Dəli Çəmənli

Yollarim Qarabagimdin, Agdamimdan, ??m?nlimd?n k?c oldu. Ail? qurdugum xanim da ?z k?ndimd?n-k?s?yimd?n, Agdamimdan, he? olmasa Qarabagimdan deyildi. D?d?-babalarimiz demisdi: – «elini ?rk?t, axsagindan yapis». Nec? g?z?l bir deyimdir… M?nasini gec anladim. Yollarimi tez-tez Qarabagdan deyil, Sirvandan salirdim. Sirvana da canim qurban, Mugana da, Mil? d?… Amma Qarabag Qarabagdi axi!. Onu n? il? ?v?z etm?k olar? D?d?-babalarimizin bir z?rbi-m?s?li d? m?n? aydin oldu: Sorusurlar, haralisan? Deyir: «h?l? evl?nm?mis?m».

Ikinci, Aganin sirin s?hb?tl?rinin sahidi olmamisam. Ona g?r? d? ust?m? g?t?rd?y?m bu ??tin v?zif?d? Uca Allaha siginir, onun m?n? yardim?i olacagina inaniram. Haqqin d?rgahina aparan bu yolda Aganin m?q?dd?s ruhunun m?niml? olacagina, m?nim ?limd?n tutub doguldugu, yasadigi yerl?ri qaris-qaris dolandiracagina inaniram.

Bu yazini yazan anlarimda canim q?d?r sevdiyim Qarabag torpagi, q?lbimin h?sr?tli nisgil dagi Agdamim agir g?nl?rini yasayir. Minl?rl? insan ?z yurd-yuvasindan did?rgin d?s?b. Nes?-ne?? s?hid igidl?rimizin m?zari d?sm?n tapdagi altinda qalib. Sovet h?kum?tinin bir saat da olsun bel? baglamaga qadir olmadigi m?scidimizd?n azan s?sl?ri esidilmir. M?scidin ?z? yavas-yavas u?ub dagilir. M?asir d?vrd? d?nya siyas?t?il?ri artiq b?s?riyy?tin qati cinay?tl?rind?n birini – Qarabagda az?rbaycanlilara qarsi soyqirim t?r?dilm?sini ?rt-basdir ed? bilmir. D?nya m?tbuati t?r?tdil?n v?hsilikl?rd?n, ne??-ne?? s?h?rl?rin, k?ndl?rin talan edil?r?k m?hv edilm?sind?n danisir. Bir zamanlar y?z minl?rl? insan yasayan Agdamin, Xirosimadan bet?r dagidildigini bildirir. Erm?ni xisl?ti sivilizasiyaya agah olur. B?s?riyy?t k?tl?vi gipnozdan ayilaraq g?zl?rini d?y?r. He? kim erm?ni t?bligatinin nec? qurbani oldugunu anlaya bilmir. Amma bu, bizim d?rdl?rimizi bir z?rr? d? olsun azaltmir.Torpagindan ayri d?s?n n?slimiz, ev-esiyind?n uzaq, onun-bunun p?sk?yind? cansixici h?yat s?r?r. Agsaqqallarimiz, agbir??kl?rimiz «Agdam!» dey?-dey? d?nyani t?rk edir. Yeni dogulan k?rp?l?rimiz artiq Qarabagli deyil. Lakin, d?sm?nl?rimiz rahat olmasin. Tam ?min olsunlar ki, bu qisas qurdla qiyam?t? qalmayacaq. Biz m?tl?q ?z torpaqlarimiza sahib ?ixacagiq. «Arxali k?p?k qurd basar», – deyibl?r. Lakin, intiqam saatinda he? bir arxa onlara k?m?k ed? bilm?y?c?k. Hazirda, Az?rbaycan iqtisadiyyati inkisafinin ?n y?ks?k m?rh?l?sin? q?d?m qoyur. Ordumuz g?nd?n-g?n? g?cl?nir. G?ncl?rimizin q?lbind? v?t?np?rv?rlik ruhu y?ks?lir. Biz hamimiz Ali Bas Komandan-c?nab Ilham ?liyevin ?mrin? m?nt?zirik!. Biz ?z g?c?m?z? ?minik!. Qoy, bizim q?tiyy?timiz? kims? s?bh? etm?sin!.. Ulu Tanri bizim ?z?rimiz? ?ox y?ks?k bir v?zif? qoyub: – Qarabagi azad etm?k!. Bunun ???n birl?sm?li, ?lbir olmaliyiq. Yoxsa, qiyam?t g?n? Agamizin ?z?n? baxmaga ?z?m?z olmayacaq. Bizi, m?zarlari d?sm?n tapdagi altinda qalans?hidl?rimizin, ata-babalarimizin ruhlari da bagislamayacaq.

…Bu g?n Aganin cismi Agdamin dilb?r gus?l?rind?n biri olan, axarli-baxarli ??m?nli k?ndind? bir m?qb?r?nin altinda uyusa da, onun ruhu Qarabagin daglarinda, d?zl?rind? dolasir, «Allahu-?kb?r!«?, azan s?dalarina h?sr?t qalan m?scidi-minar?ni, yetim qalan agaclari, g?ll?ri, ?i??kl?ri xeyirxah ?ll?ri il? tumarlayir, onlara ?r?k-dir?k verir. Aganin ruhu rahat deyil. Aganin ruhu intizar i?ind?dir. Aga yol g?zl?yir. Aga igidl?rin, ?r?nl?rin yolunu g?zl?yir. Aganin ruhu g?z isl?dikc? uzanib ged?n Qarabag d?zl?rin? t?r?f boylanir, sevdiyi insanlarin v?sali h?sr?til? ?irpinir. Narahat olma, Aga! Biz qalib g?l?c?yik!. Biz m?tl?q qalib g?l?c?yik!. ?g?r ?r?yimiz q?l?b? esqi il? ?irpinmirsa, onda o ?r?kd?n n? fayda…

    Baki, 2012-ci il.

P.S.

Bu kitab ?apa hazirlanark?n ??m?nli k?ndind? faci?li hadis?l?r bas verdi. Isgal?i Erm?nistan ordusunun terror?ularinin k?ndl?rimizi top at?sin? tutmasi n?tic?sind? dinc sakinl?r – H?seynov ?li M?seyib oglu v? Mustafayev Famil ?li oglu h?lak oldular. H?r iki h?mk?ndlim? Ulu Tanridan r?hm?t dil?yir?m. Qoy, dinc k?nd sakinl?rini h?d?f? alan h?rbi geyimli terror?ular ?min olsun: Biz onlarin murdar ayaqlarini torpaglarimizdan k?s?c?yik.

D?lid?n dogru x?b?rl?r

«Ruhlar s?h?ri» n? saglam n?z?r

Zaur Qarabagiy? h?sr olunur

G?zl?rimin ?n?nd? Agdamin xarabaliqlari… S?kill?r, s?kill?r, s?kill?r…

El? bil xarabaliqlarin s?kill?rini yaymaq ???n yarisa girmisik. Kim daha «g?z?l» s?kil yaya bil?r. Ah, s?nd? dagilmis m?scidin s?kli varmi? Ah! Bu ?ay evidi… G?r n? g?n? d?s?b? Onu blituzla m?n? g?nd?r. Evd? n?n?m? g?st?r?c?m. Ay Allah, bu n?di, m?d?niyy?t evidi? G?r n? c?r dagidiblar? ?la! Onu da g?nd?r…

S?hb?t? qarisiram… Tezlikl? Agdam s?h?ri isgaldan azad olacaq!

– N??? Ola bilm?z! Tarixind? inanmaram. Bu g?n Agdam azad olsa, ayaqyalin-basiasiq Agdamacan ged?r?m, amma inanmaram, ?ld?r?s?n, inanmaram.

Susuram. Allah s?n? k?m?k olsun!. Allah s?n? birc? z?rr? d? olsa, ?mid versin, dey?

?r?yimd? dua edir?m.

Zaur Qarabagi

G?ncliyimd? ?f?tlid? Mikayil adli (Allah r?hm?t el?sin!) bir tanisimin kitablarinin i?ind? bir kitab g?rd?m. Adi da q?rib? idi: «Fikir dalinca». Kitabi oxumaq ???n ist?y?nd? tanisim az qaldi m?ni qucaqlayib ?p?. S?n bu kitabi niy? se?din? Bu kitab insanin fikirl?rinin ?n canli, ?n kamil bir yaradici q?vv? oldugunu deyir. S?zl?rind?n he? n? anlamadim. O vaxtlar o kitabi da anlaya bilm?dim. Dem?k olar ki, oxumadan sahibin? qaytardim. Ilk oxudugum dini kitabda deyilirdi: " Allah insani ?z timsalinda yaratdi, ?z?n? oxsar yaratdi». Q?bul etdim. Dogrudan da insan yaradicidir. Amma insan Allahdan f?rqli olaraq, cansiz al?mi yaradir. Insan h?r sey yaradir, amma onun yaratdiglari zamana qalib g?l? bilmir. Bir zamanlar m?n d? bel? fikirl?sirdim. Arqonavt Yasonun g?misi yadinizdami?..Uzaq bir adada basi keyf? qarisan yunanlarin g?misi tez bir zamanda yariyacan quma batmisdi. Dogrudan da, Insan zamana qalib g?l? bilmir…

N?? M?n n? danisiram? Insan zamana qalib g?l? bilmir? Onu kim dedi? Zamana qalib g?l?n insan yoxmu? B?s, M?h?mm?d peyg?mb?r (S.A.?.S) B?s, Sokrat? B?s, Nizami? B?s, Motsart? B?s, Bethoven? B?s, Isaak Nyuton? B?s Eynsteyn? B?s, Mustafa Kamal Atat?rk? B?s, Heyd?r ?liyev? Onlarin yaratdigina cansiz dem?k olarmi? Axi, onlar n? yaratmisdi? Onlarin yaratdigi ilk ?nc? sad? bir fikirl? baslamirdimi? H?r bir isin baslangicinda sad? bir fikir, sad? bir ideya durmurmu? Sonra n?l?r bas verir? Daha g?cl? bir q?vv? olan inam yaranmirmi? H?r seyin inamdan basladigi aydin deyilmi? M?g?r onlar ?zl?ri yaratdiqlari il? b?rab?r yasamirmi? Yox? And i?? bil?rsiniz? H??? Bilir?m, bilirsiniz ki, onlar yasamir. Q?birl?ri hardadi, onu da bilirsiniz. G?r?r?m, ?ox m?lumatlisiniz. Siz u?a bilirsinizmi? N??? Insan u?a bilm?z? Ah, siz realistsiniz! Aydindi!

He? n? aydin deyil! M?n bu g?n Agdami sizd?n f?rqli g?r?r?m:

Agdam b?y?k bir tikinti meydanidir. Minl?rl? ekskovatorlar, buldozerl?r s?h?rin ?razisini m?harib?nin t?r?tdiyi zibillikl?rd?n t?mizl?yir. M?h?ndisl?r layih?l?r t?rtib edir, planlasdirirlar. Minl?rl? masinlar das, ?inqil, qum dasiyir. ?yinl?rind? tikinti formasi on minl?rl? insan Yeni Agdami tikir. Parklar, salinir, yollar ??kilir, m?scid t?mir olunur. Yeni Aeroport binasi insa olunur, Yeni d?mir yol vagzali, avtovagzallar tikilir.. Yollar boyu agaclar ?kilir, ?z?ml?kl?r salinir (m?n ?z?m? ?ox sevir?m). H?l? ?ox seyl?r yaza bil?rdim. Qorxuram oxumayasiniz! B?lk? d? oxumayacaqsiniz. Amma oxuyan tapilacaq. M?nim t?svir etdiyim Agdama ?z varligi q?d?r inanan insanlar var. Biziml?,…siz inanmayanlar g?r?c?ksiniz bu isi…

Yeri g?lmisk?n…Allah isinizi avand el?sin!

P.S.

M?ni x?yalp?r?st adlandirmaq ist?y?nl?r G. Uelsl? V. Leninin s?hb?tini yadiniza salin. Dogrudur, m?n V. Lenin deyil?m, amma…siz d? G. Uels deyilsiniz!

N? ?k?rs?n, onu bi??rs?n…

Bir atalar s?z?n? yadiniza salmaq ist?yir?m:-«N? ?k?rs?n, onu bi??rs?n»…

?ox sad? bir atalar s?z?d?r. Bu atalar s?z? o q?d?r sad?dir ki, usaqdan-b?y?y? kimin yolunu k?ib sorussan ki, bir atalar s?z? bilirs?nmi, dey?c?k h?: «N? ?k?rs?n-onu bi??rs?n». Sad?likd? bu atalar s?z?nd?n sad? atalar s?z? fikirl?sib tapmaq ??tindir. M?n d?nya xalqlarinin m?d?ni irsi il? tanis olanda g?rd?m ki, el? bir xalq yoxdur ki, onun folklorunda bu hikm?tli s?z olmasin. ?c?b isdir, niy? bu atalar s?z?n? b?t?n xalqlar isl?dir? D?rin fikr? getdim. Y?qin bu hikm?ti al?mi quran zaman c?nabi-Haqq Ad?m atamiza ?yr?dib. D?nyada olan bitkil?rin adlarini ?yr?dib sonra da basa salib ki, hansi bitkinin toxumunu ?ks?n, onun da m?hsulunu yigacaqsan. Dogrudan da, taxil ?k?n taxil bi??c?k, arpa ?k?n arpa bi??c?k v? c.

Hamiya m?lum olan, haminin ?zb?r bildiyi bu atalar s?z?nd?n t?z? n? icad el?m?k olar? Bu sad?, lakin m?nali s?z?n i?ind? basqa bir h?yat h?qiq?ti sifr?l?n? bil?rdimi?

Axi, h?r sey aydindir!.. Dayan!…

D?nyanin ?n b?y?k dahilikl?ri sad?liyin i?ind?dir. H?r bir sad?lik zamanin sinaqlarindan ?ixdigi ???n sad?d?ir. ??nki o sad? olmasaydi, ?srl?r boyu xalqlar onu qoruyub saxlaya bilm?zdi.

Bu atalar s?z?n?n dahiyan? oldugunu isbat etm?k ???n bir misal ??km?k ist?yir?m. T?s?vv?r?n?z? b?t?n h?yatini ?kin-bi?in isl?rin? s?rf ed?n bir insani g?tirin. O n?yi ?k?nd? n?yin bitdiyini yer ?z?rind? yasayan, lakin ?kin-bi?ind?n basqa, h?r bir isl? m?sgul olmagi bacaran insanlardan ?ox-?ox yaxsi bilir. Tutaq ki, bu insan g?ldi s?h?rin ?n h?rm?tli, aqil m?drikl?rind?n birinin yanina, dedi ki, ay agsaqqal, m?n? bir m?drik s?z ?yr?t. Agsaqqal da, asta-asta saqqalini tumarlaya-tumarlaya dedi ki, bax oglum, yadinda saxla, n? ?k?rs?n, onu da bi??rs?n. Sizc?, o ?kin?i insanin o m?drik qoca haqqinda fikirl?ri nec? olar? O ?kin?i, o m?drik qocanin s?zl?rind?n bir sey anlayar, ya yox? Vallah, o ?kin?i o m?drik qocani m?sx?r?y? qoyar, k?lamina qaqqanaq ??kib g?l?r, -M?drik g?lib k?nd?, guya m?n bilmir?m, kartof ?k?n kartof yigar, arpa ?k?n arpa bi??r, bugda ?k?n bugda bi??r. Ta m?n turp ?kib k?l?m yigmayacam ki…

Boynunuza alin, sizin d? dodaginiz qa?di. Amma t?l?sm?yin. M?ni o ?kin?i kimi d?s?n?nl?rd?n hesab etm?yin. S?z?m?n i?ind? bir hikm?t olmasaydi, sizin qizil kimi vaxtinizi bu q?d?r alardimmi?

Bu atalar s?z?n?n iki m?nasi var. Biri g?r?n?n t?r?fidir, biri g?r?nm?y?n t?r?fidir. G?r?n?n t?r?find?n danisdiq. Ke?ir?m g?r?nm?y?n t?r?fin?…

Insanin t?kc? ?li il? ?kib-bec?rdiyi toxumlar c?c?rib boy atmir. Onun fikirl?ri, arzulari, xos niyy?tl?ri d? torpaga ?kil?n toxumlar kimidir. Toxumlari ?kib onu g?n?sin isid?c?yin?, yagisin sulayacagina ?mid ed?r?k m?hsul aldigimiz kimi, ?kdiyimiz fikirl?r v? arzulari da ?midl?rimiz v? inamlarimiz isidir, suvarir v? tez bir zamanda bol b?hr? yetirir. Inanin ki, arzu v? ?midl?rimizi ?kdiyimiz m?hit, ?z m?nbitliyi il? qara torpaqdan he? d? geri qalmir. H?r bir insanin h?yati onun inamla arzuladigi nem?tl?rl? z?ngin olur. Sanki, kainatda hansisa q?vv? insanlari arzularina dogru aparir. O q?vv? bizim INAMIMIZDIR. Biz inansaq ki, dagi dag ?st?n? qoya bil?rik, dem?li qoya bil?rik. Biz inansaq ki, tez bir zamanda Az?rbaycanimizi ?i??kl?n?n bir diyara ?evir? bil?rik, dem?li bil?rik. Inamlarimiz bizi ?n b?y?k q?l?b?l?r? g?tir?r. G?tirir d?…

D?z deyir atalarimiz: N? ?k?rs?n, onu da bi??rs?n. Xeyir ?k?rs?n, xeyir bi??rs?n; yaxsiliq ed?rs?n, yaxsiliq g?r?rs?n, k?m?klik ed?rs?n, k?m?klik ed?rl?r…

D?zd? qalan d?zl?k…

Q?rib? ifad? idi… g?yd?n yer? bulud-bulud yuxu yagir. Bu s?tirl?ri «Facebook» s?hif?l?rind? bir dostum yazmisdi. ?vv?lc? sad?c? «xosum g?ldi» kimi qeyd edib ke?m?k ist?dim. H?tta kursoru d?ym?nin ?st?n? d? g?tirdim. Amma sonra k?lama s?rh yazmaq ist?dim. Bir anliga fikr? getdim. B?lk?, s?n ?hval-ruhiy? yaradan bir c?ml? yazim? M?s?l?n: Yataganlarin ?n b?y?k arzusu, yuxudan ?ziz he? n?yim yoxdur v? c. Sonra fikirl?sdim ki, ?g?r g?yd?n kimins? ist?yi il? bulud-bulud yuxu yaga bilirs?, dem?li, onda basqa ist?kl?rimiz d? yaga bil?r. B?s n? yaga bil?r? B?lk? d? h?yatimda ilk d?f? bu suali ?z-?z?m? verirdim. Nec? y?ni n? yaga bil?r? H?r sey yaga bil?r. Amma ist?s?k…Bel?likl?, ?ox maraqli bir misra yarandi:-G?yd?n yer? h?r sey yagar…ist?s?k! Indi m?n bu birc? misra il? n? edim? B?lk? el? s?rh? bunu yazim ?ixib gedim isimin, g?c?m?n dalinca? Bel? d? etdim. Bu s?zl?ri k?mali-?d?bl? s?rh yerin? yazdim. Amma m?ni qane etm?di. Yazini sildim. Ag v?r?q ?ixarib qarsima qoydum. H?min s?tri v?r?qin t?n ortasina yazib fikr? getdim. Dostum K?rimin n? zamansa m?n? dediyi bir s?z? xatirladim. Insan Allahdan bir sey ist?y?nd? g?r?k bir pis ad?tind?n ?l ??k?. N?y? g?r?? Y?ni dey? bil? ki, m?n bu pis ad?timi t?rk edir?m ki, Tanridan n?s? ist?m?y? ?z?m olsun.

Dayan!..

G?yd?n yer? h?r sey yagar… ist?s?k,

Amma g?r?k ist?m?y? ?z ola…

S?tirl?r m?n? l?zz?t verdi. Amma… i?imd? yatmis bir vulkani oyatdi. Bir ne?? saniy?d?n sonra bir b?nd ser hazir idi:

G?y dayanib Yer ?z?n?n ?st? t?k,

R?bbim onu ?l??b-bi?ib usta t?k,

G?yd?n yer? h?r sey yagar…ist?s?k,

Amma g?r?k ist?m?y? ?z ola.

H?r sey yaxsidir. Amma bir b?ndl? ser olmaz axi… Oyanmis vulkan ???n ?ox azdir. ?n azi g?r?k ?? b?nd ola. Amma m?n ?sas dem?k ist?diyimi demisdim. Bundan artiq n? fikirl?sm?k olardi? Basimda ?oxlu s?zl?r firlanmaga basladi: g?z ola, ?z ola, duz ola, d?z ola, s?z ola v? s. Bunlar hamisi ?ox isl?nib. M?ni ?ox c?lb ed?n duz ola s?z? oldu. X?yalimda bir ne?? d?f? bu s?z? «ola» r?difi il? n? q?d?r ?laq?l?ndirdims?, bir sey ?ixmadi. B?lk? d? ?ixardi, amma o g?n n?s? qeyri-adi bir ser yaranmali imis. Kagiza baxdim. Bayaq qarsima qoydugum ag v?r?qd?n ?s?r-?lam?t qalmamisdi. Artiq bir ne?? s?tir yazib qaralamisdim. Amma ikinci b?nd yaranmirdi ki, yaranmirdi. Dem?li, m?n ?z yazilarimi d?z?ld?-d?z?ld? ser yazmaq ist?yir?m. N?? D?z?ld?-d?z?ld?? N? g?z?l s?zd?r. G?r?s?n kims? bunu isl?dibmi? G?r?s?n h?r k?s ?z s?hvini d?z?ld? bilirmi? B?s Tanri yazan b?xti kims? d?z?ld? bil?rmi? Ogul varmi haqq yazani d?z?ld?? B?h, b?h, b?h, sahan?! Ogul varmi Haqq yazani d?z?ld?. Nec? d?z?ld?? Kim?s? yazilan b?xti-taleyi d?z?ld? bil?, qism?tin? yazilani ya artira, ya azalda! Bu da ikinci b?ndin daha iki s?tri:

Ogul varmi, haqq yazani d?z?ld??

Ya az arta, ya ?ox d?n?b az ola…

Bir ne?? d?qiq?d?n sonra ikinci b?nd d? hazir idi:

Ver?n ?l ol, dem? ola duz ?ld?,