Нигина ва Мирмалик

Нигина хандаолуд аз нишонаи шоири ?авон б?сид ва ?ро додар хонд.

* * *

Сайфуддин Нигинаро ором сохта ва шогирд ин ?о гузошта, худ ба манзили шайхулислом шитофт, ки ?ро о?илан даъват карда буд.

– ?озир ?амро?и шо?аншо?и олам ба зиёрати ?абри падараш меравем, – гуфт Ма?дуддин ва ра?ора? на?л кард, ки ?абда? сол му?аддам, як р?з пеш аз ?улуси ?утбиддин ба тахти подшо??, ?амро? ба ?абристони ?адимаи ??рган?-дафнго?и хоразмшо?иён барои зиёрат рафта буданд. Он ва?т г?ристон ?олати ?узнангез дошту аз барфу борон аксар ?абр?о ч?кида, фатарот гашта буданд. Шо?зодаи нав?ирон манзили охирати падару бобоён валангор дида, ба ри??ат омаду бо азми ?атъ? гуфт, ки дар навбати аввал оромго?ро обод кунем ва ма?барае бисозем азиму м??ташам, шоистаи ?иблаго?ии азимушшаън! Бо э?соси баланд ?арф задани шо?и нав?ирон дар оромго?и хом?шон беасар намонд ва шайх На?мидини Кубро, ки баъди мукаммал азбар намудани илми ило?иёт ва ?ир?аи шайх Исмоили Каср? аз Миср ба ??рган? баргашта, ба?ри бунёди фир?аи нави тасаввуф? сокини хона?о? шуда буд, ла?зае ба ?амоати мо пайваст. Нияти хайри фарзанди ?амхорро ни?ояти савобу э?тиром ?исобидаю хизмат?ои арзандаи ?азрати Алоуддин Текешро таъкид намуда, дуои сабз кард: Ризвонулло?и алай?умо ва аноралло?и бур?она?у![37 - Ило?о, ?ояшон би?ишт бошаду Парвардигор оромго?ашонро пурнур кунад!]

Ма?бара аз ?ар ?ониб назарнамо ва ободу зебо буду давродавр нишастанго?и мурассаъ дошт. Баъди ?ироати са?е?и бардавом ва дуову дуруди фаровон ба р??и Султони Кабир фарзанде, ки бузургсол ва нак?а?вол шуда буд, парда аз р?йи асрор бардошт:

– Шаб ?иблаго?? ра?матулло?и алай?умо, дар хоби мо намудор шуданд ва гуфтанд, ки «аз шо?и г?р панд ом?з!» Са?е? намедонам, ки шо?и г?р кист ва маънои ин гуфтор чист?

Ма?дуддин ва Сайфуддин саволомез ?амдигарро нигаристанд. Дар?ол фа?миданд, ки муаммо дандоншикан асту барои ?алли он донишу та?рибаи имр?зиён басанда нест ва азбаски Шайх Куброи ба дара?аи вал? расида ?олиё дар хона?о?и берун аз ??рган? аст, ба ум?и таърих фур? бояд рафт. Онон ?амчунин карданд ва Сайфуддини пурмутолааро ба ёд омад, ки як шоири давраи ?о?илияти араб подшо?и сосон? Ба?роми Г?рро танзомез «Г?ршо?» унвон карда буд. Манти?ан, падар фарзандро мефармояд, ки аз Ба?роми Г?р панд ом?зад.

Хулосаи маликулкаломро шайхулислом маъ?ул донисту Хоразмшо?ро низ ин ишора писанд омад ва гуфт:

– Аз Ба?роми Г?р ?ар ч? медонед, маро во?иф гардонед!

– Да?и?? дар «Шо?нома» навиштааст, ки Ба?роми Г?рро дар ?е? сухан норост надидаам, дар ?е? кор нодон надидаам, ба ?е? носазо ?амо?анг надидаам, – гуфт бо пешонаи ара?шор Сайфуддин. – Мег?янд, ки дар нек? кардан башитоб буду аз бад? пар?езгор…

Хоразмшо? бо ишораи сар сухани шоирро ?абул фармуд ва «мисли ман будааст» г?ён ба Ма?дуддин нигарист.

– Шайх ?ам чизе мег?яд?

– Ба?роми Г?рро бар нафсу бар орзу?ои хеш подшо?? беш буд аз подшо?ии мулк…

– Наход?! – пурсид бо та?айюр Хоразмшо? ва Ма?дуддин дарк намуд, ки ?авоби ?ро шо?аншо?и олам та?аввур, яъне ?асорати бемуло?иза ?исобидааст. – Маълум мешавад, ки шайхи м??тарами мо «Шо?нома» нахондаанд, аз базму шикору иш?варзи?ои Ба?ром ога?? надоранд…

Шайхулислом андак сурху сафед шуда, бо забони узр гуфт:

– Тавсифи ин шо?и сосон?, ки парвардаи шо?и араб асту бадхо?и дини мусулмон? ?аргиз муроди мо набошад, эй шо?аншо?и олампано?! Он ч? аз хондаю шунида?о ёд омад, бара?на гуфтам, ки маро маъзур доред. Ва агар и?озати ол? бошад, ?икояти дигаре ба хотирам расид.

– Мухтасар шавад.

– Ба р?згори Ба?роми Г?р ган?и Кайковус ёфтанд – ду говмеши заррини дар охурчаи симин баста ва бадали ко?у алаф пеши он?о ?аво?иру марворид рехта!

Чун аз Шо?г?р шодиёна гирифтанд, гуфт: «Мо ган?е, ки Кайковус ни?ода, набардорем! Моро нанг бошад ни?одаи дигаронро бардоштан. Мо бо те?у тиру з?рманд? хазинаи душман мегирем, то мулкро ободон ниго? дорем».

– Ин ?икоят ибратом?з аст. Акнун биг?ед, ки Ба?роми Г?р бо кадом забон сухан мегуфт?

– Ва?ти чавгонбоз? па?лав? мегуфту андар ?арбго? турк?. Дар ма?лису с??бати мардум дар? мегуфту бо м?бадон ва а?ли илм форс? ?арф мезад. Бо занон забонаш ?ар? буду хашму ?азаб ба араб? ихро? мекард.

– Забони ?ар? ч? забонест?

– Мисли забони заргар? сохта ва махф? асту басо ширин ва хушу гуворо.

– Он Г?ршо? ?а?и?атан ?ам мо барин будааст-ку! Дар ?анг турк? мег?ему дар с??бату давлатдор? то?ик? ?арф мезанем, бо уламо арабгуфторему дар с??бати занон хоразм? корбаст мекунем. Офарин ба подшо?они моз?, ки гет? бо гуногунзабон? ба мо супурдаанд.

Акнун ба ман фа?монед, ки «ба?ром» ч? маъно дорад?

– Р?зи бистуми ?ар мо?и шамсиро ба?ром ном асту маънояш шамшер…

Шайхулислом сухани шоирро тасди? карду илова намуд, ки ситорашиносони ?адим сайёраи Миррихро Ба?ром меномиданд.

– Ба?ром оё Миррих аст?! – бо шав?у ш?ри пурвалвала хитоб кард Хоразмшо?. – Чаро гапи асосиро барва?т нагуфтед? Маро ишораи ?иблаго?? комилан равшан шуд! Муна??им ку?ост?!

То омадани ахтаршиноси дарбор Хоразмшо? ба мусо?ибонаш шар? дод, ки Миррих ахтари пан?уми фалак буда, мураббии хоразмшо?он пазируфта шудааст.

– Р?зи ?улуси нахустподшо?и сулолаи мо осмонро якуякбора абри сиё?и торику тира ба пурраг? п?шонд ва олам зулмот шуд, – бо чашмони пуршарора р?йдоди таърихиро ?исса намуд Хоразмшо?. – ?ама бо тарсу таа??уб ба осмон нигариста, баръало диданд, ки бар?и азиме дурахшиду абри гаронро дупора кард ва офтоби тобону ситораи рахшонро дар назар?о ?илвагар сохт. Яъне барои Хоразмшо?и аввал аз Хуршед то?и заррин гирифту аз Миррих те? ситонд. Аз ?амон р?з дар ?а?он а?идае па?н гашт, ки Миррих та?димгари те?и оламгир ба Хоразмшо?иёни кабир аст!

Сайфуддин байте бадо?атан хонд:

Дурахшанда бар?е баромад зи ме?,

Зи хур то? бистод, зи Ба?ром те?!

Хоразмшо? хурсандона сар ?убонду Шайхулислом чобук ба гап ?ома п?шонд:

– ?ар он ч? шо?аншо?и олам гуфтанд, комилан ?а? асту рост! Уламо низ бар онанд, ки хоразмиёнро Муштар? бахшандаи дастору мус?аф асту ба?ром та?димгари те?у ?авшан ва фат?у нусрат…

Муна??ими солх?рда Абулфазл дастури Хоразмшо?ро боди??ат шунида, устурлоб ба даст гирифту дара?аи баландии ?ирм-?ои фалакро аз уфу? то самтурраъс[38 - он ну?таи осмон, ки рост дар болои сари инсон мав?еъ дорад ] сан?ид ва китобу дафтар кушода, толеъ дуруст карду бо лаби хандон гуфт:

– Ин замон бар ?а??и толеи подшо?ии Шумо ма?оми Искандари Зул?арнайн мувофи? уфтодааст. Миррих дар ?олати шараф ?арор дораду Муштар? ба ?олати хубут расида, ки ин барои ?арифи шумо номубораку бадфар?ом аст. Аммо кавкаби и?боли Шумо дар баландтарин дара?аи бур?и осмон медурахшад, ки ин аломати фат?у зафар буда, ан?ариб ситораи яке аз мулукони баландмартабаи олам хирас?з мешавад, яъне фармонбардори шо?аншо?и баландахтар мегардад…

Шайхулислом дар?ол лаб ба дуо кушод:

– Поко, парвардгоро, бахту и?бол ва насибу та?дири шо?аншо?и азимушаъни Хоразми Кабирро м?ътабару муборак ва муаззаму ?умоюн гардон, ситораи давлати шо?аншо?и баландахтарро андар ?ама мулки олам ва макони одам ба хосу ом ра?намо ва бахткушо гардон.

Омин, ё Раббулъоламин.

* * *

Ишораи муна??им ба ахтари баланд ва ситораи хирас?з Хоразмшо?ро жарф андешманд гардонд. Бо?имондаи р?зро дар хилватхона ба тан?о? гузаронд. Суханони шайхулислому маликулкаломро дар бораи Г?ршо? – Ба?ром – Миррих мисли марворид дона – дона дар риштаи та?лил гузаронда, таъбири хобро чунин баровард, ки падар ?ро ба му?орибаи ?адид ро?намо? мекунад. Аммо ?ариф кист? Кучлук, Чингиз ё Носир?

Сафир фиристодану из?ори д?ст? кардани Чингизхон далолат бар он медод, ки ал?ол вай ?арифи сарсахти Хоразмшо? нест. Кучлук ?ам душмани ?аддор аст, вале ?ол? ?озир бо вай ?анг кардан барва?т – бигзор дар байни шо?они машри?у ма?риб муддате балогардон бошад. Яъне бо ?арифи сеюм Носирхалифа мебояд ?арб карду таъбири са?е?и хоб ин аст, ки падар бо ишорати п?шида писарро даъват мекунад, ки кори нотамоммондаи ?ро идома дода, халифаи аббосиро сари зону шинонад. «Ган?и Кайковус набардорем!» гуфтани Ба?роми Г?р ишора бар он аст, ки писар на барои хазинаю дафинаи халифа, балки ба?ри фароз овардани армону арванди падар ба фат?и Ба?дод мепардозад.

Аз халифа ситондани кини падар ?амеша дар моварои на?ша?ои ?арбии ?утбиддини сон? меистод ва дар хобу бедор? чашми он медошт, ки дер ё зуд нишастан ба саманди хилофат ?ро насиб мегардад. Вале сол?ои аввали подшо?? ба ин амал имкон ва и?тидори коф? надошт. Фа?ат баъди забти Иро?и А?ам бори аввал кушоду равшан ?адам ба густох? ни?од. Аз ?азо та?рикди?андаи асос? худи халифа шуд – фармон баровард, ки номи писараш, валиа?ди курсии хилофат Абунаср Му?аммад бинобар ба умури давлатдор? нолои? буданаш аз хутба бароварда шавад. Ин амр дар ?ама мамолики мусулмон? бечунучаро и?ро гардид, аммо Султон Хоразмшо? саркаш? намуд. Зеро чунин мепиндошт, ки пеши ро?и фарзандро тахтабанд кардани падар ба таълимоти дини ислом мухолиф асту агар ин амал аз ?ониби халифаи мусулмон?о ро?андоз? шавад, ба ?укми анъанаи бад медарояд ва ?ама падарон бадхо?и писар мешаванд. Бо чунин андеша хатибонро ма?бур кард, ки дар ?ар хутба номи Абунасрро ?атман зикр кунанд.

Муддате гузашту Хоразмшо? дигарбора ба халифа хашмолуд шуд. Зеро вай аз гуфтору кирдори муста?илонаи садри шарифи Макка, ки авлоди бар?манди Ал? ибни Абутолиб буд, сахт ран?ида, зархаридеро барои куштани ? фиристод. Вале ?отил са?ван бародари садри шарифро сар буриду пеш аз дигарон Хоразмшо? ба ?азаб омад. ?ада?а имом?оро ?амъ оварда, халифаро шадидан ма?кум намуд ва аз а?ли та?во дархост, то ба ра?ми Носири Аббос? ?и?од эълон кунанд.

?оз? Му?ирро ба ?айси сафири хос ба пойтахти хилофат фиристод, то аз девони ол? ?отеъона талаб намояд, ки ?утбиддин Му?аммад Сан?ари Сон? садри аввалма?ом ва ?окими мутла?и мамолики ислом? эътироф шавад. Ба унвони халифа номае фиристод чун обу оташ: пур аз вожа?ои биёяму бигираму бис?заму бикушам! Аммо…

Дар Ба?дод ба сафир ?авоби ?отеъ гардонданд, ки хаёли хомро аз сар дур андозад. Зеро ба номи Хоразмшо? ?е? го? хутба хонда намешаваду кишвар?ои забтшударо сарвар будан ?ро кофист. Дар Ба?дод ?е? кас ба вай ар? намегузорад ва назари нек надорад. Сипас мактубе ба ?о?талаб навишт, ки даст аз ?аракати нописандида боздорад.

Гумоштаи халифа Носир ?амро?и ?оз? Му?ир ба ??рган? омада, ?авобияи девони олиро бори дигар шифо?? таъкид карду андар ситоиши сулолаи аббосиён бо ла?ни мутантан сухан гуфт. ?оз? Му?ир афзуд:

– ?ар касе халифаи Расули Худойро хилоф кунад, ?амчунон бошад, ки сар аз тоати Худои таъоло кашида бошад ва аз доираи мусулмон? берун шуда бошад. Зеро Парвардигори олам дар ма?камкитоби хеш мефармояд: «Атиу-л-ло?а ва атиу-р-расула ва улу-л-амри минкум»[39 - ?уръон, сураи Нисо, ояи 59 ]. Яъне, «фармон баред Худойро ва фармон баред расулон ва пай?амбарони ?ро ва итоат кунед Худовандони амр бар шуморо».

Эй шо?аншо?и олам, ?а?ро и?обат кунеду р?й аз ботил гардонед. Васвасаи шайтон? аз сар дур андозед ва дар паи озори амиралм?ъминин набошед…