Комплекси таълимӣ-методӣ: Экологияи муҳандисӣ

Ми?дори умумии модда?о, ки ?амасола аз сат?и Замин аз манбаъ?ои таби? ворид гашта аэрозол?оро (системаи дисперс?, ки аз заррача?ои сахт ё ?атра?ои моеъ, ки дар ?олати муалла? дар му?ити ?аво? мебошанд) ташкил меди?анд баробари 800-2200 млн т мебошад. Дар нати?аи фаъолияти антропоген? боз аз 200 то 400 млн заррача?о ?амро? мешавад.

Аз р?и ?исоби мутахассисон дар атмосфера ?амеша 30-70 млн т аэроол?о мав?уд мебошанд (заррача?ои андозаашон гуногун).

Аз р?и дисперснокии чанг се намуди онро Г.М. Гордон и ИЛ. Пейсахов пешни?од менамоянд калон (d > 10 мкм), чанги хурд (d = 1 – 10 мкм) ва дуд (d < 1 мкм), ки d- диаметри заррача аст.

Партови мода?ои радиоактив? ба атмосфера, бештар барои ?авмаи мав?удоти зинда хатарнок мебошад. Дар атмофера чанги модда?ои радиоактив? аз сабаби боришот ба инсон, ?айвонот ва наботоб таъсир мерасонанд. ?олат?о касалшав? дар нати?аи ин гуна таъсирот маълум аст.

Маълум аст, ки манбаъ?ои асосии антропогении ифлосшави ?авзаи ?аво? ин стансияи электрикии гарм? аст, ки партови он?о 43% аз ?амаи ми?дори партов?о ба атмосфера мебошад. Партов?ои газии металлургияи сиё? 14,7; корхона?ои металлургияи ранга – 8,4 %, дигар корхона?ои саноат? ва на?лиёт – 23,1%.

Дар ?адвали 6,1 маълумот?ои асос? оиди манбаъ?о ва намуди ифлосшавии ?авзаи ?аво? дар ИМА оварда шудааст.

Ифлосшавии хок ва об бо сурб, ки дар газ?о ихро?шавандаи автомодил? мебошад, дар наздикии бевоситаи ро??о ба ву?уд меояд. Вайроншав? ё деградатсияи пурраи сат?и растанидор дар радиуси 4,-5 км аз электростансия?ои гарм? ва корхона?ои металлург? ба назар мерасад.

Ифлосшавии атмосфера ба саломатии инсон таъсири калонро дорад. ?исоб карда шудааст, ки дар ИМА дар нати?аи ифлосшавии ?аво тан?о дар пан? сол ба ?алокати барма?ал дучор шудани 25 ?аз. н., 50 млн ?одисаи зи??и нафас, 2- млн дигар касали?ои нафаскаш? ва ?.

Танзими ?у?у?? ва меъёрии ?ифзи му?ити ?аво?

Дар соли 1963 Ташкилоти ?а?онии ?ифзи тандуруст? дар СММ тавсия додааст, тозагии ?аворо дар асоси критерия?ои, ки ба дара?а?ои муайян мувофи? мебошанд, маълум бояд намуд (дар китоб).

?онуни ?Т Дар бораи ?ифзи ?авои атмосфера. ?онуни мазкур муносибат?ои шахсони во?е? ва ?у?у?иро, новобаста ба шакл?ои моликияташон, барои ниго?дор? ва бар?арорсозии сифати ?авои атмосфера ва таъмини амнияти эколог? танзим менамояд.

Вазифа?ои ?онуни мазкур аз ин?о иборатанд:

– ниго?дор?, бе?тарсоз? ва бар?арорсозии ?олати ?авои атмосфера;

– пешгир? ва паст кардани дара?аи таъсири манфии кимиёв?, физик?, биолог? ва дигар таъсиррасон? ба ?авои атмосфера;

– истифодаи о?илонаи ?авои атмосфера;

– пурз?р намудани тартиботи ?у?у?? ва ?онуният дар со?аи ?ифзи ?авои атмосфера;

– таъмини амнияти эколог?.

Дарси амал

?.

Табиати

Т

о?икистон

д

ар ра?ам?о

Баландии мавзеъ?о – аз 300 то 7495 м аз сат?и ба?р

Баландии миёна ва релефи асос? – ?ариб 3 ?азор метр, 93% ?удуд бо ку??о п?шида шудааст.

?удуди и?лими замин – субтропик, 37

арзи шимол?

Майдони мамлакат – 142,6 ?аз. км 2 , дарозии ?удуд аз шимол ба ?ануб 350 км, аз ?арб ба шар? – 700 км.

Пирях?о 6% ?удуди мамлакатро иш?ол менамоянд: дарозии аз ?ама пиряхи калон

– Федченко – 70 км.

Резиши дарё?ое, ки дар ?удуди мамлакат ташаккул меёбанд – зиёда аз 54 км

дар як

сол.

Пирях?о ва барф?ои баландку??ои То?икистон манбаи асосии об мебошанд. Пирях?о масо?ати 8 ?азор километри мураббаъ ё 6% масо?ати мамлакатро ташкил меди?анд. Масо?ати пирях?о аз масо?ати ?ангал?о ду маротиба зиёд аст. Захираи об дар пирях?о то 550 километри мураббаъ мерасад, ки он ба ?а?ми оби тамоми дарё?ои То?икистон дар давраи 10 сол ташаккулёфта баробар мебошад. Дар То?икистон чанд ?азор пирях?о мав?уд аст, ки ?исми зиёди он?о хурданд, вале 10 пирях?о дарозии то 20 километра доранд. Калонтарин пиряхи То?икистон пиряхи Федченко мебошад, ки дарозии он 70 километр ва бараш 2 км, ?афсии ях то 1 километрро ташкил меди?ад.

Дарё?ои ку?? манбаи асосии табии об барои кишоварз? ва а?ол?, инчунин асоси гидроэнергетикаи мамлакат мебошад. ?и?ати бана?шагир? ва идоракунии захира?ои об? дар То?икистон айни ?ол 4 ?авзаи дарё?оро ?удо мекунанд:

?авзаи дарё?ои Сирдарё (бо суб-?авзаи Зарафшон) дар шимол , дарёи Кофарни?он дар ?арб

дарёи Пан? дар ?ануб ва дарёи Вахш дар марказ. Дар мамлакат ?ариб ?азор дарё?о мав?уд ?астанд, ки дарозии ?ар яки он?о ба зиёда аз 10 километр мерасад.

Ангишт дар ?а?ми 1-2 миллион тонн дар як сол дар кон?ои Назарайло?, Ш?роб ва Фон-я?ноб исте?сол мешавад. Барои ?онеъ намудани талабот ба ангишт зиёд шудани исте?соли он то 7-15 миллион тонн дар як сол то соли 2030 дар назар аст. Дар давоми 10 соли охир 200 корхона?о ба истифодабар? аз ангишт гузаштаанд.

?аво ва И?лим

Сифати ?аво дар ша?р?ои асосии То?икистон дар сат?и ?оиз ниго? дошта мешавад. Манбаи асосии ифлосшавии атмосфера партов?ои на?лиёт ба ?исоб мераванд, партов?ои бештари модда?ои зараровар аз манба?ои доим? ва ?аракаткунанда дар минта?а?ои саноатии мамлакат мушо?ида мешаванд.

Партов?ои газ?ои гулхонав? (ГГ), ки ?одиранд ба и?лим таъсир расонанд, дар То?икистон камтар аз 1 тонна гази карбон (СО

) ба як на-фари а?ол? рост меояд. ?иссаи То?икистон дар партов?ои ?а?он? ночиз аст, вале мамлакат нисбат ба о?ибат?ои ногувори та?йирёбии и?лим осебпазир мемонад. Аз соли 2005 то соли 2010 партов?ои СО2 ?ариб дар як сат? ниго? дошта мешаванд, вале вобаста ба зиёдшавии а?ол?, рушди и?тисодиёт ва зиёд шудани теъдоди на?лиёт партов?о ба ?аво зиёд шуда истодаанд. Иштироки То?икистон ва аксарияти давлат?о дар тадби?и Созишномаи Париж оид ба и?лим ва амал? намудани чорабини?о оид ба кам кардани партов?о бояд барои пешгирии зиёдшавии ?арорати глобал? дар доираи 2

С ва ко?иш додани о?ибат?ои ногувори гармшав? мусоидат намояд.

Зери таъсири партов?ои ?а?онии гулхонав? ва гармшав? майдони бо пирях?о пушидашудаи То?икистон аз соли 1930 то ин ?ониб 25-30%– и он кам шудааст. Дар назар аст, ки то соли 2050 майдон ва ?а?ми пирях?о боз 25-30 % кам гардад, ?а?ми оби ?авзаи дарё?о аз ?исоби обшавии босуръати пирях?о бошад аввал зиёд шуда, баъдан кам мегардад.

?уллаи обнокии дарё?о ба му?лат?ои пештар гузашта, ба таъминот бо оби кишоварз? метавонад таъсир расонад. Зиёд шудани эътимолияти селфаро?, обхез? ва камоб? низ дар назар аст.

Сифати ?аво

?авои тоза барои ниго? доштани саломат? ва зиндагии бо?аловат зарур аст. Сифати ?аво ба вазъи табиати зинда, ниго?дории арзиш?ои фар?анг?, фоиданокии кишоварз? ва ?озибадории ша?р?о таъсир мерасонад. Фаъолияти на?лиёт, энергетика ва саноат бисёр ва?т сабаби партов?ои модда?ои за?рнок ва ифлоскунанда?ои ?аво мегардад. Дар нати?аи ифлосшавии ?аво саломатии а?ол?, кишоварз? ва табиат метавонанд зарар бинанд.

Манба?ои асосии доимии партов?о ва ифлосшавии ?аво дар То?икистон корхона?ои металлург? ва сементбарор?, инчунин марказ?ои обугармиди?ии бо ангишт коркунанда ба ?исоб мераванд. Та?йирот?о дар сохтори саноат барои камшавии партов?ои модда?ои ифлоскунанда мусоидат намуданд. Дар му?оиса бо нишондод?ои максималии 30 сол пеш (100 ?азор тонн) дар давраи ?озира ?а?ми партов?ои зарарнок аз манба?ои доим? 3 маротиба (35 ?азор тонн) кам шудааст.

На?лиёти автомобил? дар давоми 15 сол манбаи асосии ифлоскунандаи атмосфера ба ?исоб меравад: ба он 70-80 % ?а?ми ?амаи партов?о дар сат?и 340-540 ?азор тонн дар як сол (маълумот?ои давраи сол?ои 2015-2017) рост меояд.