Пастэга

– Не зусiм! – паведамляе Аля i yдакладняе. – Чырвоная мантыя з сабалём, карона, туфлi абсыпаныя жэмчугам i лалавае калье.

– Так выглядае панна краiны, а не панна асобна yзятага мужыка, – даношу я сваё меркаванне.

– Панна краiны yжо сапраyды пануе над усiмi мужыкамi падуладнай тэрыторыi, – кажа Аля, i шырока yсмiхаецца. – Імператрыца бярэ на ноч любога таварыша, якi ёй спадабаyся, ад карнета, да паэта. Чаму такi выбiтны мысляр не разумее гэтых элементарных рэчаy?

Мы зноy смяемся разам.

– Ну i раз ужо мы пачалi аб палiтыцы, варта працягнуць гэтую тэму, – весела кажу я. – Толькi вось зараз я прынясу зялёны чаёк i печыва.

Чай ужо на стале. Пара клубiцца над цёмным акiянам пасярод фаянсавых берагоy. Серабрыстая, узорыстая лыжачка прыемна бразгае y светлым кубку. Печыва з шакаладнай глазурай на невялiкiм сподачку, упрыгожаным сiняватым арнаментам. Аля бярэ яго сваiмi прыгожымi пальчыкамi i акуратна кусае, падносячы вольную далоньку да падбародка i ловячы крошкi. Як жа гэта мiла.

– Кхм, пагаворым аб дэмакратыi, – уступаю я, хоць мне i шкада yклiньвацца y iдылiчную карцiну, створаную дзяyчынай i шакаладным печывам.

– О так, – адклiкаецца госця.

– Не гавары з набiтым ротам! – строга загадваю я.

– Прабачце, сэр, – адказвае яна i глядзiць на мяне смяшлiвымi вачыма.

– Якое тваё стаyленне да яе, да гэтай самай дэмакратыi? – запытваю я.

– Строга негатыyнае, – Аля сур'ёзна глядзiць на маё раскладное крэсла.

– Гэта чаму ты так думаеш?

– Каб у нас была палемiка, – паказвае мая госця. – Ты ж сам казаy, што часам карысна заняць нават тую пазiцыю, на якой насамрэч не знаходзiшся звычайна, i гэта проста дзеля трэнiроyкi y палемiцы.

Я развёy рукамi yсiм сваiм выглядам кажучы: «Нядрэнна! Вельмi нават! Мая школа!», а затым вымавiy.

– Тады з вас аргументы, паненка, а не толькi факты.

– Дэмакратыя зло, бо гэта дыктатура большасцi, – трохi падумаyшы паiнфармавала дзяyчына. – Дзесьцi я такое чытала.

– Нядрэнна, – ацанiy я. – Аднак па сутнасцi гэта сафiзм. Існуюць розныя дэфiнiцыi для паняцця дыктатуры. Калi гэта yсяго толькi прамое кiраванне групы таварышаy, гэта значыць у нашым выпадку, групы, што завецца большасцю, то дэмакратыю можна назваць дыктатурай, аднак кiруючая група y дыктатуры, калi yлада наогул належыць групе асоб, а не аднаму дыктатару, павiнна дэманстраваць нейкiя вiдавочныя прыкметы манапалiзацыi yлады, а нярэдка дэманструе i рысы валюнтарызму, тады як большасць, у межах добра пабудаванай дэмакратычнай мадэлi, чуе меншасць i на палiтычны суб'ект могуць уплываць iншыя палiтычныя суб'екты. Фармальныя прыкметы дыктатуры, пры yказаным вышэй падыходзе, калi нехта выдае камусьцi дырэктывы, можна выявiць наогул у любой уладзе, у гэтым яе сутнасць, бо yлада заyсёды прадугледжвае, што нехта кiруе кiмсьцi. Гэта значыць, назваць дыктатурай, у гэтым сэнсе, можна yсе формы праyлення, дзе yказы абавязковыя да выканання, i такiм чынам, гаворка тут менавiта пра сафiзм, калi штосьцi сцвярджаецца толькi на аснове фармальных прыкмет, а сутнасць пры гэтым скажоная. Па-эмпiрычнаму, мы прыходзiм да таго, што рэальная дыктатура мяркуе yладу чалавека цi групы, якiя не дапушчаюць да кiравання iншых, нейкiх чужынцаy. Сутнасць тэрмiна менавiта y гэтым, i y гэтым сэнсе сапраyдная дэмакратыя прадугледжвае калектыyны yдзел менавiта як процiяддзе супраць кiравання адной, нязменнай групы, як суб'екта палiтыкi, або аднаасобнага лiдэра.

– Брава! – госця заапладзiравала. – Люблю, калi ты такое выдаеш! Жадаю яшчэ! Толькi крыху прасцей, калi можна. Добра?

– Без праблем, – пагадзiyся я. – Вось табе аналогiя.

– Выдатнае слова, – уставiла мая юная фiласафiня.

– Дык вось, аналогiя, – я yзвышана зiрнуy у далеч, за сваё акно, туды, дзе зручна размясцiyся шэры брусок нейкага гмаха. – Калi я дам табе дырэктыву зняць штаны, то гэта будзе дэмакратыяй, калi ты маеш права выбiраць сабе таго, хто аддае такiя распараджэннi, скажам, памiж мной i сваiм суседам. А вось калi выбару няма, i я yзурпаваy пасаду yладара штаноy, то значыць гэта дыктатура! Дарэчы, можаш пакуль нiчога не здымаць…

– Ты yпэyнены? – какетлiва спытала Аля, пагульваючы гузiкам на сваiх цёмна-сiнiх джынсах.

– Пакуль так, – сказаy я не вельмi yпэyненым голасам.

– Ну i якая дэмакратыя лепшая на ваш погляд, спадар уладар штаноy? – сур'ёзна спытала дзяyчына, але тут жа не стрымалася i пачала смяяцца.

– Такая, дзе галоyнага лiдэра выбiрае не yвесь народ. Гiсторыя паказала, што народ можа сабе абраць усялякае. Увесь народ выбiрае дэпутатаy у нiжнюю палату парламента i мэраy, спецыяльная акадэмiя, з вялiкай колькасцю членаy, выбiрае ва yладу iнтэлектуальна падрыхтаваных людзей, гэта значыць разумнiкi выбiраюць разумнiкаy. Крытэрый адбору y касту разумных, ужо дакладна не нейкiя тэсты з паравозiкамi i квадрацiкамi, а толькi рэальныя дасягненнi y розных галiнах навукi i мастацтва, якiя паказваюць сапраyдны патэнцыял. Зразумела, фактар суб'ектыyнага выбару тут будзе моцны, але гэта не так страшна. З гэтых iнтэлектуалаy, iнтэлектуалы ж, абiраюць кiраyнiка акадэмii, суддзяy, пракурораy, начальнiкаy абласцей, сенатараy, гэта значыць чальцоy вышэйшай палаты парламента. Выбраныя iнтэлектуалы, а таксама мэры, аб'яднаныя y партыi, цi выступаюць самi па сабе. З iх лiку выбiраюць кандыдатаy на пасаду галоyнага лiдэра, паyнамоцтвы якога зводзяцца да паyнамоцтваy галоyнага мiнiстра. Галоyны суддзя, галоyны лiдэр краiны, кiраyнiк iнтэлектуальнай акадэмii, старшыня парламента, ураyнаважваюць адно аднаго i валодаюць рэальнай уладай. Кiраyнiк акадэмii знаходзiцца на пасадзе не больш за тры тэрмiны, кожны па чатыры гады. Астатнiя лiдэры не больш за два такiя ж тэрмiны. Гэта не iдэальная сiстэма, але нядрэнная.

– А якая тады iдэальная? – пацiкавiлася госця.

– Ідэальным можа быць толькi твой носiк, але не палiтычная сiстэма, – адказаy я.

– Дзякуй! А скажы мне, як абаранiць дэмакратыю?

– Дэмакратыю трэба абараняць заyсёды. Яна падвяргаецца небяспецы нападзення як з боку yнутраных сiл, так i знешнiх. У любым, нават самым вольным, грамадстве, можа прарасцi пустазелле yзурпатара, якi знойдзе шчылiны i прабярэцца да абсалютнай улады. Добрая абарона – сiстэма розных збалансаваных органаy улады, як я yжо казаy. Але i гэта не стоадсоткавая гарантыя. Ну а звонку на дэмакратыю можа напасцi якi-небудзь суседнi дэспат. Некаторыя людзi чамусьцi лiчаць, што абаронай ад такога нападу з'яyляецца свая магутная культура i мова, хоць гiсторыя выразна паказвае: абарона ад гармат – iншыя гарматы, а не словы, няхай нават самай лепшай мовы.

– Зразумела, – паведамiла Аля. – Ведаеш, я думаю пра Пастега. Мы можам зноy спатрэбiць яе заyтра? Гэта ж страшна цiкава.

– Я нiколi не карыстаyся ёй так часта, – сказаy я. – І я нiколi не прыводзiy з сабой пасажырку.

– Ну, зрабi ласку, – дзяyчына прадэманстравала самыя жаласлiвыя вочы, якiя толькi магла. – Ты мне не адмовiш, праyда ж? Праyда?

– Эх, ну добра-добра, заyтра пойдзем, няма праблем.

Глава 5

Многiя здольныя любiць людзi пакутуюць ад гэтай здольнасцi, а многiя няздольныя, адпаведна, ад няздольнасцi… Мой выбар – халоднасць. Пазбавiць сябе чагосьцi цудоyнага, ды яшчэ i добраахвотна? Так, без сумневаy. Занадта часта гэта цудоyнае выядае душу, як варона арэх. Халоднасць цудоyная. Зрэшты, гэтае меркаванне таго, хто нiколi не быy халодны.

На гэты раз мае вочы былi зачыненыя i чорны дым не шчыкаy iх. Я падыходзiy да дома аднакласнiцы. Яна была побач. Абшарпаныя арэлi – сумны сiмвал дзяцiнства, якое сышло назаyжды. Першы паверх, скрыгат лiфта, слiзкая плiтка, жалезныя дзверы пад'езда, але яшчэ без дамафона, якi паставяць праз пару гадоy. Парэнчы выдаюць гулкi гук, калi моцна тузануць iх цi стукнуць чаравiком. О! У тыя гады y мяне былi выдатныя чаравiкi шэрага колеру. Шык! Я yвесь прадрог. Упс… Якiя смешныя y мяне пальчаткi, добра хоць не мамiны рукавiцы. Чаму я yвогуле кiнуy насiць чаравiкi? А вы, дарагiя чытачы, якi абутак замiлавалi? Столь апалена запалкамi, а на сцяне парнаграфiчная карцiнка, дзiвосна праyдзiва, па-майстэрску намаляваная карычневым алоyкам. Пахне падвалам. Яшчэ тут павiс, нiбы прывiд, асаблiвы, нi з чым непараyнальны пах, якi ёсць толькi y гэтым вялiкiм, страшным, доме-скрынцы. Дом, дамок, дамiна… Ён быццам сышоy з трывожных карцiн Малевiча i пасялiyся над шумным праспектам не самага маленькага горада.

Мы гулялi зiмовым, марозным вечарам, побач з адным з гарадскiх замкаy, пасля вярнулiся назад на тралейбусе. Транспарт бiтком набiты людзьмi. У вячэрнiм асвятленнi тралейбуса iх твары быццам зморшчаныя гармонiкi, старыя кашалькi, бакi сланоy.

Яна y шэрым палiце, у яе блакiтнаватыя вочы, залацiстыя валасы, смешныя вяснушкi. Святло жоyтае, трывожнае, слабюткае. Я апускаю галаву yнiз, раблю глыбокi yдых. Вось i ён, гэты няёмкi момант, якi yсё яшчэ сядзiць у дакучлiвых успамiнах. Сэрца стукае хутчэй… Чаму тут так слiзка? Скрабу падэшвай чаравiка па гарчычнай скуры падлогавай плiткi. Паyзмрок, цiшыня, мы таксама гаворым прыглушана, плаyна. Яшчэ стаiм на першым паверсе, яна холадна прамаyляе: «Дзякуй, што выветрыy мяне». Вось! Вось ён! Вось менавiта y гэты момант трэба яе пацалаваць. Нават праз столькi гадоy гэта чамусьцi не так проста, нават для дарослага мужчыны, якому зноy пятнаццаць год. Пальцы пахаладзелi… І yсё ж я раблю крок да яе.

«Амела вельмi доyга супрацiyляецца смерцi».

Пацалунак далёка не такi прыемны, якiм яго можна было yявiць, але yсё ж гэта перамога. Мне крыху сорамна перад Алей, але ж усё вакол толькi фантазiя. Гештальт зачынены! Белае святло залiвае прастору i… Стоп! Я не вярнуyся пад мост. Што гэта за месца? Неба? Што з гэтым небам? Чырвонае неба, гэта нешта нерэальнае… Такi колер не можа быць у прыродзе… I сонцы… Два сонцы… Не! Цэлыя тры! Перада мною нейкае падабенства крэйдавага кар'ера, па краях яго расстаyленыя нейкiя iндзейскiя вiгвамы. Кар'ер залiты вадой – вялiкае возера y горнай цяснiне. У цэнтры сiняватай, воднай роyнядзi, драyляны, плывучы дом, упрыгожаны разьбянымi фiгурамi. Хах, зроблена па yзоры мiнiяцюрных хатак у дзiцячым садку.

– Тэт, – паклiкаy мяне голас Альфы, – дзе гэта мы апынулiся?

Так, мая мiлая спадарожнiца таксама тут. Але тут гэта дзе? Дзе мы сапраyды аказалiся?

– Здаецца, Пастэга дала збой, – павольна сказаy я. – Мы не вярнулiся дадому… Нейкая паралельная рэальнасць, падобная да нашай.

– Але што ж нам рабiць, Тэт? – у вачах дзяyчыны блiснуy страх.

– Для пачатку раскажы мне, дзе ты была? – я стараюся надаць голасу yпэyненую лёгкасць, укiнуць у яго вясёлы скрыгаток.

– Хiба зараз час пра тое казаць? – кiдае мне Аля.

– Зразумела, чаму не.

– Я была на катку. У падлеткавым узросце я выдатна грымнулася навiдавоку y хлопчыка, якi мне падабаyся. Але зараз я yмею катацца. Таму падзенне не адбылося.