Оценить:
 Рейтинг: 0

Шаҳар муҳитида инновацион биноларни шакллантириш асослари. Ўқув қўлланма

<< 1 2 3 4 5 6 >>
На страницу:
4 из 6
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля
Энг катта стрессни бошдан кечирадиган элементларда (устунларда, узунламасина камарларда ва бош?аларда) энг бардошли материал, травертин ишлатилган; радиал туф деворлари ?ишт билан ?опланган ва ?исман ?ишт камарлари билан енгиллаштирилган; ё?имли бетон тонозда о?ирликни енгиллаштириш учун пломба сифатида енгил пемза мавжуд. Турли дизайндаги ?ишт камарлари бетоннинг ?алинлигига ?ам тонозларда, ?ам радиал деворларда киради.

Колизейнинг «рамка» структураси функционал жи?атдан ма?садга мувофи? бyлиб, ички галереялар, yтиш жойлари ва зинапояларни ёритишни таъминлади ва материалларнинг нархи жи?атидан тежамкор эди.

Колизей, шунингдек, даврий тартибга солинадиган ?оплама шаклида айвон тузилмалари учун дадил ечимнинг тарихдаги биринчи маълум намунасини та?дим этади. Устида тyртинчи ?ават деворида ар?онлар ёрдамида ба?айбат ипак айвон бо?ланган таё?лар учун таянч бyлиб хизмат ?илган ?авслар са?ланиб ?олган.

Колизейнинг кyриниши жуда катта yлчамли ва кyп бос?ичли тартибли аркада шаклида деворнинг пластик ривожланишининг бирлиги туфайли монументалдир. Ичкаридан Колизей улкан ?унига yхшарди, унинг пастки ?исмида арена бор эди. У эллипс, яъни чyзилган доира шаклида эди. Бу томошабинларга аренада бyлаётган во?еаларни кузатишни осонлаштирди. Эллипснинг узун томонининг yртасида, аренанинг энг марказида Рим императори ва ю?ори мартабали шахсларнинг ложалари жойлашган эди. Ме?монлар учун yринди?ли ?аторлар арклар билан бо?ланган тош устунлар билан муста?кам ушлаб турилган.

Колизейнинг дизайн хусусиятлари архитектурада тубдан янги сyз эди. Эллипс кyринишидаги арена стендлар билан yралган бyлиб, улардан катта томошабинлар ?аяжонли yйинни томоша ?илишлари мумкин эди.

Томошалар: ёввойи ?айвонлар билан жанглар, гладиаторлар жанги ва бош?алар. Тy?ридан-тy?ри Колизей аренаси остида жуда кyп ?yри?хоналар, касематлар ва ер ости зиндонлари бор эди. Турли техник ?урилмалар билан жи?озланган бу арена тувал томи билан ?опланган, ?атто кема жангларини ташкил ?илиш учун ?овузга айлантирилган. Aжабланарлиси шундаки, бир неча соат ичида амфитеатр аренаси кyлга айланиши мумкин, унинг юзасида байрамона экстраваганзалар yтказилади. Бундан таш?ари, махсус механизмлар аренани чyлга ёки ям-яшил yрмонга айлантириши мумкин эди.

Тyсатдан ?оялар ва ?орлар орасида йyлбарслар, ?оплонлар, шерлар ва бош?а йирт?ич ?айвонлар пайдо бyлди. Ва гладиаторлар уларни овлай бошладилар.

Колизей yзининг техник жи?озлари, янги функционал ма?сади ва ажойиб функцияга эга бинода театрлаштирилган фойдаланиш ва ер ости майдонидан фойдаланиш туфайли yз давридан анча олдин инновацион меъморий иншоот сифатида шу?рат ?озонди.

?адимги Римда пайдо бyлган кyплаб техник янгиликлар кейинчалик бинолар ва иншоотларни ?уришда, жумладан, yрта асрларда ?ам ?yлланилган.

Ўрта асрларда готика соборлари ?урилишидаги техник янгиликлар туфайли инновацион объектлар ?ам пайдо бyлди. Готика меъморларининг техник юту?и юкни та?симлашнинг янги усулини кашф ?илишлари эди. Масоннинг о?ирлиги ва босими маълум ну?таларда тyпланиши мумкинлиги ани?ланди ва агар улар айнан шу жойларда ?yллаб-?увватланса, бинонинг бош?а элементлари энди юк кyтармаслиги керак эди.

Гот?иc рамка шундай ту?илган. Техник ечимнинг янгилиги ?уйидагича эди: улар бинонинг муста?кам деворларига суяна бошладилар, массив цилиндрсимон тоноз очиладиган ?овур?али хоч билан алмаштирилди, бу тонознинг босими ?овур?алар ва камарлар ор?али устунларга (устунларга) узатилади. Шу тарзда ?осил бyлган латерал суриш учувчи таянчлар ва таянчлар ор?али идрок ?илинади.

Ушбу ин?илобий топилмалар нафа?ат ?урилиш материалларини тежашга, балки маъбаднинг ички ?исмини бир бутунга бирлаштиришга, уни чалкаштириб юборган ва тyсиб ?yйган устунлардан воз кечишга имкон берди. Билан бирга Нефнинг ёритилишини яхшилаш ор?али биноларнинг баландлигини тубдан ошириш мумкин бyлди. Европадаги баъзи готика ибодатхоналари Хеопс пирамидасининг баландлигидан ошиб кетди, у минг йиллар давомида дунёдаги энг баланд бино бyлиб ?олди. Шундай ?илиб, хонанинг имкониятларини ошириш ва кенглик туй?усини яратиш учун соборнинг ички маконини кенгайтириш керак эди. Бунга залнинг yлчамини кенглик ва баландликда ошириш, ички устунлар бyлимларини бyш жойни безовта ?илмаслик учун ?ис?артириш ор?али эришилди.

Готика меъморларининг техник юту?и

Готика меъморларининг техник юту?и

Роман даврининг охирида улар yзаро фаолият тонознинг массасини улар орасидаги нозик пломба билан кемерли ?овур?алар тизимига бyлиш усулини ?yллашни бошладилар, бу эса бутун шифт тузилишининг о?ирлигини камайтиришга имкон берди. Олдинги ?урилиш тажрибаси билан бойитилган готика архитекторлари конструкцияларнинг кесмаларини ?ис?артиришди ва залнинг шифтини анча енгиллаштиришни таъминладилар, бунинг натижасида ?yллаб-?увватловчи устунларнинг ?алинлигини камайтириш мумкин эди ва Бу, yз навбатида, соборнинг учта нефининг маконини визуал равишда бирлаштирди. Бундан таш?ари, yрта ?исмнинг деворлари ён ?исмларнинг томидан ю?орига чи?адиган базиликалар энди улар орасида катта деразалари бyлган бир ?атор устунларга айланди, бунинг натижасида соборнинг майдони, Романеск черковларининг маъюс ички ?исмидан фар?ли yларо?, янада ёр?инро? бyлди.

Готика меъморларининг техник юту?и

Готика меъморларининг техник юту?и

Готика меъморларининг техник юту?и

Готика собори биносининг конструктив рамкаси энди деворлар ва гумбазлар мажмуаси эмас, балки скелет, рамкадир. Бу меъморчилик тарихидаги ягона тош рамка бyлиб, уни яратиш мумкин эди, чунки меъморларнинг му?андислик фикри ?ам, масонларнинг техник ма?орати ?ам ю?ори даражага етган.

Енгиллик, вазнсизлик, очи? ишларнинг таассуротлари меъморий шаклларнинг yзига хос пластиклиги билан ?ам бо?ли?: устунларга yхшамайдиган таъкидланган вертикал таянчлар, балки юп?а устунлар тyпламлари, лансетли камарлар, учли чодирлар ва педиментлар, массаларни ажратиш, деталларни нозик профиллаш..

Суриш кучини камайтириш учун камар ва тонозларнинг думало? (ярим доира) шакли лансет билан алмаштирилди. Услубнинг бирлиги учун дераза ва эшиклар тyшагининг камарлари ?ам лансет ясала бошланди. Ушбу лансет мос келади ?алъалар, тик думбали томлар ва габлеларнинг готика-севимли учли шакли. Ланcет арклари, туюлиши мумкин бyлганидек, Шар?дан ?арзга олинмаган. Эрон ва Ўрта Осиё меъморчилигида улар бош?а шаклга эга бyлиб, yрта асрларда европаликлар билан тy?ридан-тy?ри ало?ада бyлган араблар думало? камарлардан фойдаланганлар.

Ривожланган Роман меъморчилиги даврида черковларнинг, айни?са соборларнинг жаб?алари yйилган тош деталлари ва ?айкалтарошлик билан бойитилган.

Меъморий экспрессивлик воситалари тизимида ?айкалтарошлик-релъеф мавзуси му?им yрин тутади. Готика услубидаги биринчи му?им бино Нотр-Дам собори, шунингдек, Нотр-Дам де Париж, Париж марказидаги католик черкови, Франция пойтахтининг рамзларидан бири. У Cите оролининг шар?ий ?исмида жойлашган. У 1163 йилдан 1345 йилгача ?урилган. Соборнинг баландлиги 35 м, узунлиги 130 м, кенглиги 48 м, ?yн?иро? минораларининг баландлиги 69 м, жанубий минорадаги Эммануел

?yн?иро?ининг о?ирлиги 13 тонна, тили 500 кг

Нотр-Дам собори ичкариси Париж

Нотр-Дам собори Париж

Соборнинг архитектураси стилистик таъсирларнинг икки томонламалигини кyрсатади: бир томондан, yзига хос кучли ва зич бирлиги билан Усмонли Нормандия услубининг акс-садолари мавжуд бyлса, бош?а томондан, готика услубининг инновацион меъморчилиги юту?ларидан фойдаланилган. бинога енгиллик беради ва соддалик таассуротини яратади.

Париж Нотр Дами – бу галереялар ва икки томонлама навесли базилика. Илгари, бу дизайн жуда камдан-кам ишлатилган саноатда бош?ариладиган ани?лик билан ишлаб чи?арилган йирик yлчамдаги структуравий элементлар. Бундан таш?ари, му?андис К. Фокс иштирокида барпо этилаётган бино дизайнерлик касбининг мав?еини ошириб, уни жараённинг ажралмас иштирокчисига айлантирди. Сарой кyплаб та?лидларга сабаб бyлди ва самарали ю?ори технологияли услубнинг аждодига айланди.

Кристал саройнинг бирон бир меъморий элементи ?а?и?атан ?ам монументал эмас эди; саройнинг yзи соф ми?дорий маънода монументалдир. У 72 минг м2 дан бир оз камро? майдонни эгаллаган. Режада тyртбурчаклар бyлган бино оддий геометрик шаклларнинг синтези эди.

Кристал сарой

Кристал сарой

Тартиб католик черковларидан олинган: учта навес, иккита транцепт, галереялар. Галереялари ю?орига торайиб, учта по?онани ташкил этувчи марказий транцепт ё?оч рамкада ясалган ярим доира гумбаз билан ?опланган. 22 м орали? дарахтнинг нисбатан мyртлиги билан изо?ланади.

Кристал сарой

Умуман олганда, бинонинг асосий конструктив элементлари трусслар ор?али бо?ланган ичи бyш чyян устунлар бyлиб, уларда букланган профилни ташкил этувчи сирланган панелларнинг текис томи ?yллаб-?увватланган. Бош?ача ?илиб айтганда, том тизмалари ва томонидан ташкил этилган депрессиялар ?ар 1,2 м га алмашиниб туради. Деразадаги бундай диагонал ало?а устунлар орасидаги таш?и томондан ?ам, ичкаридан ?ам архитектурада янги эстетик элемент эди. Унинг дизайни, албатта, 20-аср меъморчилигига хос бyлган кyплаб хусусиятларни кутган эди, аммо кейин 19-асрда. бу хусусиятлар бош?а биноларда топилмади.

Кристал сарой

Шундай ?илиб, Кристал сарой дунёдаги биринчи йирик металл рамкали бино ва шиша деворлари бyлган биринчи бино бyлди.

Шамолдан келиб чи?адиган латерал кучларни ?оплаш учун структура илгари кyрилмаган порталли уланишлар тизимидан фойдаланади ва бундан таш?ари, дунёда биринчи марта йи?ма модуллардан энг катта конструкция yрнатилди. Бинонинг yзида сув ?урилмалари, yсимликлар ва пиёдалар хиёбонлари тизими билан дунёдаги биринчи жамоат ?ишки бо?и яратилган.

Эйфел минораси ривожланишнинг саноат даври инновацион объектлари ми?ёсига киритилиши керак. Бу Париж марказидаги металл минора унинг энг тани?ли меъморий ёдгорлиги. Бош дизайнер Г. Эйфел номи билан аталган; унинг yзи уни «300 метрлик минора» деб атаган. Кейинчалик Парижнинг рамзига айланган минора 1889 йилда ?урилган ва дастлаб Парижда бyлиб yтган ва 100 йиллигига тy?ри келган 1889 йилги Париж Бутунжа?он кyргазмасининг кириш аркаси бyлиб хизмат ?илган ва?тинчалик иншоот сифатида яратилган.

Эйфел минораси ривожланишнинг саноат даври Франция

Эйфел минораси ривожланишнинг саноат даври Франция

Француз ин?илоби. Париж ша?ар маъмурияти француз му?андисларига архитектура танловида ?атнашиш таклифи билан мурожаат ?илди. Бундай танловда мамлакатнинг му?андислик ва технологик юту?ларини я??ол намойиш этадиган бинони топиш керак эди.

?урилиш дар?ол муваффа?иятли бyлди. Кyргазма yтказилган олти ой давомида ноёб объектни кyриш учун 2 миллиондан орти? ташриф буюрган. Эйфел минорасининг дизайни жуда yзига хосдир. У 3 та пирамидадан иборат яхлит тизимдан иборат. Пастки ?ават пирамида (пойда ?ар бир томони 129,3 м), 4 та устундан ташкил топган, 57,63 м баландликда камарли тоноз билан туташган; миноранинг биринчи платформаси тонозга таянади. Платформа квадрат (65 м). Ушбу платформада иккинчи пирамида-минора кyтарилади, шунингдек, тоноз билан бо?ланган 4 та устундан ташкил топган, унинг устида (115,73 м баландликда) иккинчи платформа (квадрат, 35 м) жойлашган. Иккинчи платформада кyтарилган тyртта устун пирамидал тарзда я?инлашиб, улкан пирамидал устунни (190 м) ?осил ?илади, учинчи квадрат шаклидаги платформани (16,5 м) кyтаради (276,13 м баландликда); устига гумбазли маё? кyтарилиб, унинг устида 300 м баландликда платформа (диаметри 1,4 м) жойлашган. Минорага зинапоялар (1792 ?адам) ва лифтлар олиб боради. Биринчи платформада ресторан заллари ?урилган; иккинчисида – гидравлик юк кyтариш машинаси (лифт) ва шиша галереядаги ресторан учун машина мойи бyлган резервуарлар. Учинчи платформада астрономик ва метеорологик обсерваториялар ва физика кабинети жойлашган. Маё?нинг ёру?лиги 10 км масофада кyриниб турарди. Улкан темир минора деярли шамолдан азият чекмайди. ?атто Париждаги энг кучли шамол ?ам (тахминан 180 км/соат) минора тепасини атиги 12 см га бурди, ?уёш унга кyпро? таъсир ?илади. ?уёшга ?араган томони исси?дан кенгайиб, тепа томони ён томонга 18 см о?иб кетади. Минора ?урилганидан 20 йил yтгач, шартномага кyра, уни бузиш режалаштирилган эди, аммо минора радио ор?али са?ланиб ?олди. унга yрнатилган антенналар – бу радиони жорий ?илиш даври эди. ?айд этиш жоизки, у 41 йил давомида дунёдаги энг баланд ёдгорлик бyлган. Энди баландлиги 324 м (yсиш чy??ига yрнатилган кyплаб антенналар туфайли содир бyлди). 1991 йилдан бошлаб Эйфел минораси ЮНЕСКОнинг Бутунжа?он мероси рyйхатига киритилган.

Эйфел минораси Францияда Нотр-Дамдан кейин иккинчи энг кyп ташриф буюрилган ва энг кyп суратга олинган ёдгорликдир. Бу, албатта, XIX асрнинг инновацион объектидир.

Эйфел минораси Франция

Эйфел минораси Франция

Минора очи? конструкциянинг ифодали пластиклиги, силуэтнинг тезкорлиги билан ?айратда ?олдиради, аммо унинг гyзаллиги классик архитектура шаклларининг мажозий ифодасидан узо?дир. Aрхитектура ва дизайн тарихчилари ва назариётчилари одатда 19-асрнинг иккита дастур биносини солиштирадилар:

1851 йилда Лондондаги Бутунжа?он кyргазмасининг «Кристал саройи» ва 1889 йилда Париждаги кyргазманинг Эйфел минораси инновацион объектлар сифатида кyриб чи?илди.

Шуни таъкидлаш керакки, тарихий инновацион меъморий объектлар – бу индивидуал бадиий тасвирга эга, ноанъанавий тузилма тизимига эга бyлган бино ва иншоотлар, уларнинг яратилиши маълум бир даврнинг ижтимоий-маданий э?тиёжлари билан бо?ли?.

Бобил бо?лари, Aфина акрополиси, Колизей, Нотр-Дамнинг готика ибодатхонаси саноатдан олдинги ривожланиш даврининг тарихий инновацион объектлари деб ?исобланиши керак.

Бобил бо?лари сунъий майдончада рекреацион функция яратилган ноёб объектдир. Aфина акрополи инновацион архитектура ва ша?арсозлик ансамбли сифатида жамоат бинолари тизими, шу жумладан тартиб тизими ва ю?ори эстетик эффектни таъминлайди.

<< 1 2 3 4 5 6 >>
На страницу:
4 из 6