Сэһэн, кэпсээннэр

– Сержа??а этэр сатаммат. Ефрейторга этэр ?сс? сатаммат. Эн ити ту?унан кимиэхэ да этэ илик инигин? Би?иги а?ыыбыт кистэлэ? буолуохтаах. Атын ки?и булбут са?аны а?ыытын атын ки?и ылан бэйэтэ ту?аммыта история?а элбэх.

– Эн маарыын сарсыарда утуйа сытан, т??ээн, «бомба» да, «бомба» диэн ха?ыытаабыты?.

– Ха?ыытаабыты? даа?! Ол эрээри со?отох «бомба» диэнтэн ким тугу ?йд??т???й?

– Инньэ гынан кимиэхэ этэр буоллубут?

– Полк командирыгар?..

– Киниэхэ этэр куттала бэрт… солото суо?а бэрт.

– Партбюро секретара майор Теглецовка этиэххэ, кини саллаат этиитин олус сэ?ээрээччи.

– Ээ-э! Полк комсоругар лейтенант Ивановка этиэххэ. Би?иги комсомоллаах дьон буоллахпыт дии. Би?иги а?ыыбыт олоххо киирдэ?инэ, комсомол б?т?нн??т?н кыайыыта буолла?а дии.

– Кырдьык да?аны.

С?бэлэ?эн баран лейтенант Ивановка бардыбыт. Би?иги кэпсиэхпитин ба?арбыппыт, санаабыт ?р? к??рб?тэ – лейтенант суох буолла?ына хайдах буолуохпут буолла.

Би?иги киирбиппит лейтенант землянкатыгар баар эбит.

– Хайа, ?р??ллэр кэпсээ??ит? – дии то?уйда.

– ?р??ллэргэ кэпсээн элбэх, тулуйан эрэ истэр буол.

Би?иги кэпсээммит лейтенант эрэ хара?ар элэ?нии турар буоларын наадатыгар са?аны а?ыыбыт олоххо киирдэ?инэ хайдах буолуохтаа?ын, уустаан-ураннаан, буолбутун курдук кэпсээтибит.

– Дьэ маннык буолуохтаах:

Лейтенант Иванов комсордаах, Гурьянов, Чээрин курдук саллааттардаах Беляев полковник гвардейскай полката оборона?а сытар. Немецтэр инники э?эрдэрэ чугас, 2–3 километр этэ.

Сарсыарда халлаан сырдаан эрэр. Би?иги танкаларбыт, мотомеханизированнай чаастарбыт инники э?эргэ кэлэн талахтарга са?ан тураллар. Бу сэрии т??р?лл?б?т сирин иннигэр ?ст??х б???рг?н??тэ биэрэстэ а?арын кэри?э кэтиттээх сиргэ м?лт?х фро??а итинник буолааччы, эбэтэр немец «бассабыыгы манан а?ыйахтык к??тэр сирэ». Ити ту?унан ?сс? бэ?э?ээ полк ааттаах разведчига старшина Шагуров билбитэ.

Кимэн киириэх иннинэ куруук буоларын курдук, пушкалар, минометтар, «катюшалар» ытыалаан ньири?итэн, тулатынаа?ыны барытын дьиги?итэн киирэн бардылар.

Артиллерия ытара м?лт??р?н са?ана би?иги самолеттарбыт кэлэн ?ст??х б???рг?т?н??т?н буомбалаатылар. Немецтэр би?иги артиллериябыт «са?арда?ына» куруук о?орор «н??мэрдэрин», окуопа т?гэ?эр т??эн, т?б?л?р?н буорга анньа сытан билэр мэлииппэлэрин барытын аа?а сыттылар. Ити кэм?э, би?иги самолеттарбыт буомбалыы туралларын ?гэнигэр, били маарыын бэлэмнэнэн турар чаастар иннилэрин диэки ыстаннылар, немец окуопаларын аа?ан и?эн, гранаттары быра?ан буомбаларга эбиилэ?эллэр. Ити курдук ?ст??х кэтэ?эр буола т?ст?лэр да, немецтэри кэтэхтэриттэн кэрдибитинэн бардылар. ?ст??х инниттэн би?иги бэттэх хаалбыт чаастарбыт уоту астылар.

Немец икки уот икки ардыгар буолла.

…Ити б?тэй то?о?олоро буолбатахтар, ити фрицтэр илиилэрин ?р? ууммуттар, билиэн бэринэллэр.

Итинник сууххай кыайыы кистэлэ?э туохханый?

Би?иги самолеттарбыт кэлэн 3–4 эрэ дьи?нээх буомбалары бырахпыттара, онтон уратытын салгынынан толоруллан о?о?уллубут, э?иннэ?инэ ки?ини ?л?рб?т, тыас эрэ та?аарар буомбалары быра?аттаабыттар. Немецтэр ону дьи?нээх буомбалар диэн «кутуйах иинин кэ?этэ» сыппыттар. Дьэ ити дьикти буомбалар быыстарынан би?иги чаастарбыт ?ст??х кэтэ?эр ааспыттар. Кинилэр Гурьянов уонна Чээрин айан о?орбут буомбалара ки?ини ?л?рб?тт?р?н билэр буоллахтара дии.

?ст??хт?н былдьаммыт орудиелар тастарыгар Гурьянов уонна Чээрин тураллар. Маннык сууххай кыайыы айааччылара кинилэр эбээт. Икки «Тигр» танкалар икки ардыларыгар кэпсэтэ турдахтарына лейтенант Иванов кэллэ.

– Дьэ ити кэлэн кини туох диэх этэй?

– ?р??ллэр ?ч?гэйдик сэриилэстигит диэм этэ, – диэтэ лейтенант би?иги кэпсээммит б?т??т?гэр, – ?ск?т? кырдьык сэриилэспит буоллаххытына.

– Бай, хайдах?.. Буомбалар би?иэннэрэ.

– Ити дьикти буомбалар тустарынан э?иги бэйэ?ит фантазия?ыт идеята ?ч?гэй, ол эрээри олоххо киириитэ саарбах, – диэтэ лейтенант, – тугу эмэни са?а айан та?аарарга, дьи?нээх конструктор буоларга улахан ??рэх, элбэ?и билии наада. Э?иги ??рэнэргитин бу сэрии мэ?эйдээтэ, сэрииттэн тыыннаах хааллаххытына ??рэни?, ?рд?к билиини сити?и?, оччо?о, ба?ар, кырдьык, араас са?аны айар дьон буолуоххут.

– Итинник дьикти да буомбалара суох, хайдах курдук к??? к?т?н киирэрбитин немецтэр бэйэлэрин тириилэригэр билиэхтэрэ. ?т?р тыас-уус буолаары турар, – диэтэ лейтенант.

КИМЭН КИИРИИ

Кэнники к?ннэргэ ?ст??х к?н к?т?-к?т?, соро?ор киэ?э аайы би?иэхэ анаан радионан биэрэр.

Бу киэ?э эмиэ «би?иэхэ кэли?!» диэн радионан ы?ырдылар.

– Тиийиэхпит, тиийиэхпит, – дии-дии саллааттар к?лсэллэр уонна эмиэ «Уппаан Уппаанабы?ы» ахты?ыы буолар. Ити биир киэ?э немецтэр: «Би?иэхэ к???л ?тт?нэн кэлбит нуучча саллаата Иванов тыл этэр», – диэн биллэрбиттэрэ. Би?иги и?иллээн сыппыппыт. Сотору буолаат бып-бычыгырас, бап-бачыгырас куоластаах ки?и: «пин Уппаныап Уппаан Уппаанабыс тыл этээрийбин…» – диэн са?алаабыта. Ханнык да нуучча саллаата буолбакка, ку?а?аннык нууччалыы билэр немец кубулунан этэрин истээт, бука бары к?лсэн ньиргиппиппит.

Бу киэ?э саллааттар сирэйдэрэ-харахтара турбута, с?ргэлэрэ к?т???лл?б?тэ с?рдээх.

Сарсын кимэн киирии буолар. ?ст???? ?лт? охсон, ?р?с у?уор быра?ар сорук турар.

– Туруоруллубут соруктары ?йд??т?г?т дуо? – диэн лейтенант би?игиттэн ыйытар, хара?а?а харахтара ча?ылы?ан к?ст?р, саллааттарын эргиччи к?р?тэлиир, – эрэттэр, снайпер чиэстээх аатын т??эн биэримэ?!

Гурьяновтыын т????? хара?а?а инники кирбиини туораан, би?иги икки ?ст??х икки ардынаа?ы иччитэх сиргэ, сарсын сытан охсу?уохтаах окуопабытын бэлэмнии истибит.

… Окуопаларбытын ха?ан б?тэрэн баран олордохпутуна, Гурьянов миэхэ имнэнэн баран хаптас гынна, мин эмиэ хаптайдым. ?ст??х диэкиттэн ?с хара к?л?к ха?ас ?тт?б?т?нэн хаама-??мэ былаастаан би?иги дьоммут диэки аа?ан эрэллэр.

– Би?игиттэн «тыл» ыла и?эр немецтэр, – диэн Гурьянов сибис гынна.

– Хайыыбыт?

?с хара к?л?к кэнниттэн би?иги эмиэ ??мэн истибит. Инники кирбиигэ чуга?аан баран немецтэр хаптайан сыталлар. Ханан хайдах барары с?бэлэ?эллэрэ буолуо, бука.

Намы?ах талахтардаах о?хой устун ??мэн, быарбытынан сыылан немец разведчиктарыгар чуга?аатыбыт. Икки немец иннилэрин диэки сыыллылар, биир то?о эрэ хаалла. Гурьянов ??мэн тиийэн кинини кынчаалынан аста. Немец ?л?р?гэр с?рдээх хатаннык ха?ыытаата.

Икки инники барбыт немецтэр автоматтарын бэлэмнээбитинэн эргиллэ т?ст?лэр.

– Кэндэ хох! – диэн би?иги ха?ыытаатыбыт. Немецтэр ойо?осторуттан, адьас чугастан эмиэ «Кэндэ хох!» диир са?а и?илиннэ.

Би?игини сиирэ-халты охсон автомат буулдьалара чубугурастылар. Гурьянов саатын тыа?а хабылла т?стэ. Биир немец ха?ыытаабытынан олоро т?стэ. Немецтэр ойо?осторуттан эмиэ саа тыа?аата, иккис немец турбахтаан, иэ?элдьийбэхтээн баран эмиэ о?утта.

Олоро т?сп?т немец, олорон эрэн, автоматынан ытарын тохтоппот, онтон немецтэр ойо?осторуттан хара к?л?ктэр н?р?с гыннылар, немецтэри саба баттаатылар. Гурьянов би?икки с??рэн тиийэн эмиэ к?м?л?ст?б?т.

– Айыкка! Бу сатана бы?ахтаах эбит дуу? – диэн ким эрэ ха?ыытаата.

«Кистэлэ??э» сыппыт би?иги уолаттарбыт атахтарын булгурута ыттарбыт немец икки разведчигын плащ-палатканан о?о?уллубут на?ыылкаларга сытыартаатылар.

– ?ст??х бэриммэтэ?инэ ?л?р?ллэр: «Кэндэ хох!» кэнниттэн, ки?илии истэн бэриммиккит буоллар, атахтаргыт б?т?н хаалар этилэр.

«Тыл» ыла кэлбиттэр бэйэлэрэ «тыл» буолар буоллулар.