinishida» bo‘ladi.

Tex shriftlarining asl to‘plamida bu belgilar yo‘q edi; LaTeX tizimini o‘rnatishda ular qanday ishlatilganligini aniq bilib olishingiz kerak. Ular siz olgan ruslashtirish orqali o‘rnatiladi. Agar matnda qo‘shtirnoq ichidagi qo‘shtirnoq mavjud bo‘lsa, u holda tipografik qoidalarga ko‘ra ichki qo‘shtirnoq tashqi ko‘rinishidan farq qilishi kerak: ingliz matnlarida qo‘sh qo‘shtirnoq tashqarida joylashtiriladi, «va» deb belgilanadi va bitta ichida ‘ va ‘ deb belgilanadi. Misol LaTeX da qo‘shtirnoq \glqq va \grqq buyruqlari bilan amalga oshiriladi.

Misol:

\documentclass {article}

\usepackage [T2A] {fontenc}

\usepackage [russian] {babel}

\begin {document}

\glqq Каримов\grqq {} ёки

\glqq каримов\grqq,

?айси бири тy?ри?~ – —

сyради.

\end {document}

Kompanovka qilib, ko‘rish buyrug’ini ishga tushirish bilan hujjatni ko‘rish maydonida quyidagini kuzatamiz:

3.5.1.3. Ko‘p nuqta

Yozuv mashinkasida ko‘pnuqta ketma-ket uchta nuqta (har biri standart harf kengligiga ega). LaTeX da ko‘p nuqta uchun maxsus buyruqlar mavjud: \ldots yoki \dots.

Misol:

\documentclass {article}

\usepackage [T2A] {fontenc}

\usepackage [russian] {babel}

\begin {document}

?уйдагини «»…«» ёзамиз:

Йy?, бу ерда нимадир жойида эмас\ldots

\end {document}

Kompanovka qilib, ko‘rish buyrug’ini ishga tushirish bilan hujjatni ko‘rish maydonida quyidagini kuzatamiz:

(Yeslatma, \ dots buyrug‘i formulalarda ham kuzatilishi mumkin,

u-kontekstga qarab – ko‘p nuqta berishi mumkin

chiziq markazida, – \cdots, yoki chiziq pastki qismida, – \ldots.)

Tizimda amsmath paketi yuklangan bo‘lsa (ko‘pincha shunday xol kuzatiladi) \dots va \ldots qo‘llanilganda ortiqcha probellar xosil bo‘lishi mumkin. Bu xolat kuzatilishi yoki kuzatilmasligi amsmath paketi versiyasiga bog‘liq. Shunday xolatlarda dots yoki \ldots o‘rniga \textellipsis buyrug’ini qo‘llash tavsiya etiladi (faqat formulada emas). Bu ortiqcha probellarni xosil bo‘lishiga yo‘l qo‘yilmaydi.

3.5.1.4. Paragraf va boshqa ajratishlar