Сэһэн, кэпсээннэр

– Табаарыс лейтенант, мин бэ?э?ээ??и нэрээппин толоро иликпин…

– Бэ?э?ээ??и нэрээти к?т?рэбин. Кэлэр кэм?э холобурга сылдьар саллаат буол, – диэтэ лейтенант уонна бара турда.

Ити к?нтэн ыла снайпердар взводтарыгар кэллим.

Биэстэ эстэр бинтиэпкэни кытта «ки?илии» кэпсэтэргэ, атас-до?ор буоларга ??рэнэбин.

ГУРЬЯНОВ

Сэрии бара турар сириттэн биэс к?ст??х сиргэ тохтоон сытабыт. Бирикээ?и к??тэр ???б?т.

Саллаат ханна да тохтоотун – у?уннук да, кылгастык да олохсуйар буоллун – хаххаланар сир, землянка хастар идэлээх. Би?иги т?рд?? буолан биир киэ? со?ус землянканы хастан, и?игэр от та?ан сытабыт.

Би?иги иккиэ буолан куукуна?а хортуоска ырааста?а бардыбыт. Николаев Николай Николаевич («?с Николайынан» би?иги кинини ааттыырбыт) диэн радист – саха, Гурьянов диэн са?ардыы кэлбит снайпер нууччалыын землянка?а хаалбыттара. Киэ?э би?иги кэлбиппит – дьоммут соччо эйэтэ суох олороллор. Ол т?р??тэ маннык кэпсэтииттэн тахсыбыт.

– Саа?ы? ха?ый, до?оор? – диэн Николаев ыйытта.

– Уон а?ыспар барда?ым, – диэтэ Гурьянов.

– Даа, буолла?а… – Николаев итинтэн салгыы кэпсэтэри булбакка, сахалыы ыллыы сытта:

Бу к???э, бу кэм?э ама ким

К?лбэккэ, ??рбэккэ туруо?ай,

Бу к???э, бу к???э ама ким

Ыллаабат, туойбат да буолуо?ай.

– ?ч?гэйдик ыллыыр эбиккин, – диэтэ Гурьянов.

– О?ус мииннэхпинэ ?сс? хайдах ыллыырбын истэри? эбитэ буоллар.

– Сахалыы ырыа диэн бэрт буолар эбит ээ, ол эрээри дьиги?итиитэ, тардыыта суох буолар эбит дии?

– Нэксиэлээх тэлиэгэ?э олордохпуна, мин да дьиги?итэн ылааччыбын.

– Олус бэрт, ?сс? ыллаа.

Николаев ыллыырын ууратан баран тэ?ийбэтэхтии эргийэ-урбайа сытта.

– Саха сирэ, Саха сирэ… – дии-дии Гурьянов ботугураата. – Хотугу муустаах муора кытыытыгар дии? Онно баар дии, бада?а, тымныы киинэ?

– Тымныы киинэ би?иэхэ.

– Тымныыта с?рдээх буолуо. Хас кыраадыска тиийэрий?

– Тымныы баар, сайын итии да баар, – барыта баар. Кы?ын тымныы сэттэ уон кыраадыска тиийэр.

– Ок-сиэ, онно хайдах тулуйа?ыт?

– Дьэ ол курдук тулуйабыт.

– Чэ, ки?и, ба?ар, буоллун да?аны. Дьиэтин-уотун, та?а?ын-сабын с?п т?бэ?иннэрэн тэринэн эрдэ?э. Оттон с????лэр, кыыллар хайдах тулуйалларый?

– Дарвинизмы удума?алыыр инигин?

– Дьэ?

– Тыыннаах буолуу и?ин охсу?ууга тыынар тыыннаах бэйэтэ тулалыыр бы?ыыга-майгыга с?п т?бэ?эр диэн Дарвин этэн турар. Ол лозунунан Саха сирин кыыллара олус бэркэ ту?аналлар.

– Ол аата хайда?ый?

– Ол аата дуо? Ол аата, холобур, Саха сиригэр биирдэ маннык т?бэлтэ буолбута: би?иги таспытынаа?ы лааппы ыскылаата алдьаммыта, элбэх хааты?ка, бараан соннор с?пп?ттэрэ, а?ыйах бириэмэ буолан баран, кинилэри булчуттар э?элэртэн, б?р?л?рт?н булбуттара. К?р, дьэ ол курдук кыыллар тулалыыр бы?ыыга-майгыга с?п т?бэ?эллэр.

– Туох эрэ кураана?ы эрдэ?ин, – диэтэ Гурьянов уонна кэлэйбиттии сапсыйан кэбистэ.

Николаев уустуктаан кэпсээбититтэн ??рэн, олоро т?стэ.

– К?р, эн, ?сс? маны и?ит. Биирдэ би?иэхэ Саха сиригэр…

– Ээ, тохтоо, до?ор. ?ч?гэйдик кэпсэтиэх. Хата, эн миэхэ манныгы эт: э?иги, сахалар, тылгыт хайда?ый?

– Кы?ыл, – диэтэ Николаев уонна тылын былтах гыннарда. – Сымыйаргыыр буоллаххына, к?р да?аны.

– Тыл кы?ыла биллэр, мин тылы этэбин, оттон… хайдах са?араргытын.

– Ээ, са?аны этэр эбиккин дуу, ма?найгыттан итигирдик этиэх эти? буолла?а. Би?иги са?абыт… Холобура, эн тугу ыйыта?ын?

– «Корова» диэн хайдах ааттанарый?

– «Корова» дуо?.. «Корова» аата дьэ араа?ынай буолааччы. Холобура, «Эриэнчикэй», «Ма?ааччыйа», «?р??стээх», «Хоболоох» эбэтэр туох эмэ аатынан, холобура би?иги колхозка «Хомурдуос» диэн «корова» баара. Ол…

– Тохтоо, тохтоо. Мин «корова» диэн э?иги тылгытыгар тылбаастаатахха хайдах ааттанарын ыйытабын.

– Дьэ онтука?, ол «корова?» ким диэн ааттаа?ыттан, холобура, «Хомурдуо?у» э?иги тылгытыгар та?нары тылбаастаатахха «Жук», оттон «Ма?ааччыйа»…

– Хайдах эн сатаан ?йд??б?кк?н! Мин… Мин… Чэ, ити хааллын. «Мальчик» диэн э?иэхэ хайдах ааттанарый?

– «Мальчик» дуо, дьэ итинтикэ? эмиэ «мальчигыттан». Холобура, «Вася» диэн баар, оттон мин «мальчик» эрдэхпинэ, Коля диэн буоларым.

– Хайдах эн ?йд??б?кк?н! Мин… Эн эмиэ да нууччалыы ?ч?гэйдик билэр курдуккун, эмиэ да… Чэ, кырдьык да ?ч?гэйдик эт. Мин эйигиттэн хос аатын да ыйыппаппын, тугун да ыйыппаппын. «Человек» диэн хайдах ааттанарый?

– «Человек» дуо? Итинти? эмиэ «человегыттан». Холобура, дьахтар буолла?ына…

– Т?кс?! – диэтэ Гурьянов уонна ула?а эргилиннэ.

Киэ?э би?иги кэлбиппитигэр Гурьянов мин сытар муннукпар кэлэн: