Şəhrizad

S?hrizad
Vahid M?mm?dli

Milli kimliyi unutdurmagin ?n effektiv ?sulu m?d?ni kimliyi d?yism?kdi. M?d?ni kimliyi d?yism?yin ?n sinanmis yolu dili d?yism?kd?n ke?ir. ??nki h?r bir xalq ?vv?lc? ?z dilinin ?vladidir, sonra ?z torpaginin. “S?hrizad” romaninin “xalqi” da eyni aqib?tl? ?zl?sir; ?z varligini qorumaq ???n birc? yolu var, milli kimliyini ona t?klif olunan m?d?ni kimliyin? qurban verm?k. Aqsin YeniseyVahid M?mm?dlinin “S?hrizad” romaninda m?xt?lif kulturoloji ?n?n?l?rd?n yaranan, biri dig?rini g?zg? kimi ?ks etdir?n folklordang?lm? v? m??llifin yaradici fantaziyasini ?ks etdir?n artefaktlar eklektik v?hd?t deyil, milli-m?d?ni yaddasin ilkin m?nalarini d?rk etm?y? y?n?lmis polifonik b?t?vl?kd?r. N?tic? etibaril?, zahir?n repressiyadan b?hs edirmis kimi g?r?n?n “S?hrizad” romani milli-m?n?vi ideallarla yanasi, t?bi?tin qadin baslangici v? s?n?t qarsisinda t?zim aktina ?evrilir. M?tan?t Vahid

Vahid M?mm?dli

S?hrizad

1

Qirmizi faci? Bakiya yaxinlasmisdi. Bolsevikl?r q?dim s?h?ri isgal etdil?r. Qara buludlar Qarabaga dogru ir?lil?yirdi… Paytaxtdan sonra ?yal?tl?r? ?z tutan g?z?qanlilar Soranlini ke?misdil?r…

?miraslan b?y Haqverdiyev Amanb?ylid?ki m?lk?nd? idi. Qisi-yazi burda qalir, yayda Susadaki m?lkl?rin? k?? edirdil?r. T?rt?r ?ayinin K?r? qovusdugu, ada adlanan ?razid? yerl?s?n Amanb?ylid?n basqa ?traf b?lg?l?rd? d? xeyli torpaq sah?l?ri, m?lkl?ri, mal-qarasi vardi ?miraslan b?yin…

?lk?d? qurulus d?yisir, proletar ?sul-idar?si ?z diktaturasini qururdu. B?zi tacirl?rd?n basqa he? kim yurdunu t?rk etmirdi…

G?l?n x?b?rl?r is? qorxunc idi. Qirmizilar m?qavim?t g?st?r?nl?ri qilincdan ke?irirdil?r…

?miraslan b?y t?mkinl? hadis?l?rin gedisatini g?zl?s? d? narahat idi… Alti d?liqanli oglu sonbesiyi, d?nyalar g?z?li, qizi S?hrizadi nec? qoruyacaqdi…

Bolsevikl?r qiz-g?linl? pis r?ftar ets?l?r oglanlarini saxlaya bilm?y?c?kdi.

G?z?lliyi dill?rd? ?zb?r olan S?hrizadi bir d?f? g?r?n yenid?n g?rm?k ???n h?yatini ver?rdi. ?misi Ziyanin oglu Talib il? nisanlansalar da qardaslari S?hrizadi g?z b?b?yi kimi qoruyurdular.

G?norta ?st? Talib b?y t?srif buyurdu:

– D?d?m deyir ki, onsuz da yaylaga g?lm?yin vaxti ?atib.

G?lm?yinizi ist?yir. Susa h?l? ki, t?hl?k?sizdir. H?m d? ki, bir yerd? sonraki addimlarimiza q?rar ver?rik.

?miraslan b?y ki?ik qardasi ?kb?r b?y? g?st?ris verdi:

– S?n burda qal. K?ndlil?rd?n, n?k?r-qaravasdan mugayat ol. Onlari

bassiz qoymayaq. Ara s?ngisin, biz d? qayidariq…

Artiq k?? hazirlanirdi. S?bh tezd?n yola d?s?c?kdil?r…

Meht?r oglu Ismayil ilxinin ?n g?z?l atini S?hrizada saxlamisdi. Bu atin Qarabagda ?n g?z?l at olacagini h?l? day?a vaxtindan hiss etmisdi. O zamandan da ?z?n? s?z vermisdi ki, bu at S?hrizadin olmalidir…

Bunun da s?b?bi vardi… S?hrizada asiqdi… Bu sevgisinin n? q?d?r imkansiz oldugunu bils? d? ?z? il? bacarmirdi. Qizin Talib b?y? nisanli oldugunu bil?-bil? onu x?yalindan ?ixara bilmirdi…

S?daq?tl? xidm?t edib s?cd? etdiyi b?yinin qarsisinda ?z?n? g?nahkar bilirdi. Basqasinin nisanlisi, ?z b?yinin qizi bar?d? fikirl?sm?yi bel? g?nah sayirdi.

Bu ati sevgi il? b?y?tm?sd?. ?miraslan b?yin oglanlari bu ati g?rc?k, – N? g?z?l atdir, kimindir? – dey? x?b?r aldiqlarinda, – bu at S?hrizadindir, – dedi.

Qardaslar da S?hrizadin adi g?l?nd? geri ??kildil?r. ?n g?z?l n? vardisa S?hrizadin olmali idi…

Alti qardasdan sonra d?nyaya g?ldiyind?n onlarin t?siri altinda g?z?l at minir, qorxmazligi il? qardaslarindan geri qalmirdi S?hrizad…

?miraslan b?yin ail?si, n?k?r-qaravas hamisi at belind? idi. ?nd? ?miraslan b?y v? oglanlari, nisanlisi Talib b?yl? birg? S?hrizadi d?vr?y? alib ir?lil?yirdil?r. Zil qara, ag qasqali Qarabag atinin belind? S?hrizad daha da cazib?dar g?r?n?rd?.

Xeyli ir?lil?dikl?rind?n bir q?d?r dinc?lm?y? q?rar verdil?r. N?k?rl?r s?h?ngl?rd?n par?lara su doldurub, b?yl?r?, qiz-g?linl?r? uzadirdilar.

Arxadan at ayaqlarinin s?sl?ri g?ldi. H?r k?s, s?s g?l?n t?r?f? boylandi. Meht?r oglu Ismayil g?r?nd?. Atini ?apib onlara yaxinlasdi. T?svis v? t?lasla dedi:

– B?y bolsevikl?r k?nd? girdil?r. Muzdur H?seynqulunun oglu Q?dsi

onlarin arasindadir. K?nd ?hlini divara d?z?b sizin hara ?z tutdugunuzu sorusdular. Bizimkil?rd?n cavab ver?n olmadi. Onda Q?dsi dedi ki, "?, m?ni tanimirsiniz? Q?dsiy?m d?". – D?d?m Q?dsinin ?z?n? t?p?r?b, "Q?dsis?ns? bu s?r?fsizl?ri bura niy? g?tirmis?n? D?d?n sag olsaydi bagri ?atlardi", – dedi. Onlardan biri atami g?ll?l?di. ?kb?r b?y m?ni g?nd?rdi ki, siz? x?b?r verim.

?miraslan b?y, t?mkinli g?r?ns? d?, ati sanki Ismayilin s?zl?rind?n qeyzl?nib sah? qalxdi:

– Biziml? g?l, Allah atana r?hm?t el?sin. ?kb?rgil onu torpaga tapsirarlar …

Atini mahmizlayan ?miraslan b?y isar? etdi ki, yollarina davam

etsinl?r. Lakin atlarin kisn?rtisi, ayaq s?sl?ri yaxinlasirdi…

On-on bes n?f?rlik qizil ordu d?st?si onlari d?vr?y? aldi. Bolsevikl?r arasinda muzdur H?seynqulunun oglu Q?dsini g?r?b taniyan ?miraslan b?y dill?ndi:

– N?di, g?lmis?n sag ol dey?s?n?

– B?y vaxti ?atanda sag ol dem?yi d? bacaririq.

– N?di? H?l? vaxti ?atmayib?

Bu zaman Q?dsinin yaninda dayanmis bolsevik komandir ?lini qaldirib barmagini S?hrizada t?r?f uzatdi v? Q?dsiy? sakit s?sl?, "bu qiz kimdir?" – dedi.

Q?dsi qirmizi komandirin sualina cavab verm?y? macal tapmamis Talib b?y t?f?ngini ??kib at?s a?di. Qirmizi komandir atindan yer? s?rildi. Atisma baslandi. Q?dsi g?y? at?s a?ib h?r iki t?r?fi sakitl?sdirm?k ist?s? d?, g?ll?l?r s?ngimirdi. Agaclarin arxasindan ?miraslan b?yin s?si g?ldi:

– Talib S?hrizadi da g?t?r, gedin Susaya, – dedi v? ki?ik oglu M?mm?dr?sula s?sl?ndi ki, – arvad-usagi, n?k?r-qaravasi K?r?n qiragina apar. Biz bunlari durdurariq…

…Atisma s?sl?ri getdikc? azalirdi. Agacin arxasinda gizl?n?n Q?dsi ?miraslan b?yi s?sl?di:

– B?y, bir m?n qalmisam. Bax, silahi atib ?ixiram.

?miraslan b?y oglanlarina s?sl?ndi:

– G?ll? atmayin. G?r?k h?l? bu n? deyir.

Oglanlarindan s?s ?ixmayan ?miraslan b?y adbaad oglanlarini

?agirdi: – Abbasqulu, Allahyar, Imamyar, Ramazan, H?seyn…

Amma oglanlarindan s?s g?lm?diyini g?r?n ?miraslan b?y yasil otlu t?p?nin arxasina dogru addimladi.

Bu vaxt g?z yaslarini sil?r?k onun ?n?n? ?ixan Ismayil:

– Aga, haqqin d?rgahina qovusdular… – deyib, h?nk?rd?.