Алёнкіны казкі

Што такое сон?

Існуе шмат навукова-псiхалагiчных даследванняy на дадзеную тэму. Цiкавае азначэнне сну давалi нашы продкi, лiчыyшыя сон падарожжам душы. Такое меркаванне зразумелае: а чым яшчэ яны маглi абгрунтаваць тое, што y сне мы можам назiраць незвычайныя краявiды, якiх нiколi не бачылi y жыццi, сустракаць iншых людзей i памерлых родзiчаy. (А калi так, то атрымлiваецца, што памерла толькi iх фiзiчная абалонка – цела?) Наколькi з гэтым можна пагадзiцца? Давайце паразважаем.

Пачну з прыкладаy.

Колькi год таму мы з сябрам, смеху дзеля, правялi (амаль што навуковы!) эксперымент. Я y сне, цалкам свядома, я хачу сказаць, у канралюемым сне, горача яго цалавала. Ранiцай ён распавёy мне аб тым, што гэтае ж самае снiлася i яму. Такiм чынам, ствараецца yражанне, што ноччу мая душа «хадзiла на спатканне» да яго душы i рабiла з ёю yсё, што мне хацелася. Праз некаторы час тое ж зрабiy мой сябар. Толькi калi ён справакаваy сходную сiтуацыю асэнсавана, са мной на гэты раз усё адбывалася y стане глыбокага сну.

Як бачыце, умяшацельства y ваш i ваша y сон iншага чалавека – рэальная рэч. Узнiкае пытанне: якiм чынам гэта адбываецца? Дзякуючы чаму эксперымент удаyся? У чым заключаецца механiзм утварэння сноy?

Вельмi прыгожа было б адказаць на пастаyленыя пытаннi з дапамогаю таго азначэння сну, якое давалi продкi, такi вывад нiбыта напрошваецца сам сабою. Але гэта не так. Дух можа на некаторы час пакiнуць цела чалавека, калi той спiць, але толькi y выключных выпадках. Адрознiць такое падарожжа можна па спецыфiчных адчуваннях пры абуджэннi: ты раптоyна асэнсоyваеш, што толькi што быy (не y сне, а наяве) у другiм месцы, а прачнуyся на сваiм ложку – адсюль здзiyленне; ты добра памятаеш, як толькi што быy абсалютна свабодны y сваiх перамяшчэннях, а стаy звязаным межамi свайго цела – адсюль дыскамфорт; ты адчуваеш, што хацеy бы апiсаць атрыманы вопыт пры дапамозе слоy i разумееш, што слоy, дакладна перадаючых перажытае, не iснуе. Калi ж iншы чалавек i можа yбачыць разгульваючы на свабодзе дух жывога чалавека, то такая сустрэча хутчэй будзе нагадваць сутыкненне з прывiдам, сон тут нi пры чым.

Вобразы ж сноy узнiкаюць у глыбiнi нашай падсвядомасцi. На карысць гэтай гiпотэзы i супраць сцвярджэння, што сон ёсць перамяшчэннi духа-душы, выступае той факт, што, па-першае, не заyсёды Маша снiцца Дашы y той час, як Даша снiцца Машы – пры сапраyднай сустрэчы абедзвюм дзяyчынам снiлася б адно i тое ж; па-другое, паколькi Саша снiyся мне y той час, калi ён знаходзiyся на працы i дакладна не спаy, то мой дух нiякiм чынам не мог з iм сустрэцца, а вось працаваць маёй падсвядомасцi такая акалiчнасць не перашкодзiла б.

Такiм чынам, атрымлiваецца, што сон – гэта праца yнутранага «я» чалавека. Тады yзнiкае шэраг iншых пытанняy: якiм чынам думкi другога чалавека аказваюць уплыy на тое, што мне снiцца? Чаму нябожчык, якi з’явiyся yначы, часта папярэджвае аб сапраyднай небяспецы? Дзякуючы чаму мы часам бачым у сне фрагменты будучынi, а на святкi суджанага?

Хто ведае, адкуль бяруцца грыбы? Вырастаюць з грыбнiцы, нябачна ахутваючай усю зямлю, нiбы павуценне, яшчэ з даyнiх-даyнiх часоy. Сны – тыя ж грыбы, дзе грыбнiцай будзе з’яyляцца сфера падсвядомага. Гэтак жа як кожны грыб будзе змяшчаць iнфармацыю аб усёй грыбнiцы, так i праз сон можна атрымаць праyдзiвую iнфармацыю не толькi аб працэсах, якiя праходзяць ва yнутраным свеце чалавека, але i аб падзеях, адбываючыхся звонку – у свеце думак, эмоцый, пачуццяy. І няма нiчога дзiyнага y тым, што мы даведваемся y сне аб рэчах, скрытых ад многiх з нас наяве: аб думках i пачуццях iншых людзей, аб той будучынi, якая была б для нас найлепшай i аб той, якая пагражае y вынiку выбару, зробленага на сённяшнi дзень. Пры гэтым звесткi могуць паступаць праз вобразы знаёмых людзей i памерлых родзiчаy, i праз тых, якiх вы не ведаеце, што ведаеце, таксама праз сiмвалы, зразумелыя вашаму розуму. Нiтачкi з падсвядомасцi цягнуцца настолькi далёка, што пры жаданнi можна атрымаць доступ практычна да любых ведаy, знаходзячыхся y памяцi Сусвету.

Падагульнiм. Вобразы сноy могуць з’яyляцца вынiкам перапрацоyкi засвоенай за дзень iнфармацыi або нявырашанай фiзiялагiчнай праблемы, могуць служыць сродкам рэалiзацыi незадаволеных yдзень жаданняy (гэта iдэя належыць Фрэйду). Часта сны даюць адказы на пастаyленыя пытаннi i yказваць на пачуццi да нас iншых людзей, расказваюць аб падзеях, якiя здараюцца y жыццi родных, блiзкiх i знаёмых. Або яны могуць паказаць магчымыя варыянты будучынi, каб вы маглi зрабiць правiльны выбар. У цэлым жа сон з’яyляецца працай нашай падсвядомасцi. Падсвядомасць, у адрозненне ад свядомасцi (сазнання), добра ведае, што для нас лепш, i праз сон iмкнецца да нас дастукацца, бо так жа мы дапускаць яе y сваё жыццё пазбягаем!

Таму, калi вы хочаце жыць у згодзе з самiм сабой, прыслухоyвайцеся да голасу iнтуiцыi, нават калi розум будзе аказваць упартае супрацiyленне.

І працягваем разважаць.

16 красавiка 1999 года мне прыснiyся дзiyны сон: «Увайшла y кiназалу. Светла. Ідзе кiно. Заyважыла незнаёмага мужчыну, якога – адчуваю – кахаю. Села побач. Цёмна. Хачу быць як мага блiжэй да яго. Прыкiдваюся соннай, схiляю галаву яму на плячо. Ён мяне абдымае, лашчыць – спакойна i пяшчотна. Усе паварочваюцца. Запальваецца святло. Абмяркоyваюць сiтуацыю i пакiдаюць нас удваiх. Ён працягвае мяне абдымаць. Я адчуваю сябе бы y раi».

13 жнiyня 2010 года падобны сон прыснiyся мне зноyку. На гэты раз з некаторымi yдакладненнямi. Паслухайце i яго.

«Мы з сяброyкай, якая таксама крыху раней за мяне падала на развод, збiраемся y кiназалу. На першую серыю мы yжо спазнiлiся, ведаем гэта, але не спяшаемся. На другую, цiкавейшую серыю прыходзiм своечасова. Селi на розных радах – мой Лене падаyся надта высокiм. Раптам заходзiць на гэты раз знаёмы мне мужчына, сустракаемся з iм вачыма. Я чакаю, што будзе далей. А далей ён падыходзiць i садзiцца побач. Затым паyтараецца yсё, як у першым сне. Толькi напрыканцы, пасля выхаду з кiназалы (выходзiць не хацелася так!), мы iшлi разам па дарозе, удваiх, бясконца доyга… Дарога вельмi нагадвала тую, па якой я хадзiла з пасёлка, з шашы, у вёску, дзе нарадзiлася».

Раптам у гэты чароyны сон урываецца (зноy-такi, у сне) званок мабiльнiка, падобнага на мой, але яшчэ y горшым стане.

Вы разумееце, што гэты званок быy вельмi несвоечасовы, так як перашкодзiy мне тады даведацца аб дакладным месцазнаходжаннi раю? Але, судзячы па накiрунку руху, можна прыйсцi да высновы, што ён (рай) знаходзiцца дзесьцi y Гомельскай вобласцi. Толькi не вытапчыце, калi ласка, усё Палессе, шукаючы! Магчыма, там знаходзiцца толькi мой рай.

Падымаю, чую голас толькi што снiyшагася мне чалавека:

– Прывiтанне.

– Прывiтанне.

– Хачу сказаць нейкiя… словы…

(Не магу нiчога разабраць, вельмi дрэнная сувязь. Прашу паyтарыць. Паyтарае, але yсё роyна нiчога больш не чуваць.)

– Ідзi да чорта!!!

Адразу пасля гэтых слоy кiнуy трубку. Ператэлефаноyваю (вядома ж, у сне). Нiхто не бярэ трубку.

Ужо наяве.

Успомнiла радкi з верша, якi чытала yчора: «У палон прасiлась я да Вас, а Вы свабоду мне дарылi…”. Далей распавядаецца пра тое, як няyдзячная за такога роду «падарунак» жанчына сумна скончыла. Для сябе вырашыла, што я не яна. Таму словы «iдзi да чорта» успрыняла як добры знак таго, што цiкавячая мяне асоба мяне пачула (у сэнсе, вiдаць, адчуy, што я яго не забываю). Да таго ж нельга пайсцi да iстоты, якой не iснуе. Засталося пачакаць колькi часу, каб яшчэ i зразумеy, што лыжка да вячэры нiчым не горш за лыжку да абеду. А нават калi i не зразумее, гэта не перашкодзiць мне атрымлiваць асалоду ад жыцця i, у такiм выпадку, ад свабоды, да якой заyсёды iмкнулася.

Не зразумейце толькi мяне памылкова. Адчуванне сябе свабодным не мае нiчога агульнага з прыняццем рашэння «адпусцiць тармазы» i «жыць на поyную шпульку». У такiм выпадку чалавек не знаходзiць свабоду, а, наадварот, страчвае яе, становiцца залежным ад уласных страсцей. Быць свабодным у дадзеным кантэксце азначае толькi мець удвая меншую адказнасць, што будзе садзейнiчаць больш лёгкай хадзе.

Сапраyды свабодным можа лiчыць сябе толькi той чалавек, якi здолеy падняцца над – сабой, абставiнамi, поглядамi натоyпу, агульнапрынятымi yстаноyкамi, стэрэатыпамi. Каб атрымаць ясны зрок, трэба yзняцца над гарызонтам.

Калi y вашым жыццi сустракалiся падобныя выпадкi, не важна, у сне цi наяве, памятайце, што ва yсiм трэба бачыць толькi добры бок. Галоyнае не тое, што з вамi здараецца y той цi iншы момант жыцця, а тое, што вы пры гэтым адчуваеце. Таму што толькi станоyчыя эмоцыi здольныя даць станоyчыя вынiкi.

Быць непапраyным аптымiстам значна лягчэй i прыемней, чым спраyным песiмiстам.

І нават калi свабода вам падабаецца менш, чым мне, не трэба рабiць выгляд «дохлага iльва». На «падаль» кiдаюцца толькi «шакалы». Я нiчога не маю супраць гэтых «жывёл», санiтары лесу быць павiнны, толькi вось цi жадаеце вы быць «смеццем»? Памятайце таксама: «сiлком мiлы не будзеш». Інакш кажучы, нельга навучыць, у тым лiку i любiць, таго, хто сам вучыцца не жадае – гэта я вам як настаyнiк-дэфектолаг кажу. Зацiкавiць можна. У любым выпадку, канца свету няма. І не будзе! Ёсць толькi яго аднаyленне.

А зараз давайце адкажам на пытанне: дык што ж зрабiць, каб лепшыя з тых сноy, якiя вы калi-небудзь бачылi, здзяйснiлiся, а iлюзii сталi-такi рэчаiснасцю?

Па-першае, яны не павiнны рэчаiснасцi супярэчыць – не варта iсцi супраць законаy прыроды. Па-другое, жаданне, iх спарадзiyшае, павiнна быць дастаткова моцным i, па-трэцяе, пазiтыyным. Лепш пазiтыyным, калi вы не хочаце наклiкаць на сваю галаву безлiч розных няшчасцяy. Дастаткова yлiчваць гэтыя тры рэчы i – фантазiруйце сабе на здароyе, бо заyсёды ёсць верагоднасць таго, што сённяшняя мара стане заyтрашняй явай, адсутнасць жа iлюзii саму такую магчымасць выключае. Такiм чынам, пераасэнсаваyшы i разам з тым крыху перайначыyшы фразу, прагучаyшую y пачатку главы, робiм вынiк, што жыццё – гэта ажыццёyленая iлюзiя, або аб чым марыце, тое i маеце.

А прымаyку «Лепш сiнiца y руках, чым журавель у небе» прыдумалi iдыёты. Навошта мучыць бедную сiнiчку? Няхай сабе лётае, дзе ёй хочацца. Разам з iншай, сабе падобнай, сiнiчкай. І што дрэннага y тым, каб паназiраць за жураyлём? Спусцiцца ён да вас на зямлю – добра, а не, дык палёт жураyля – не самы горшы краявiд.

Гэта разважанне вельмi нагадвае дэвiз «усё або нiчога»? Не, не так. Усё або yсё. Мабыць, iнакшае, але yсё. Апошнi дэвiз больш жыццёсцвярджальны, а значыць, прынясе больш шчасця яго паслядоyнiку.

Ваyкалакi – мiф або рэчаiснасць, або што было спачатку: яйка цi курыца?

«Што было спачатку: курыца цi яйка?» – не адно пакаленне вучоных задае сабе гэта пытанне i так i не можа прыйсцi да адзiнай высновы.

Адказ, мiж тым, ляжыць на паверхнi. Спачатку была качка.

Чаму менавiта качка? Таму што да яе была толькi вада, а качка, як вядома, птушка вадаплаваючая. Калi гэты довад вас не задавальняе, тады варта yспомнiць мiф аб утварэннi Сусвету.

Спачатку была вада, потым прыляцела качка, якая, мабыць, вядомая iнстынктам прадаyжэння роду, вырашыла адкласцi яйка. Дзеля гэтага ёй патрэбна было звiць гняздо, што яна i пачала рабiць, б’ючы лапкамi па вадзе. Так атрымалася суша.

Неверагодна? А вы вазьмiце трохлiтровы слоiк падагрэтага дамашняга малака i патрасiце яго хвiлiн сорак. Што y вас атрымалася? Ну вядома ж, кавалак масла, акружаны малаком меншай тлустасцi або шчыльнасцi. Таму – факт.

Такiм чынам, атрымлiваецца своеасаблiвы ланцужок: вада-суша-яйка, выседзеyшы якое, качка дала жыццё yсяму жывому.

Тады адкуль узяyся чалавек?

Глава невыпадкова мае двайную назву. І Дарвiн не вельмi памыляyся, калi лiчыy, што чалавек пайшоy ад малпы. Яго памылка змяшчалася толькi y адным слове —«малпа». Замянiце яго агульным паняццем «жывёла» – i вось вам гатовая карцiна нашага з вамi паходжання. Нездарма першапачатковымi рэлiгiямi yсяго чалавецтва былi анiмiзм i татэмiзм. А гэта значыць, што yсё: чалавек, жывёлы, раслiны, камянi маюць душу.

Ну што, шаноyныя жанчыны, вам усё яшчэ хочацца атрымаць на дзень нараджэння шыкоyны венiк з некалькiх дзясяткаy забiтых кветак?

Слова «татэмiзм» азначае, што кожны род мае свой татэм i пакланяецца той жывёлiне, ад якой узяy пачатак. Так што ваyкалакi нiякi не мiф, а самая што нi на ёсць сапраyдная рэчаiснасць.

Вось тое, што датычыцца паходжання мужчын.

Адкрытым застаецца пытанне: адкуль пайшла жанчына? У Бiблii i больш познiх мiфах сцвярджаецца, што з рабра. Але раней нашы продкi лiчылi, што жанчына yтварылася з пляyка мужчыны. Чым ён пры гэтым пляваyся, гiсторыя замоyчвае, але наyрад цi слiной: аплюйце вы хоць усё наваколле – чалавек ад гэтага не народзiцца. Такiм чынам, атрымлiваецца, што продкi мелi на yвазе плявок iншай часткi цела мужчыны. А менавiта той, па якой мы адрознiваем, хлопчык нарадзiyся цi дзяyчынка. Пры гэтым, наyрад цi чалавека-воyк займаyся самазадаволеннем. Хутчэй за yсё ён скарыстаyся для гэтай мэты звычайнай ваyчыцай (цi можа мядзведзiцай, не гэта галоyнае). У вынiку такога вось «свяшчэннадзейства» i yтварылася жанчына.

Добра гэта цi дрэнна, а з усяго вышэй сказанага выцякае, што чалавек не «вянец тварэння», а вынiк генна-храмасомнай мутацыi шэрагу жывёл. Магчыма, таму ён з’яyляецца менш дасканалай iстотай за звяроy. Бо як тады растлумачыць тое, што яны нас разумеюць, а мы iх, у большасцi сваёй, не. А роздумы пра дабро i зло – вынiк палёту хворага yяyлення. Яшчэ сафiсты гаварылi: «Дабро ёсць зло, для зла». Таму такiх паняццяy, як дабро i зло не iснуе, ёсць толькi наша суб’ектыyнае меркаванне аб тых цi iншых з’явах, як аб добрых або дрэнных.

На тое, што чалавек узяy сваё паходжанне ад жывёл, указваюць не толькi нашы паданнi пра пярэваратняy, але i главы з паэмы Авiдзiя «Метамарфозы», дзе расказваецца пра Эака, для якога Зеyс стварыy працалюбiвых гараджан з мурашак, i пра Кадма, дзе з зубоy змяi yтвараюцца воiны i, больш за тое, дзе Кадм сам разам з жонкай пераyтвараюцца на змей; апошняе адбываецца згодна iх пажаданняy.