Сэһэн, кэпсээннэр

Сарсыарда халлаан сырдаан барда. Туман к?т?н эрэр. ??тэ биллибэтэх си?э курдук тулабыт туп-тунаархай. Салгын сииктээх уонна ханнык эрэ хабархай амтаннаах курдук.

Гурьянов би?икки сииктээх к??х отунан к?м?нэн баран окуопабытыгар сытабыт. Пилотка бэргэ?эбитигэр эмиэ оттору кыбыппыппыт, чуга?аабатах ки?и билбэт: сири кытта сир буолан, оту кытта от буолан к?ст?р гына сытабыт.

– Уон биэс м?н??тэ хаалла, – диэтэ Гурьянов, харытыгар кэтэ сылдьар ча?ытын к?р?н баран.

Туман к?тт?.

?ст??х сытар дэриэбинэтин сэмнэ?э харааран к?ст?р.

– А?ыс м?н??тэ хаалла…

– Биэс…

– ?с…

Эмискэччи илин ?тт?б?т ?р? дьиги?ис гынна. Би?иги ?рд?б?т?нээ?и салгын суп-су?угурас, куп-ку?угурас буола т?стэ. Халлаан т??? эмэ сырдаабытын ?рд?нэн, т??тэх-т??тэх уоттар, ча?ылхай ба?айытык к?л?м-к?л?м гыннылар. Тип-тигинэс, ньип-ньирилэс сири-халлааны дьиги?итэр тыас ?р? сатарыйда. Ханнык к??стээх эти? тыа?а, туох ама тэ?нэ?иэй, бу тыаска!

Ити «сэрии та?аратынан» ааттанааччы советскай артиллерия уоту аста.

?ст??х сытар сирин хара к?дэн сапта, буор-сыыс, от-мас ?р? ы?ыллан тахсар, т?тт?р? саккырыыр, онтон эмиэ итиннээ?эр к??стээх ньиргиэр буолар.

Советскай артиллерия! Хайдахтаах модун к????й, хайдахтаах уордаах сэбий?!

?ст??х ата?ын анныгар тэпсиллэн сытааччы с????нэн, ты?ыынчанан дьоннор кинини к??пп?ттэрэ ?р буолла. О?кучахтан тахсан дьоннор илин халлааны одуулууллара. Халлаан артиллерия уотуттан кыыспыт к??н?н к?р??хтэрин ба?араллара. Дьоннор буорга умса т??эн сытан сиргэ кулгаахтарын та?айаллара. Кинилэр советскай артиллерия тыа?ын – Кы?ыл Армия быы?ыы-босхолуу и?эр тилэ?ин тыа?ын ньиргиэрин и?иллииллэрэ.

Кэм кэллэ! Кини дьэ са?арда! Советскай артиллерия са?арар!

– Ур-ра, ур-ра! Партия и?ин, Ийэ дойду и?ин!

Советскай сэриилэр сытар окуопалара б?т?нн??тэ т?ллэх гынарга дылы гынна. Окуопаттан тахсан советскай пехота иннин диэки ыстанна.

Артиллерия уота ?ст??х сытар сирин кэлин ?тт?н диэки быра?ылынна. Инники кирбии хара к?дэнэ арыый дьэ?кэрдэ.

Артиллерия ?лт? мэ?ийбититтэн ордубут ?ст??х сорох чаа?ын сэмнэхтэрэ, кэнники ?й ылан утарыла?арга о?о?уннулар. Ханна эрэ пулеметтар татыгыраатылар, бинтиэпкэлэр, автоматтар тэ?итэ-ойута ыттылар.

Кимэн киирэн и?эр би?иги дьоммутуттан ким эрэ о?утта, ким эрэ ыараханнык баа?ыран ха?ыытыы хаалла.

?ст??х хантан утарсарын к?р? сытан, тэ?итэ ытыалыырга, кэм дьэ кэллэ. Снайпер «булда» тахсар, т??? кыра?ыта биллэр м?н??тэлэрэ кэллилэр.

– Гурьянов!

– Чээрин!

Би?иги бинтиэпкэлэрбит итийбиттэрэ ?р буолла.

Окуопаттан быган сытан би?иги кимэн киирэн и?эр чаастарбытын ытыалыыр немецтэри бултуубут.

Хантан эрэ, ?ст??х окуопаларын кэтэ?ин диэкиттэн, пулемет уоту аста. Кимэн киирэн и?эр би?иги дьоммут хаптайдылар.

– Хантан ытар хара сордоох неме?ий?

– Ол талахтартан буолуо дуо?

Ыттыбыт. Ытыалаатыбыт. Пулемет ?лэлээбитин курдук ?лэлиир. Хантан эрэ кэлэн миинэлэр т??эн э?иннилэр.

Би?игини эмиэ биллилэр. Оскуолка т??эн мин саам ма?ын хабыры ытта. Ыксал. Аны туран ботуруонум баранна. Саппаас ботуруоннар Гурьянов окуопатыгар бааллара.

– Мотуруонна а?ал, мотуруонна, мотуруонна! – диэн Гурьяновка сахалыы ха?ыытаамахтаатым.

– Что? Матрена, какая Матрена? – диир Гурьянов, к??х харахтарынан мичээрдиир. Ыксал кэм?э сэгэттэйим холку да, киэ?-куо? да эти?!

?й ыламмын, нууччалыы:

– Ботуруонна а?ал! – диэтим.

Ботуруоннары ылан баран ?сс? ытыалаатым. Гурьянов саатын тыа?а, мин киниттэн чуга?ым бэрт буолан, кулгаахпар чуугунуур.

Би?иги чаастарбыт туран с??рэн и?эн эмиэ хаптайдылар. Ким эрэ табыллан ха?ыытаата. ?ст??х пулемета ытыалыыр. Гурьянов иэдэстэрэ чоххо баттаабыт курдук, кытар гыннылар, онтон кубарыччы тартылар. Окуопатын и?иттэн ойон та?ыста, би?игиттэн уонча са?аан инники томтор баарыгар с??рэн тиийдэ. С???ргэстии т?стэ. Снайперскай сааттан икки-?с т?г?л буруо субуру?наата. Ити икки ардыгар мин эмиэ с??рэн тиийдим.

?ст??х пулемета ах барда, би?иги чаастарбыт туран, иннилэрин диэки ыстаннылар.

Гурьянов ??рэн «Ура!» диэн ха?ыытаата, онтон эмискэччи «?ык» диэтэ…

?ст??х окуопатыттан быган туран биир немец би?игини ытыалыыр. Т??нэри ыттым.

– Гурьянов, Гурьянчик… – до?орбор саба т??эбин. Синиэлин арыйбыппар ата?ыттан хаан ы?ылынна. Ата?ын уллук у?уо?ун булгу к?т?ттэрбит.

– Уута, – диэтэ. Дьолго флягабар уу баар эбит, уу биэрдим. Санитарнай пакеты та?ааран ата?ын бэрэбээскилээтим.

– Ыттар… немецтэр… сиэтилэр…

Ити икки ардыгар хантан эрэ санитардар баар буоллулар. Гурьяновпын на?ыылка?а сытыардылар.

Сирэйим ?ллэ?нэс, иэдэстэрим тириитэ дэлби барыах курдук буоллулар. Оо, до?орум, ?т?? да, к?н? да эти?! К?хс?м т?гэ?эр тугу эрэ ботугураатым. Гурьянов:

– Ничего… – диэтэ уонна мичээрдээбитигэр бэлиэр кубарыччы хаппыт уо?а бы?а ыстанан, хаан бычыгыраата.

На?ыылканы к?т?хт?лэр. Харахпыттан уу тахсан саба халыйда, аан дойдуну ?р?? туманынан б?р?йдэ.

– Суох, суох… – ?р? тыынным. Хара?ым дьэ?кэрдэ. Илиибэр, та?аспар до?орум хаанын к?рд?м. Хаан бу?уу сыта муннубар саба биэрдэ.

– Хайдах… мин тугу да эппэккэ хааллым. Гурьяновы илдьэ барбыт санитардар о?хойго киирэн с?пп?ттэрэ.

Чугас со?ус снаряд т??эн э?иннэ. Дьик гына т?ст?м. Та?нары тайахтанан турар саабын ылан хоруопкабын толору ботуруону симним, инним диэки ыстанным.

?ст??х окуопаларын ?рд?нэн ойуоккалаан, дьоммун ситтим. Илиилэрин ?р? к?т?хп?кк?, бэринэртэн аккаастаммыт немецтэри кытта би?иги дьоммут ыстыыкта?а сылдьаллар. Ыстыык ыстыыктан тэйэн «ды?-ды?» тыа?ыыр, онтон ки?и хабар?атын тыа?а «хар» гынар, ким эрэ ?л?гэ сууллан т??эр.

– Сити курдук, сити курдук… ыттары, немецтэри!