Сэһэн, кэпсээннэр

– Хайа оройуоттарый, кимнээх диэннэрий? – диэн ыйытала?ан истэхпинэ старшина Шагуров кэллэ.

– Чээрин, штабка барса?ын, би?иги ??? ы?ырбыттар, – диэтэ.

– Миигин эмиэ ы?ырбыттар, – диэтэ Ирдонов диэн кырдьа?ас саллаат.

– Ол то?о ы?ырбыттара эбитэй? – диэтим.

– Таабырын буолбатах – таайа олорума. Бардахпытына к?р??хп?т, – старшина гимнастеркатын тэллэ?иттэн тутан аллараа баттаата, т????н м?т?тт?.

Окуопаттан тахсан талахтар быыстарынан штабка баран истибит. Миигин, Ирдонов о?онньору ханнык ба?арар сорудахха ыытыахтарыгар с?п. Холобура, куукуна?а хортуоска ыраастата, эбэтэр онноо?у тыаттан хаппыысталаах кууллары буобар Бычковка а?алтара, эбэтэр…

Би?игини кытта полк аатырбыт разведчига старшина Шагуров эмиэ штабка ы?ырыллыбыта дьиибэ. Ээ, то?о т?б?м эрэйдээ?и му?нуу истэмий, хата, атыны толкуйдуохха. Холобура… кыайыы кэнниттэн армияттан т?нн?н и?эн хайаан да саа атыыла?ыам, икки уостаах сааны… ол эрээри старшина Шагуров би?игини кытта штабка бииргэ ы?ырыллыбыта дьиибэ.

Шагуров аатырбыт разведчик. Кини ту?унан элбэхтик ха?ыакка суруйан тураллар, кини ту?унан араа?ы кэпсииллэр. Холобур, немецтэртэн «тыл» ылбытын ту?унан маннык кэпсээн баар:

Кини разведка?а барарыгар элбэх ки?ини ылбат. Элбэх ки?и тыастаах-уустаах диэччи. ?кс?гэр со?ото?ун сылдьар.

Дьэ арай биирдэ «тыл» ыла барар. Ол к?н немецтэр ?с-т??рт т?г?л атаакалаан баран т?тт?р? о?устарбыттар. Онон немец икки би?иги икки ардыбытынаа?ы томторго фрицтэр элбэх ?л?ктэрэ хаалбыт. Т??н ону хомуйа немецтэр кэлиэхтээхтэрин билэрин бы?ыытынан би?иги Шагуровпыт, киэ?э сыылан тиийэн, ?лб?т немецтэри кытта хоонньо?он кэби?эр. Кэпсэл омуна буолуо ээ, ?сс? кыратык утуйан ылбыт дэ?эллэр. Хара?а буоларын кытта, ?с-т??рт немец на?ыылкалаах кэлэн ?лб?т дьону та?ан бараллар.

Би?иги Шагуровпыт немец плащ-палаткатын б?р?мм?т?нэн сытта?ына, кэлэн на?ыылка?а уураары к?т???н ынчыктаспыттар. Шагуров ха?ыытыы т??эн баран ата?ар турар ки?ини тээ-эп. Тэбиллибит ки?и тиэрэ барар. Оттон атыттара ?лб?т ки?и тиллибититтэн, со?уйан «с?рэхтэрин ырбаахыта» тэлибирии т?сп?т да, тэбинэн хаалбыттар. Шагуров туран били охтубут ки?ини плащ-палаткатыгар суулуур да, кыбынан кэби?эр уонна бэйэтин дьонун диэки оргууй а?ай аадайа турар.

Эмиэ кини ту?унан буурдук сэ?эргииллэр:

– Арай биирдэ «тыл» ыла барар. Т??н, борук-сорук. Быарынан сыылан немецтэргэ чуга?аан и?эн к?рд???нэ: икки немец би?иги диэки ??мэн и?эллэр. Шагуров са?ан хаалар. Бастаан и?эр немец сыыла?хайдаан аа?ар. Иккис немец до?оруттан уонча хаамыы хаалан и?эр. Шагуровы аа?а сыылан истэ?инэ, Шагуров били аатырбыт эриэн муос уктаах бы?а?ынан неме?и к?хс?гэ саайар уонна неме?и кэтэ?иттэн сиргэ эпсэри охсор. Ол к?н ардах т?сп?тэ, немец ?л?р?гэр «тумса» бадараа??а буола т??эр, онон ?л?р?гэр «мыык» дуу, «мээк» дуу диэн ха?ыытыыра и?иллибэккэ хаалар.

Шагуров немец муостаах кааскатын ылан кэтэн кэби?эр уонна бастакы неме?и баты?а, били ?лб?т немец испитин курдук, сыылан и?эр. Бастакы немец сотору-сотору тугу эрэ «?у?-?а?» диэн са?арар. Шагуров онуоха «гут-гут» диир. Кырдьыга кини «гуут» – «?ч?гэй» диэн тылтан ураты немецтии бэрт ахсааннаах тылы билэрэ.

Дьэ ити курдук и?эллэр. Немец тохтоон баллыгыраата?ын аайы, Шагуров тохтоон «гут-гут» диир уонна соро?ор «дыр-дар» диэн эбии ботугуруур. Немец ити хоруйунан с?п буолбут курдук, иннин диэки сыыллар.

Ити курдук «гуутурга?ан» би?иги окуопаларбытыгар чуга?аан кэлэллэр. Немец тохтуур, Шагуров ??мэн кэлэн кэккэлэ?э сытар. Немец би?иги диэки ыйа-ыйа тугу эрэ са?арар.

– Гут, кэллибит, – диир Шагуров уонна туран та?а?ын тэбэнэр. Немец дьэ билэр – кини до?оро буолбакка – «русс» кинини баты?ан испитин. Хара?ын эриэнинэн к?р?р, автоматын Шагуровка ту?улуур.

Шагуров автоматын киэр охсор:

– Гут, чэ барыах, – неме?и са?атыттан ылар да, со?он баран би?иги диэки ыадайа турар.

Дьэ, к?р, старшина Шагуров итинник разведчик. Кини би?игини кытта бииргэ ы?ырыллыбыта дьиибэ.

Арай…

Штаб кэллэ.

?г???-элбэ?и уйгурдуу барбакка, бы?а эттэххэ: би?иги разведка?а барар буоллубут.

Бу анабылтан мин олус ??рд?м.

Штабтан тахсан баран Шагуров, идэтинэн, гимнастеркатын тэллэ?иттэн аллараа баттаата, т????н м?т?тт?. Омурдун к?лтэх гыннаран баран, «буус» гына ?рдэ, сабыста?ас хаа?ын аннынан Ирдонов би?игини атахпытыттан т?б?б?т?гэр дылы, т?б?б?т?ттэн атахпытыгар, онтон кириэстии к?р?н кэбистэ.

Ирдонов тугу санаабыта буолла, оттон мин, би?игини хааллараары, разведка?а со?ото?ун бараары гынна?а дии санаан, кутталбыттан с??????м харчы у?уо?а ата?ым устатын тухары с??рэлииргэ дылы гынна.

– Дьэ ити курдук, о?олоор. А?аан баран миэхэ кэлээри?. Разведка о?орор сирбит картатын ??рэтиэхпит, – диэтэ Шагуров.

?Р?С У?УОР

Би?иги ити к?н? бы?а картаны ??рэттибит. ?р?с у?уор баар ?ст??х оборонатын биноклунан, стереотрубанан к?р?-к?р?, карта?а тэ?ниибит, бэлиэтиибит.

Со?уруу дойду сайы?ны т??нэ Саха сирин сайы??ы т??н?ттэн атын. Хара?а. Халлаан былыттаах буолан ый тыкпат. Бы?ата разведчик таптыыр к?нэ-дьыла буолан биэрдэ.

Би?иги окуопаттан сыылан тахсан ?р?скэ киирдибит. Оргууй а?ай ууну кэ?эбит. Ол-бу тутуур суох. Хоойго, курга – гранаттар. Автоматтарбытын ?р? тутан и?эбит. С?гэ?эргэ кэнсиэрбэлэр, сухарылар.

Бу ?р?с чычаас. Кэтитинэн да ки?и ?р?с диэн ааттыан сатаммат. Саха сиригэр ?рэх диэх этилэр.

У?уоргу кытыы чуга?аата?ын аайы ууга накыйан моонньубутун эрэ та?аарабыт.

Дьу?уурунай пулеметтар буулдьалара би?иги ?рд?б?т?нэн чубугура?ан аа?аллар. ?ст??х ракетата ?р? к?т?н та?ыста. Би?иги хантаччы туттан олорон ууттан уоспутун, муннубутун эрэ та?аарабыт. Ракета умулларын к??тэбит.

Кытыл кэллэ. Шагуров кытыыга тиийэн кы?ы?ахтыы т??эн сытар. ?р?с кы?амыгар ыттыбакка эрэ, бадараанынан сыыла?хайдаан со?уруу диэки баран истибит.

Икки биэрэстэ кэри?э сири барбыппыт кэннэ ?р?с курта?а кэллэ.

Курта?ы кыйа баран, куртах ар?аа ?тт?гэр тиийдибит. У?уоргу советскай биэрэк к?ст?бэт да?аны. ?р?с куртахтанан бу диэкинэн олус кэ?иир. «Бассабыыктар манна кыайан кэлбэттэрин бы?ыытынан» бу эргин немец б???рг?н??тэ м?лт?х, миинэлээх хонуулар суохтар. Ол и?ин бу учаастак разведканы ыытарга с?пт??х сиринэн аа?ыллыбыт. Хайа уонна би?иэхэ наадалаах «тыл» манна буолуохтаах. Талахтар истэригэр киирэн та?аспытын ыгынныбыт. Эт кэнсиэрбэни сии олорон, билигин ким тугу о?оруохтаа?ын ?сс? биирдэ с?бэлэстибит.

Манна окуопанан ситимнэ?эр, барыта ?с землянка баар. Ортоку линия?а офицердар олорор буолуохтаахтар. Итини барытын Шагуров урут а?албыт «тыла» кэпсээн турардаах.

Шагуров офицерскай землянка?а, Ирдонов би?икки икки кытыы землянкаларга икки а?ыы бардыбыт.

Мин тиийбит землянкам айа?ар биир фриц утуктуу олорор. С?п, олордун. Сибээс ситимнэрин булан, сыыла сылдьан бысталаатым.

Землянка т?нн?гэр сыылан тиийэн, танканы бултуур курдук икки гранат холбуу баайыллыбытын бырахтым. А?ыйах с?к??ндэ буолаат, землянка и?игэр гранаттарым эстэн дэлби тэптилэр. «?уук-?уук!» – диэн хаа?ы-саламаат буолар ха?ыылар и?илиннилэр.

???с землянка?а Ирдонов «?лэлиир» тыа?а эмиэ и?илиннэ.

Мин биир гранаты землянка айа?ар бырахтым. Ол утуктуу олорон субу а?ай у?уктубут неме?и хат ?ч?гэйдик утутарга уонна ким эмэ, кыратык табыллан баран, землянкаттан тахсан истэ?инэ исти?ник «дорооболо?орго» аналлаах.

?сс? биир гранаты бырахпытым кэннэ землянка и?игэр да, та?ыгар да чуумпу буолла.

Офицерскай землянка диэкиттэн икки немец и?эрин автоматтан биир у?ун уочараты биэрэн охтордум. Утары ??мэн баран истэхпинэ ???с немец и?эр. Ыстаанын буута синньигэ?иттэн тойонноотохпуна офицер бы?ыылаах. Офицеры «бочуоттаан» иккитэ ыттым. ?сс? ??мэн истим. Офицерскай землянка к???ннэ. Чуга?аатым. Биир офицер землянкаттан быган туран иккис немецкэ тугу эрэ са?арар. Немец Ирдонов диэки с??рдэ.

Офицер землянкатыгар т?тт?р? т??эн истэ?инэ т?нн?г?нэн киирбит Шагуров уун-утары к?р?стэ.

– Кэндэ хох! Бут! Ну, кэндэ хох!