Китап (роман)

– Мин ?ле гастрольд? й?рим. Бушамыйм. Бер эш бар иде. Кыскасы, болай. Бик абруйлы бер абзыйны? юбилей кич?сен алып барырга кир?к. Музыкантлар да, ?ырчылар да бар. Кич?не алып барыр ?чен, ?ор телле кеше кир?к. Сине? кулы?нан кил? ул. ?йд?, т?в?кк?лл? ?ле.

– Гомеремд? бер тамада булганым юк…

– Моны? ?чен ?лл? ни кир?кми. ?ыелган кунакларны? исемлеген аласы? да, кызыклырак итеп с?з бир?се?. Алар с?йл?п бетерг?ч, табындагыларны эч?рг? кыстыйсы?. Шул гына.

Минем, ?лб?тт?, табын алып барганым бар иде. Дусларны?, туганнарны? бер?р б?йр?ме булса: «Син язучы кеше, телг? остасы?…» – диг?н булып, бу эшне гел ми?а й?клил?р. ??м мин аны бик яратмый идем. Басып тост ?йтеп аракы эч?не кем уйлап тапкандыр, белмим. ?мма мин моны? бер кызыгын да к?рмим. Ну, кунак кеше с?з ?йт? инде, б?йр?мг? с?б?пче булган кешене мактаган була, ян?се ул ?йб?т, изге к??елле, ф?л?н?т?г?н… Теге бахыр, бу с?зл?рне? шыр?ялган ик?нен белеп торган килеш, ышанып утырган була… ??м табынны? башыннан азагынача шул к?ренеш д?вам ит?… Б?йр?м табыны колхоз ?ыелышы т?гел ич инде… ?ле д? Х?митне? т?къдименн?н баш тартырга иттем. Тик ул, минем х?лне а?лагандай, тылсымлы с?з ?йтте:

– Карышырга уйлама да! – диде ул, боерык бирг?нд?й итеп. – Беренчед?н, баш тартса?, мине авыр х?лг? куясы?. Икенчед?н, акча т?лил?р. ?йб?т т?лил?р. Биш ме?.

– Н?рс??! – мин ?з колакларыма ?зем ышанмый тордым. – Биш ме??

– ?йе. С?гать д?ртл?р тир?сенд? Октябрь проспектындагы ашхан?г? кил. Анда сине Илнур каршы алыр. Безне? баянчы егет. Ул барысын да т?шендерер. Ярый, хуш. Мин ашыгам.

??м ул трубканы ташлады.

Биш ме?, ?лб?тт?, зур акча иде. Л?кин к??елне ?рнетеп, тагын бер уй узды. Роман, повестьларны бер ме?г? д? алучы юк, ? монда, ниндидер табын ?чен… Л?кин мин бу уйны шундук куып ?иб?рдем. Акча эшл?рг? комачаулап й?рм?сен…

Мин табын алып барырга бик яратмыйм, диг?н идем. Ялгышканмын ик?н. ?леге табынны алып барганда мин шуны ачык т?шендем: яратмыйм дип ?йт? д?рес т?гел, мин бу эшне к?ралмыйм ик?н.

Дуслар табынындагы шикеллер?к булыр дип к?тк?н идем. Бер ?ст?л артында утырасы?, вакытын белеп кен?, кир?кле кешег? с?з бир?се?… Монда алай булмады. Беренчед?н, килг?н кунаклар, чынлап та, бик зур урыннарда эшли торган т?к?ббер кешел?р иде. Безне алар бел?н бер табынга утыртмадылар. Чаршау артында аерым ?ст?л куйдылар. ?лб?тт?, ?ст?лл?ре мул иде. ?мма бер табында утырмау мине, алып баручы буларак, авыр х?лг? т?шерде. Бер ?ст?лд? утырганда, син ?з кешег? ?йл?н?се?. ? болай… Кешел?р с?з ?йтк?н арада, мин, с?як ?мет итеп й?рг?н к?чек шикелле, ?ст?л тир?сенд? б?терелерг? м??б?р булдым. ? бу кимсет? иде. Син бу табын кешесе т?гел. Син чит. Син болар бел?н ти? т?гелсе?. Син аларны хезм?тл?ндерерг? тиеш. Син – шушы табын артында утыручыларны? хезм?тчесе. Кол. ? мин ?земне? кем ик?немне яхшы бел? идем…

«Болар минн?н ни ягы бел?н ?стенр?к со?? – дип уйладым мин, табында утырган капкорсак яшьт?шл?ремне к?реп. – Нинди зур эшл?р майтарган алар шулай кылтаеп утырырлык?» К??елне юатырлык ?авап юк иде. Кайсын ?тисе, кайсын абзыйсы юньле эшк? урнаштырган да кеше итк?н. Боларны? искит?рлек с?л?тл?ре д?, ?зл?рен хезм?тл?ндер?че артистларга х?рм?т бел?н карарлык акыллары да юк иде. Вальс ?йл?нг?нд? безне? ?ырчы кызны кармалап, муеныннан ?б?рг? маташкан утыз биш яшьл?р тир?сенд?ге ирне сугып ?йл?ндер?сем килде. ?ырчыны ад?мг? санамаса, ?зе бел?н берг? килг?н хатынын мыскылламасын иде. Кулында власть, кес?сенд? акча булгач, а?а барысы да м?мкин дип уйлый, к?р?се?… Тик мин беркемг? д? каты кагылмадым. Бары тик т?н?фес игълан итеп т?м?ке тартырга чыккач кына, Илнурга зарланып алдым.

– Кем инде болар?.. – дидем мин, бер к?т? булып т?тен борхытып торган ад?мн?р ягына ымлап: – Карале, ничек кыланган булалар! Алланы? кашка т?к?л?ре диярсе?… Безг? ничек караганнарын к?рде?ме?! Ниндидер кызыклы хайванга караган кебек… Кайсы ягы бел?н хаклы алар шулай кыланырга?

– Аларны? акчасы к?п, – дип пышылдады Илнур, – кем т?ли – шул музыка куя…

– Мен? шулар ?ит?кли инде безне? халыкны… Шушы хайваннар безне? бел?н идар? ит?…

– Син алай кызма ?ле… – диде Илнур, – нишлисе? инде…

– Да пошли они… – Мин н?фр?т бел?н кулымдагы т?м?кене шулар ягына чиртеп ?иб?рг?немне сизми д? калдым. – Козлы вонючие…

Т?м?ке т?пчеге кемне?дер ак чалбарына барып эл?кте. Т?ркемд?гел?р безне? якка борылып карадылар ??м минем н?фр?т булып сыгылып чыккан с?ген?емне ишеттел?р. Табын ху?асы минем янга й?гереп килде.

– Син!.. – диде ул, н?фр?тен ?и??рг? тырышып. – Син ?зе?не кем дип бел?се??!

– Гафу итегез… – дип с?зг? кушылды Илнур. – Без б?тенл?й икенче н?рс? турында с?йл?ш? идек… Без сезне? хакта т?гел… ??м Илгиз?р д? т?м?ке т?пчеген сезг? тидерерг? тел?м?г?н иде… Шулай бит, Илгиз?р?

Мин йодрыкларымны б?йд?н ычкындырмаска тырышып кына тора идем. Бер с?з д? ?йт? алмадым. Табын ху?асыны? кыяф?те д?, Илнурны? мескенл?н?е д? ми?а ошамый иде. Шулай да башымны кагарга м??б?р булдым.

– Мин синн?н сорамыйм, – диде табын ху?асы, – мин аны? ?зенн?н ишетерг? телим.

?лб?тт?, Илнур барысын да у?ай гына х?л ит? алырлык ?авапны тапкан иде. Табын ху?асы аек булса, мо?а кан?гатьл?неп китеп барыр ??м эшне зурга ?иб?рми калыр иде. ?мма ул ярыйсы ук исереп ?лгерг?н иде шул. ??м мин, ничек кен? ?авап бирс?м д?, ??засыз калмаячак идем.

– ?йе, – дидем мин, – т?м?ке т?пчеген сезг? дип ыргытмаган идем. ??м «козлы вонючие» диг?нем д? сезг? т?гел иде.

– Гафу ?тен! – диде табын ху?асы, к?зен акайтып.

– Гафу итегез, – дип кабатладым мин к?телм?г?н ?и?еллек ??м битарафлык бел?н.

Л?кин бу табын ху?асына ошамады.

– Син ад?мч? итеп гафу ?тен!

– ?мм… – Мин елмаеп куйдым ??м шундук, й?зем? ясалма мескенлек чыгарып, табын ху?асыны? к?зен? тек?лдем: – Сезне сасыган к??? дип атамаган ??м т?м?ке т?пчеген сезг? дип ыргытмаган ?чен гафу итегез.

Сул яктан котылгысыз тизлек бел?н якынлашкан н?рс?не к?реп, шундук артка янтайдым, ??м кыска буйлы, таза г??д?ле табын ху?асыны? йодрыгы борын т?бемн?н ис?н?имин ген? узып китте. Абзый ипк? килерлек т?гел, ? минем эшне зурга ?иб?рерг? тел?к юк иде. ?зем ген? булсам – бер х?л, минем аркада б?тен артистлар да ач калырга м?мкин. Мин шуларны уйладым да тынычлана т?штем. Б?хетк? каршы, кемдер табын ху?асын култыклап читк? алып китте.

– К??елегезг? авыр ишетелс?, чынлап та, гафу итегез, – дидем мин, безне тамаша кылган т?ркемг? карап, – мин сезне кимсетерг? тел?м?г?н идем.

– Без б?тенл?й б?т?н темага с?йл?ш? идек… – дип элеп алды Илнур.

– Ярый, – дип елмайгандай итте бер??, мин аны? исем?атын х?терл?мим инде, банкир иде бугай. – Без а?лыйбыз… Бары тик ху?а гына йомшара т?шк?н… Сез, егетл?р, эшегезне д?вам итегез…

??м аны? с?зе бел?н б?тенесе д? ?зг?рг?нд?й булды. Баштарак безг? гайре табигый н?рс?г? карагандай аптырау катыш н?фр?т бел?н баккан к?зл?р бераз нурлана т?ште. Аннан со?, табында шаян с?зне а?лаган, югары б?ял?г?н кешел?р д? юк т?гел, ??м минем шаярулар аларга ошый иде. ? кайберл?ре х?тта минем язучы ик?немне д? бел?… Х?ер, монысы кич? бетк?нд?р?к кен? ачыкланды. Т?н?фес азагына озын буйлы яшь кен? бер ир килеп ?итте. Аны к?р?г?, барысы да урыннарында тибр?неп куйгандай тоелдылар. Ул, ишек т?бен? ?ит?г?, барыбыз бел?н д? к?решеп чыкты. Д?реср?ге, ул и? беренче минем бел?н к?реште…

Банкирны? с?зенн?н со? без залга керерг? дип борылган идек инде. ?мма шундук кереп кит?не яхшысынмыйча, мин т?м?ке алып кабыздым. Н?къ шул вакытта кара?гы т?р?з?ле джип килеп туктады, ??м аннан озын буйлы бер ир чыкты. Кыска ?и?ле ак к?лм?кт?н. Яшьк? ул минн?н артык зур булмагандыр. Беренче к?р?д?н ?к ул ми?а ?з кеше булып тоелды. Моны? х?р?к?тенд? ?зен ?лл? кемг? кую, башкаларны кимсет? кебек н?рс?не? эзе д? юк иде. Аны к?р?г?, баскычны? икенче ягында т?м?ке к?йр?теп торган т?ркем тибр?неп куйды. Кемдер а?а каршы омтылып та алды бугай. ?мма теге кеше туп?туры Илнур бел?н безне? янга атлады. ??м и? беренче булып ми?а кул бирде.

– Х?лл?р ничек, Илгиз?р?! – дип елмайды ул ??м, мин «?йб?т» дип баш каккач, ?ст?п куйды: – Сине? х?лл?р мотлак ?йб?т булырга тиеш. Яхшы язучы син. Мин укып барам…

Мин бу ад?мне белми идем. Шу?а с?з озынайтып тора алмадым. Ул Илнур бел?н к?реште д? баскычны? теге ягына атлады. Без Илнур бел?н залга уздык. Бераздан яныбызга табын ху?асыны? улы й?гереп килеп ?итте.

– Бераз ?зг?реш бар, – диде ул, каш астыннан ми?а с?зеп карап. – Т?н?фест?н со? и? беренче с?зне Даутовка бир?без. Абрар Муса улына.

Кунаклар табынга утырып бетк?ч, безне? ?ырчы кыз бер ?ыр ?ырлады да, мин, шу?а б?йл?п, Абрар Муса улына с?з бирдем. Кызык кына килеп чыкты. Х?тта табындагылар кул чабып ук ?иб?рде. Мин, ?лб?тт?, бу алкышларны? минем шаяру ?чен т?геллеген бел? идем. Шулай да к??ел к?т?релеп китте. ? Даутов, микрофонны алып:

– Р?хм?т, Илгиз?р… – диг?ч, бигр?к т?. Ч?нки минем исем ишетел? бел?н, табында чыш?пыш китте. Мин аларны? н?рс? турында ик?нен чамалый идем. «Туктале, кем со? бу егет?! Абрар Мусаевич аны каян бел?? ?лл? дуслар мик?н?» Кыска вакытлы пышылдашулар шул хакта иде.

?лб?тт?, исемене? кемне?дер авызыннан ишетелг?н ?чен ген? ниндидер м?гън?г? ия булуы язучы ?чен бик к??елле к?ренеш т?гел. ?мма бу начар да булып чыкмады. Табындагыларны? безг? алар к??елен к?рер ?чен килг?н артистларга булган карашы б?тенл?й ?зг?рде. Алар безне башта ?зл?ре бел?н ти? к?реп, ? со?рак х?тта бераз югарырак куеп аралаштылар. Соклануларын белдерерг? д?, танышлары ??м кыз?уллары ?чен автографлар сорарга да тартынмадылар. ??м без д? аларга халык ?илк?сенд? утыручы сорыкортлар итеп т?гел, ? чын?чынлап д?р???ле ??м абруйлы кешел?р сыман итеп карадык.

? бер арада Абрар Муса улы, б?тен табынга к?ренерлек итеп, ми?а ?зене? визиткасын сузды:

– Кил?се д?ш?мбед? минем янга кагылып чык ?ле, Илгиз?р.

– Д?ш?мбед? булмый, – дип б?лдердем мин, – ?йд?гез, сиш?мбег? калдырыйк.

– Бик хуп, – дип елмайды Даутов, – килештек.

Б?ген ?омга, ирт?г? туйганчы йоклап, ял итеп алсам, якш?мбе ??м д?ш?мбе к?нн?рд? я?а ?с?рне тагын бер кат карап?т?з?теп чыгармын дип, ?зем ?чен к?пт?н х?л итеп куйган идем. Мондый эшт?н мине ?лем, яки замана ахры, яки шу?а охшашрак тагын бер?р н?рс? ген? б?л?рг? м?мкин. Даутовны? т?къдимен? каршы кил?ем бары тик шуннан гына иде. Л?кин очрашуны кичектер?ем табындагылар арасында тагын ниндидер а?лашылмаучылык тудырды. Алар, ?лб?тт?, берн?рс? д? д?шм?дел?р, ?мма бер?берсен? с?ер карашлар атып, и?н?рен сикертк?нд?й итеп куйдылар. ??м ми?а булган м?н?с?б?тл?ре тагы да ныграк ?зг?рде: баштагы м?лл?рд? бик у?ышлы шаяруларымны да игътибарсыз калдырсалар, х?зер шаяруга охшаган ??р с?зем саен диярлек к?леп, ?ичьюгы елмаеп алырга тырыштылар. Аларны? бу кыланышы ми?а да бик кызык булып тоелды ??м к??елемне к?т?реп ?иб?рде. ? икенче т?н?феск? чыккач, ?аен туры китереп, кунакларны? барысы да диярлек ми?а ?зл?рене? визиткасын бирде, вакытым булганда яннарына кереп чыгуымны ?тендел?р.

Табын ху?асыны? ми?а булган ачуы да бик тиз онытылды. Ул в?гъд? ителг?н акчасын тоттырып, ??рберебезне? аркасыннан с?еп озатты. Х?тта минн?н гафу да ?тенерг? онытмады: «Артыграк китк?н. Сез, бер?к, кичер? к?регез инде…» Мин, ?лб?тт?, ?леге с?зл?р астында Даутовны? безг? булган м?н?с?б?те ятканын бик яхшы т?шен? идем.

Табын ху?асын берс?зсез гафу иттем. Х?тта акчасын алгач р?хм?т т? ?йттем бугай ?ле. Тагын шундый ?ч?д?рт табын алып барырга кушсалар да, бурычларымнан тулысынча котылуымны уйлап, шатланып риза булачак идем. Берн?рс? д? бушка гына килми. ??рн?рс? ?чен д? т?л?рг? кир?к. Арурак акча эшлим дис??, кимсен?л?рг? д? т?з?рг? туры кил?. Б?генге табында утырган ?ф?ндел?рне? калын кес?се нигезенд? д? шул мыскыллауларга т?з? бел? ята иде. ?зе?н?н ?стенр?кл?рг? ялагайлана бел?. ?зе?не ад?мг? д? санамаган б?нд?л?рне? табанын ялый бел?. Бу – ?и?ел н?рс? т?гел. Б?ген мин аны ?з и?емд? тойдым. Шушы авырлыкка т?з?л?ре, т?з? алулары бел?н ген? д? алар ?итеш тормышка хаклы идел?р. ??рх?лд?, ми?а шулай тоелды. ??м мин безг? к?чекк? карагандай карап та, Даутов алдында калтырап т?шк?н кунакларны а?лагандай булдым.

Мен? шундый х?лл?р.

Бу д?ньяда а?лап ??м аклап булмастай бер ген? кабах?тлек т? юк бугай.