Ел Шоңы. Шаңқай түс. II кітап

Герасимов т?рып та?ы ?айталап айт?ан:

– Болысты??а ояз Шо?ды ?сынып отыр. Соны естен шы?арма?дар. Д?рыс?а к?шi?iздер. Оны жасамаса?ыздар, бас?а т?ртiп болады. Осыны есте са?та?дар.

Герасимов аузынан мына с?здi естiгенде жинал?андар кор?ып кеттi.

– Ол ?андай т?ртiп? – дедi бiр би отырып.

– Омбыдан, А?моладан жiберiлген ?кiлдер бас?арады.

Дуан орнына ояз бас?ар?аннан кейiн ел арасында болыстарды да орыстар бас?аратын т?рiздi ?сек шы?ып ж?рген едi. Ел арасында тарай баста?ан сол с?з к?птен берi билердi? бастарына мы?тап орнап ?ал?андай едi.

??лымбет руыны? би Лау орнынан т?рып:

– Ежелден болыс сайлауын жергiлiктi жердегi билер сайлайтын. Б?л ?уелден келе жат?ан т?ртiп, ?аза?ты? хандарын да бая?ыда солай сайла?ан. Заман ?згерген со?, амал ?згередi екен. Орыс жiберiп отыр?анымен Шо?нан ?ашпа?дар. Шо? да бiзге б?тен емес ?ой, кешегi Жанкелдi бидi? ?рпа?ы. Соны естен шы?арма?дар. Сол жа?ын да ескерi?дер.

?абай т?рып айт?ан:

– Сендер т?сiнi?дер, орыс ойына келгендi жасап отыр. Б?л Н?ра бойында отыр?андарды? б?рi ?аза?. ?з т?ртiбiмiзбен ?ткiзейiк. Орысша т?рбиеленген Шо?ны? ?аза??а жаны ашымайды. Оны естерi?нен шы?армандар!

Шо? осы арада шыдай алмай кеттi де:

– ?ара ?аза?ты? т?релерден тауып отыр?ан жа?сылы?ы жо?. П?лен ж?з жыл т?релер бас?арды. ?абеке, сiз не айтып т?рсыз осы? Т?релер бас?ар?анда да жетiскенiмiз белгiлi ?ой. А?ыры орыстар?а т?уелдi болып ?алды?. Мен ?зiм с?ранып келгем жо?. Сол орыстар жiберiп отыр.

Лау т?рып та?ы да:

– Шо? д?рыс айтады. П?лен ж?з жыл т?релер бас?арды. Жеткенiмiз белгiлi, е? а?ыры ?збектен де ?алып ?ойды?. ?исы??а кете бермей, д?рыс?а к?шi?дер. Шо? орыс емес ?ой, кешегi арамызда ?скен бала. Орысша т?рбие алды. Б?л заманда оны? пайдасынан бас?а зияны жо?.

Герасимов оны ?остай кетiп:

– Ол бас?а заман, б?л бас?а уа?ыт. Ендi орыстарды? айт?анымен ж?ресiздер. Турасын айт?анда, жо?ары жа??а кiм ?найды, со?ан дауыс бересiздер. Олай болмаса ояз?а барып ша?ым жаса?дар. Ал ?азiр менi? айт?анымды жасайсы?дар!

Дауыс беру басталды. Санап келгенде екi дауыс Шо??а арты? берiлiптi.

Герасимов б??ан ?уанып, ризашылы? айт?ан:

– Сiздердi? Тел?озинды ?олда?андары?ыз ?шiн рахмет!

– Жа?а?ы с?зi?е ?ара?анда б?рiн б?лдiрiп отыр?ан сен, Лау мырзасы?, – дедi ?абай.

– И?, мен Шо?ды жа?тап алдым.

«Алда Тел?озыны? баласынан к?решектi к?ресi?дер. Б?л орыстар?а берiлген адам» – Осындай с?здермен сайлау алдында ?абай бiраз адамды ?зiне ?аратып ал?ан. Бiраз адамдарды? о?ан дауыс беруi содан болатын. ?йтпесе, То?адан шы??ан Шо??а б?рi дерлiк дауыс беретiн едi. ?лгi с?зiмен ?абай бiраз билердi ?з жа?ына шы?арып ал?анын Лау да бiлiп т?р едi. Со?ан орай айт?ан:

– ?абай, сен ?о?ыр??лжа ?лер алдында сайланды?. Сенен к?рген жа?сылы?ымыз шамалы. Жыл сайын А?мола базарына мы?дап мал апарып сатасы?. Елден пара алды?. Ірге?де отыр?ан менi? ?зiмнен талай жыл?ы айдап алды?. Елдi тонап бiтiрдi?. Ендi келiп мынадай с?з айтып т?р?аны? не?

?абайда да т?релерге т?н кеуде бар едi. Ол да орнынан т?рып, Лау?а бiраз с?здер айтып тастады. ?абай жа?тан та?ы бiр-екi адам с?йлей бастап едi. Герасимов ?зiнi? мужиктiгiне салып, орысшалап ?лгiлердi бо?тап алды. ??кей орысша бiлмейтiн ?аза?тар оны? с?зiне т?сiнген жо?. Бiра? та ояз ?кiлiнi? ?атты ашуланып ?ал?анын сездi де, б?рi де жым болды. Б?л келiсiмнi? белгiсi едi. Б??ан ?арсы ешкiм дау айта алмады. Герасимовты? айт?аны болды. Болыс сайлауы осылай Шо?ны? пайдасына шешiлдi.

Тел?озы орынап т?рып:

– Шо?ны? болыс болу к?рметiне азын-аула? той жасама? едiк, сонда болы?дар б?рi?, – дедi. Оны? с?зiн естiмегендей, ?абай баста?ан бiр топ адам кетiп ?алды. Б?лар орнынан боса?ан болыстар едi. ?ал?андары ымырт жабыл?анша тойлап, олар да кеттi.

Ерте?iне Герасимов ж?ретiн боп жат?анда Тел?озы оны? жетегiне к?мiс ерто?ымды бiр ж?йрiк атын ?кеп байла?ан едi. Шо? м?ны к?рiп ?атты ашуланды:

– Мынауымыз мен пара берiп сайлан?андай болдым ?ой. Ерте?гi к?нi ?азiрдi? ?зiнде жанжал шы?арып отыр?ан адамдар?а не айтасы??! Мына ?ылы?ы?мен менi де, ?зi?дi де, Герасимовты да ?ят?а ?алдырып отырсы?.

– Б?л мына орысты? енбегiне берген сыйлы?ым едi…

Герасимов Шо?ны? талай даулы м?селелерiн шешiп, еште?е алмайтынын, тiптi елдi? кигiзген шапанын да кимейтiнiн бiлетiн. Ал?ысы кеп т?р?ан ол ?лгi Шо? с?зiнен кейiн алмады. О?ашада Тел?озы?а айт?ан:

– Сiз ?ала?а жиi келiп т?расыз ?ой. Бiр келгенде алып келерсiз.

Тел?озы оны? б?л с?здi ?лгi Шо??а ренiшiне байланысты айтып т?р?анын т?сiндi. Ол оны? б?л айт?анына келiскен едi.

Болыс сайлауын ойла?андай ?ткiзiп Герасимов кеткен. Ол кеткен со? Шо? ?кесiне айт?ан:

– ?лгiнде о?ан к?мiс ерто?ымды атты неге ?сынды?. Олай жасап орыстарды жаман ?йретесi? ?ой…

– Бiр жыл?ыда т?р?ан не бар. Береген ?ол ала?ан болады, – дедi.

Шо? ?кесiнi? с?зiнде ?андай м?н жат?анын т?сiндi. «Ерте? сен де аласы?ды» айтып т?р?анын ??ты.

– Мен елден бiр ?зiк жiп алмаймын.

– Оны жасамаса? болыс болып ?за? iстей алмайсы?.

– Неге олай дейсiз?

– Алмаса? сенi? д?шандары? к?бейедi. Сенi? алма?аны?ды бас?аша ойлайды…

Шо? ?кесiнi? мына айт?анында ?андай ма?ына жат?анын т?сiндi. К?п т?ра алмайсы? деген м?н жатыр едi. Шо? «алмаймынмен» бiр с?збен ?ана жауап бердi. Шо? ж?рiп кеттi. Орнынан т?рып, Тел?озы дауыстады:

– ?айда бара жатырсы??

– ?лкен ?кемнi? басына барып ??ран о?ып ?айтамын.

– Мен де сенiмен бiрге барып о?иын.

– ?ажетi жо?, – дедi Шо?.

Тел?озы баласыны? ?лгi ояз ?кiлiне ат мiнгiзбегенiне ?кiнiп т?рып ?алды. Б?л ал?аш?ыда ?ой, кейiн ?йренедi деген корытынды?а келген.

Екi к?н ?ткен со? Шо?дар?а жа?ын Айт?ожа, Бар?ана, Сатыпалдыны? сорпа бетiне шы?атындарын ша?ыр?ан Тел?озы. Оларды? б?рiнi? жетегiнде бiр-бiр к?мiс ерто?ымды аттар бар едi. Шо? оларды? б?рiн есiк алдында т?рып ?арсы ал?ан. Аттарды к?рiп айт?ан:

– Б?л аттарды не ?шiн ?келдi?iздер?

– Бауырым, мынадай ?уанышта бiр-бiр ат мiнгiзу мiндетiмiз ?ой, – дедi Айт?ожаны? т?уiрi, сексендi ал?ымдап отыр?ан Бектас.

– Мен болыс болмай т?р?анда неге ?келмедi?дер?