Комплекси таълимӣ-методӣ: Экологияи муҳандисӣ

–таъсири зараровари об – зери об, ?исман зери об мондан ва дигар таъсири зараровари об?ои р?изамин? ва зеризамин? ба минта?а ва объект?ои муайян;

–истифодабарандаи об- шахсони во?е? ё ?у?у?ие, ки обро ба тартиби му?арраргардида барои э?тиё?оти худ истифода мебаранд;

–фаъолияти хо?агии об- фаъолияти ша?рвандон ва шахсони ?у?у?? оиди истифода, бар?арорсоз? ва ?ифзи объект?ои об;

–и?озат барои истифодаи махсуси об – и?озате, ки барои истифодабарии объекти об аз ?ониби ма?омоти ваколатдори давлат? оид ба танзими истифода ва ?ифзи за?ира?ои об дода шудааст; (??Т аз 16.04.2012с., №821)

–оби н?шок?- обе, ки аз р?и ?амаи сифат?ояш дар ?олати таби? ё баъди коркарди он (тозакун?, безараргардон?, илова кардани модда?ои зарур?) ба талаботи меъёр? мувофи? аст ва барои н?шидан ва э?тиё?оти маишии инсон ё барои исте?соли ма?сулоти х?рока истифода шуда метавонад;

–меъёр?ои сифати оби н?шок? (талаботи меъёр?)– ма?м?и бо усул?ои илмию тад?и?от? ва бо ?оида?ои санитар? му?арраршудаи нишондод?ои имконпазири хосият?ои таркиби кимиёв? ва микробиологии оби н?шок?, ки бехавфию безарарии онро барои саломатии инсон кафолат меди?ад;

–таъминкун? бо оби нушок?- фаъолияте, ки ба таъмини талаботи ба оби нушок? доштаи шахсони во?е? ва ?у?у?? нигаронида шудааст;

–истифодаи умумии об- истифодаи умумии об бидуни ба кор бурдани иншоот ё дастго?и техник?;

–истифодаи махсуси об- истифодаи об ба воситаи ба кор бурдани иншоот ё дастго??ои техник?;

–истифодабарандагони аввалаи об- шахсони во?е? ва ?у?у??, ки объект?ои об ба он?о барои истифодаи ?удогона дода шудаанд;

–истифодабарандагони баъдинаи об- шахсони во?е? ва ?у?у??, ки ба он?о истифодаи объект?ои об бо розигии истифодабарандагони аввалаи об дар асоси шартномаи тарафайн бо мувофи?ати ма?омоти ваколатдори давлат? оид ба танзими истифода ва ?ифзи за?ира?ои об» дода мешавад; (??Т аз 16.04.2012с., №821)

–каптаж- ?амъ кардан ва ба ма?рои муайян равона кардани об?о бо ма?сади бо пурраг? истифодабар? ва аз ифлосшав? ниго? доштани он?о;

–мониторинг-мушо?ида, ба?оди?? ва пешбинии ?олати об;

Дарси амал?.

И?дом?ои То?икистон оид ба об, ки аз ?ониби Ма?маи Умумии СММ дастгир? шудаанд, «Соли байналмилалии оби тоза, 2003», Да?солаи байналмилалии «Об барои ?аёт, сол?ои 2005-2015», «Соли байналмилалии ?амкор? дар со?аи об, 2013», Да?солаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, сол?ои 2018-2028» мебошад. И?дом?ои мазкур ди??ати ?омеаи ?а?ониро ба а?амияти об, и?рои чора?ои амал? ва ?амкор? дар со?аи об ?алб намудаанд. Дар сат?и минта?ав?, То?икистон дар фаъолияти Фонди байналмилалии на?оти Арал (ФБНА), кори комиссия?ои он оид ба масъала?ои хо?агии об ва рушди устувор фаъолона иштирок мекунад.

Намуди асосии обистифодабар? дар То?икистон обёрии замин ба ?исоб меравад, ки ?а?ми истифодаи об дар он 75-85%-ро ташкил меди?ад. Барои му?оиса, истифодабарии об аз ?ониби хо?аги?ои оилав? 4-5%, сано- ат-2-3%-ро ташкил меди?ад. Талафи об дар со?аи обёр? ва шабака?ои обрасон? ба 20-40% мерасад, шабака?ои канализатсион? ва обпартовтозакун? таъмиру васеъкуниро талаб мекунанд.

Об?ое, ки баъд аз обёр? бароварда мешаванд, минерализатсияи баланд доранд ва ба сифати об?ои таби? таъсири манф? мерасонанд. Ба захира?ои об инчунин та?йирёбии и?лим таъсир мерасонад. Дар ку??о пирях?о об мешаванд, ки он ба зиёд шудани ?а?ми оби дарё?о, фаромадани сел?о ва обхез? оварда мерасонад, дар ояндаи дарозму?лат бошад, дар нати?аи кам гаштани майдони пирях?о ?а?ми захира?ои об кам гашта, та?диди хушксол? меафзояд. Вазъи истифодабарии захира?ои об ва захира?ои замин бо ?амдигар зич ало?аманданд. Барномаи такмили хо?агии об барои сол?ои 2016-2025 ба он равона шудааст, ки гузариши тарзи таърихан ташаккулёфтаи маъмур? – ?удудии захира?ои об ба идоракунии ?авзавии дарё?о дар То?икистон таъмин гардад.

Дар шароити и?лими хушку гарм об воситаи асосии зиндаг? ба ?исоб рафта, дар ?атори замин аз ?ама захираи му?ими таби? барои и?тисодиёт ва а?олии мамлакат?ои Осиёи Марказ? ма?суб меёбад. Истифодаи ?айрио?илонаи захира?ои обу замин сабаби бу?рони экологии ба?ри Арал гаштааст. Проблемаи асосии обии мамлакат?ои Осиёи Марказ?, аз он ?умла То?икистон, фа?ат норасогии об нест, инчунин ба талаботи замонав? ?авобг?й набудани самаранокии обрасон? ва истифодабар? мебошад.

Резиши умумии солонаи дарё?ои дар ?удуди То?икистон ташаккулёфта 64 километри мукаабро ташкил меди?ад, резиши солонаи ?амаи дарё?ое, ки аз ?аламрави То?икистон мегузаранд, ба 80 километри мукааб мерасад. Дар ?удуди То?икистон нисфи ?а?ми дарё?ои ?авзаи Ба?ри Арал ташаккул меёбад. Дарё?ои асос? Пан?, Вахш, Кофарни?он, Зарафшон ва Сирдарё ба ?исоб меравад. Захира?ои обии дарё?о аз ?исоби обшавии барф ва пирях?о ва боришот ташаккул меёбанд. Дар То?икистон шабакаи зичи дарё?о ву?уд дорад, ки он иборат аз 947 дарё?о бо дарозии зиёда аз аз 10 километр ва дарозии умумии ин дарё?о зиёда аз 28 ?азор километрро ташкил меди?ад. Гузариши аз ?ама зиёди оби дарё?о дар давраи максималии обшавии барф ва пирях?о дар мо??ои июн-август мушо?ида мешавад. Дар баъзе но?ия?ои камбориши ?ануб об намерасад.

Майдони пирях?о 8 ?азор километри мурабаъ (6% ?удуди мамлакат)-ро ташкил меди?ад, захираи об дар пирях?о 550 километри мукааб арзёб? мешавад, ?а?ми пиряхи калонтарини мамлакат – Федченко ба 93 километри мукааб баробар аст, ки он аз ?а?ми умумии дарё?ои То?икистон зиёд аст. Вале пирях?о абад? нестанд ва обшавии он?о зери таъсири гармша-вии и?лим идома меёбад. Масо?ати бо пирях?о п?шидашуда аз аввал ва миёнаи асри гузашта алакай та?рибан 25-30% ко?иш ёфтааст (тиб?и арзёбии ?а?ми пирях?ои миёна ва хурд). Дар назар аст, ки то соли 2050 ин масо?ат боз 25-30% ко?иш меёбад, ?а?ми дарё?ои асос? бо- шад, дар нати?аи босуръат зиёд шудани ми?дори об аз ?исоби пирях?о дар аввал меафзояд, вале баъдтар, дар баробари хароб гаштани пирях?о, кам мегардад. Сарфи максималии ?а?ми оби дарё?о ба му?лат?ои пештар мегузарад ва тобистон ва тирамо?, ва?те, ки замин?ои кишоварз? аз ?ама зиёд ба об ниёз доранд, кам мегардад. Та?диди селфаро? зиёд мешавад.Кул?ои мамлакат ?ариб 44 километри мукааб об дорад. Кули Сарез дар Помир, ки он соли 1911 дар нати?аи сангрез? дар давраи заминларза ба ву?уд омадааст, 17 миллиард метри мукааб оби н?шок? дорад. Кул?ои сарбаста дар шарки Помир оби намакдор дорад. Калонтарин кул?ои То?икистон инчунин обанбори ?айро??ум бо ?а?ми 3,4 миллиард метри мукааб ва обанбори Норак бо ?а?ми 10,5 миллиард метри мукааб, ки болотар аз он айни замон обанбори боз ?ам калонтар сохта шуда истодааст, дохил мешаванд. ?амаг? дар мамлакат 10 обанбор?о ву?уд доранд, ки он?о барои исте?соли электроэнергия ва обёр? истифода бурда мешаванд. ?ариб 95% электроэнергия дар То?икистон дар неру- го??ои об? исте?сол мегардад, асосан дар силсила НБО-?о дар дарёи Вахш. Барои бисёрии дарё?о лойолудшав? хос аст, ки он дар нати?аи такшинии лой ?ун?оиши фоиданоки кул?оро кам мекунад.

?а?ми сарфи об?ои р?изамин? айни замон ?ариб 10 километри мукааб дар як сол, истифодабарии он?о – 8 километри мукаабро ташкил меди?ад. Ба ?айр аз об?ои р?изамин? дар То?икистон об?ои зеризамин? истифода бурда мешаванд (?ариб 1 километри мукааб дар як сол), инчунин ?исми об такроран истифода бурда мешавад, асосан барои э?тиё?оти саноат ва обтаъминкунии ша?р?о . Барои табобат ва н?шидан об?ои зеризаминии минерал? истифода бурда мешаванд, аз ?умла Обигарм, Хо?а- Оби-гарм, Шо?амбар? ва Гарм – Чашма.

Истеъмолкунандаи асосии об ин замин?ои кишоварзии обёришаванда мебошанд, ки ?иссаи он?о дар истифодабарии об 75-80%-ро ташкил меди?ад, ё 6,5-7 километри мукааб дар як сол. Дар баробари ин талафоти об дар давраи обёр? зиёд аст ва он зиёда аз 20%-ро ташкил меди?ад, сабаби асосии он истифодабарии усул?ои ку?наи ирригатсион? (обмонии ?уяк?), канал?ои обрасон? р?йпуш нестанд, омили и?тисодии сарфа намудани об ву?уд надорад. Дарозии канал?о 30 ?азор километрро ташкил мекунад; шабака?ои за?кашу за?бур?о – 11 ?азор километр. ?исоби омории истифодабарии об сол?ои т?лон? боз гузаронида намешавад. ?исми зиёди маълумот?о дар бораи истифодабарии об дар хо?агии ?ишло? дар асоси пурсиш? – ба?оди?? ?амъовар? мешаванд ва камбуди?ои он зиёд аст.

Технология?ои замонавии обёр?, масалан, обёрии ?атраг?, истифодабарии обро 50-80%

дар му?оиса бо усул?ои ?озира сарфа мекунад, вале бо сабаби арзиши баланди ин технология?о ва нархи пасти (тариф?ои) об, ?ариб истифода бурда намешаванд. Обёрии зиёду ?айрисамаранок на тан?о ба талафоти зиёди об, инчунин ба ш?ршав? ва бодлесии замин ва дигар о?ибат?ои нохуш оварда мерасонад. Масалан, дар водии Ёвон партоиши об?ои дренаж? ба хок?ои ноустувори теппа?о ва обёрии исрофкорона ташкил ёфтани оббурдаю ?ари?ои калон оварда расонд.

Барои обёри на тан?о оби бисёр, балки энергияи зиёд низ сарф мегардад. Стансия?ои обкаш ?ар сол 1,3-1,5 миллиард киловатт – соат ?увваи бар? (15-20% аз ?а?ми умумии исте?соли он) барои кашида гирифтани 5-6 миллиард метримукааби об, асосан дар давраи тобистон, истеъмол мекунанд. ?исми зиёди насос?ои обкашку?наю фарсуда шудаанд ва бар?арорсозиро талаб мекунанд. Харо?от барои бар?арсозии системаи ирригатсион? 1 миллиар доллари ИМА арзёб? мегардад, аммо дар 15 соли охир ба мелиоратсия ва обёр? дар намуди ?арз?о, грант?о ва кумаки техник? фа?ат 200 миллион доллари ИМА харо?от шудааст, ки он 5 маротиба аз талабот кам аст.

Хо?аги?ои фермер? дар ассотсиатсия?ои обистифодабарандагон мутта?ид мегарданд, то ки ?исоби истифодабар? ва та?симоти байнихо?агии об, ?амъовар?, пардохти ?а??и хизматрасон? ва истифодабарии иншооти байнихо?агиро таъмин намоянд. ?амаг? 400 ассотсиатсия?ои обистифодабарандагон ташкил шудаааст (АИО). Вале пардохти ?а??и истифодабарии об тан?о харо?оти минималии онро (?увваи бар? барои кори насос?о ва кор?ои ниго?дории канал?о), харо?оти гузаронидани кор?ои бар?арорсоз?, ниго?бонии ?авз?ои об, дар бораи пардохт барои об, ?амчун захира ва хизматрасонии экосистемав? (бо усули таби? тоза кардани об ва ?айра) тамоман гап намеравад. Нарх?ои паст, аз як тараф, шакли дастгирии и?тимоии а?ол? ба ?исоб мераванд, аз тарафи дигар, сабаби ?айрима?саднок истифода бурдани об, суст ?ор? намудани технология?ои замонав? ва зиёдшавии норасогии мабла??о барои бар?ароркун? мегарданд. Ба вазъияти истифодабарии захира?ои об? кам гаштани майдони кишти пахта то 350-400 ?азор гектар таъсири мусб? расонд, ки н ба кам гаштани истифодабарии умумии об дар хо?агии ?ишло? сабаб шуд.

?иссаи истифодабарии оби н?шок? ва барои зарурияти хо?аг? дар истифодабарии умумии он 4-5% -ро ташкил меди?ад, барои зарурияти саноат-2-3%; ?исми зиёди ин об аз ?исоби об?ои зеризамин? истифода бурда мешаванд. Аз 400 чо??ои КВД «Хо?агии манзилию коммунал?» нисфи он ба таъмири капитал? ниёз дорад. Ба ?олати соли 2015 барои а?ол? ?ариб 20 ?азор ?исобкунанк?ои об насб шудааст, аз зарурияти умумии 200 ?азор ?исобкунанк?о 10%-и ин ми?дорро ташкил меди?ад.

Айни замон 86% исти?оматкунандагони ша?р?о, 61% исти?оматкунандагони ша?рак?о ва 43% исти?оматкунадагони де?от бо оби н?шоки таъмин гаштаанд. Нисбат ба соли 2000 ин нишондод бе?тар шудааст. ?ариб нисфи хо?аги?ои оилав? оби водопроводро аз шабака?ои умумии таъминоти об, бо?имондаи хо?аги?о, 25% (2 миллион нафар) аз об?ои манба?ои р?изамин? – об?ои тозанашудаи дарё?о, кул?о, ??й?о, канал?о, ??як?о ва канал?о истифода мебаранд, ки он?о ?авобгуи меъёр?ои санитар? нестанд, агарчи сифати об?ои руизаминии То?икистон дар ма?м?ъ баланд аст.

?исми зиёди ну?та?ои а?олинишин шабака?ои дурусти обтозакун? ва канализатсион? надорад, аз ин сабаб дар ?ой?о сат?и баланди касали?о, махсусан дарунрав? ва гипатит мушо?ида мешавад, ки он бо ?олати нохуби санитарию гигиени? вобаста аст. Дар ша?р?о наздики 50% а?ол? аз ?о?атхона?ои обшустатозакунанда ва канализатсия истифода мебаранд, дар баробари ин дар но?ия?ои де?от зиёда аз 95% а?ол? ?о?атхона?ои к?чаг? бо чу?урии кандашуда доранд, ки он?о ба ифлосшавии замин ва об таъдид месозанд. Инфрасохтори шабака?ои канализатсион? ва тозакунии об таъмиру васеъкуниро талаб менамояд. Ба ?айр аз Душанбе ва Ху?анд об?ои истифодашудаи ша?р?о фа??ат ?исман тоза мешаванд ва баъд аз он ба дарё?о ?ор? мегарданд, аз 62 ша?ру ша?рак?ои мамлакат тан?о нисфи он?о шабака?ои канализатсион? доранд. Об?ои боришот дар ша?р?о ба ари??ои ду тарафи ро??о партофта мешаванд ва бе тозакун? ба дарё?о ?ор? мегарданд.

Мабла??ои барои таъмири шабака?ои обтаъминкун? ва канализатсион? ?удошуда, 20 миллион доллари ИМА-ро дар як сол ташкил мекунанд, дар ?олате, ки талаботи таъмир, васеъкун? ва сохтмони шабака?о 2 миллиард доллари ИМА мебошад. Дар доираи лои?а?ое, ки аз ?ониби ташкилот?ои байналмилал? мабла?гузор? мешаванд, дар 30 ша?р?о, ша?рак?о ва ну?та?ои а?олинишини де?от айни ?ол кор?о ба мабла?и ?ариб 170 миллион доллари ИМА амал? гашта истодаанд. Бар?арорсозию азнавкунии шабака?ои обтаъминкунии н?шок? ва санитар?, мукаммалсозии тараф?о ва сифати хизматрасон? идома дорад.

Минерализатсияи зиёди об?ои за?бур? аз майдон?ои обёришаванда ва сат?и пасти то-закунии об?ои истифодашуда саба?ои асосии ифлосшавии ?авз?о ба ?исоб мераванд. Дар ?исми но?ия?ои сера?ол?, аз ?умла но?ия?ои назди Душанбе, сохтмони ?ад –?ади дарё?о ба назар мерасад, ки он ба ?амъшавии партов?о дар со?ил?о ва пастшавии сифати об оварда мерасонад. Таъсири манф? ба сифати об инчунин чаронидани чорво ва гирифтани ша?ал аз со?ил?ои дарё?о мерасонад. Партов?ои саноатии корхона?ои амалкунанда ва ?итъа?ои партов?ои бесо?иб низ таъдиди муайян доранд ва эътимолияти ба дарё?о партофтани он?о ву?уд дорад.

Дар му?оиса бо давра?ои ш?рав? (30 сол пеш) ва?те, ки ?а?ми партоиши обрез?о зиёда аз 100 миллион метри мукааб дар як сол ташкил медод, партоиши об?ои ифлосшуда кам гаштааст, вале ?исоби он гузаронида намешавад ва арзёбии ?а?ми обрез?о айни ?ол душвор аст. Дар гузашта истифодаи босуръати модда?ои кимиёв? дар хо?агии ?ишло? ба зиёдшавии ми?дори за?рхимикат?о дар об ва замин оварда расонид.Дар замони ?озира сат?и пасти истифодабарии за?рхимикат?о ва н?ри?о ба сифати об таъсири мусб? мерасонанд.

Арзёбии сифати оби дарё?о ва кул?о бо ро?и гирифтан ва ташхиси намуна?о, мониторин-ги об?ои р?изамин? аз ?ониби хадамоти гидрометеоролог? амал? мегардад. Сифати об дар То?икистон дар ма?м?ъ хуб аст, махсусан дар минта?а?ои ку?ии ташаккулёбии дарё?о.

Дарё?ои Пан?, Кофарни?он, Вахш ва Зарафшон бо сифати хуби об фар? мешаванд, вале ифлосшавии на он ?адар зиёдро партови обрез?о аз ну?та?ои а?олинишин , объект?ои хо?агидор? ва об?ои дренаж? аз майдон?ои кишт ба ву?уд меорад. Сифати об дар Сирдарё, ки ба он аз болооб (дар водии Фар?она) об?ои дренаж? ва обрез?о аз мамлакат?ои дигар ворид мешаванд, з хуб то миёна вобаста ба давра та?йир меёбад. Дар гузашта паст гаштани сифати об дар Сирдарё, сохтмони дар?от?о, канал?о, насос?ои обкаш ва шикори бетанзими мо?? ба нестшавии намуди нодири ?ойдории мо?? – белбинии сирдарё? оварда расонд.

Чора?ои андешидашаванда Барои танзими истифодабарии захира?ои об? дар То?икистон ?онун?о ?абул шудаанд, гузариш ба тарзи ?авзавии идораи захира?ои об? амал? шуда истодааст. Масъала?ои хо?агии об (?ам ми?дор ва ?ам сифат) ба идоракунии ма?омоти Вазорати энергетика ва захира?ои об, Кумитаи ?ифзи му?ити зист ва Вазорати тандуруст? до- хил мешаванд. Барои кам кардани ифлоскунии об системаи и?озатди?ии истифодабарии об ва партови об?ои истифодашуда ба ?авз?о амал мекунад. Чи аз ?исоби бу?ети давлат? ва чи бо кумаки ташкилот?ои байналмилал? иншоот?ои обтозакун? бар?арор мегарданд, хати водопровод дар ша?р?о ва де?от гузаронида мешавад.Кодекси азнавта?иягаштаи оби ?ум?урии То?икистон ва Барномаи исло?оти сектори об барои давраи то соли 2015 гузариш ба идоракунии захира?ои об? дар ми?ёси во?иди гидрограф? (?авзав? ва суб?авзавии дарё?о) бо назардошти рушди и?тисод? ва имконият?ои ма?алл? ба назар гирифтаанд. Дар ?авзаи Сирдарё, аз ?умла ?авзаи дарёи Зарафшон, дар ?авзаи дарёи Кофарни?он – ?авзаи дарёи ?арато? (Сурхандарё), дар ?авзаи дарёи Пан? – ?авзаи дарёи ?изилсу, ?авзаи дарёи Вахш бошад ?амаи шохоб?ои он чунин тарзи идоракун? бояд ?ор? шавад.

Расми 3.4. Харитаи ?ум?урии То?икистон. Сохти идоракунии ?авзавии дарё?о

Ташкил шудани ташкилот?ои ?авзав?, ш?рои миллии об ва ш?ро?ои ?азавии дарё?о барои ба ?исоб гирифтани манфиат?ои ?амаи тараф?о ба назар гирифта шудааст. Яке аз аввалин?о дар То?икистон соли 2014 бо мабла?гузории ?ори?? на?шаи идоракунии ?авзаи ?исми То?икистонии дарёи Исфара (дар ?атори на?шаи якхела барои ?исми ?ир?изии ?авза) та?ия гардида буд.

Вазорати энергетика ва захира?ои об ма?омоти асосии ?авобг?йи сиёсат ва танзими со?аи захира?ои об ва комплекси с?зишворию энергетик? мебошад. Агентии бе?дошти замин ва обёр? барои ниго?дор? ва истифодабарии система?ои ирригатсион? ва дренаж? ?авобгар аст. Ассотсиатсия?ои обистифодабарандагон (АИО) обро дар байни аъзоёни худ та?сим мекунад ва мабла?и хизматрасонии обтаъминкуниро ?амъовар? менамоянд. Дар соли 2016 – 400 АИО ба ?айд гирифта шудаанд, ки фаъолияти он?о ?ариб 400 ?азор гектар замин?ои обиро дар бар мегирифт.

Кумитаи ?ифзи му?ити зист назоратро оид ба риояи меъёр?о ва ?онун?о вобаста ба об амал? мекунад и?озат барои истифодабарии об ва партови об?ои истифодашуда меди?ад.

Агентии обу?авошиносии Кумита мониторинги сифат ва ми?дори об?ои р?изаминиро

мегузаронад.Саридораи геология (То?икгеология) хулоса?оро барои об дар манба?ои об?ои зеризамин? меди?ад ва мониторинги об?ои зеризаминиро мегузаронад. Хадамоти назорати санитар? – эпидемиологии назди Вазорати тандуруст? ва ?ифзи и?тимоии а?ол? мониторинги оби нушок? ва об?ои шиновариро мебарад. Кумитаи ?олат?ои фав?улодда ва мудофиаи граждан? барои паст фаровардани хавфи офат?ои фав?улодда, аз ?умла обхез? ?авобгар аст. КВД «Хо?агии манзилию коммунал?» барои идоракунии шабака?ои оби ошомидан? ва канализатсион? дар ша?р?о ва де?от ?авобгар аст, вале шабака?ои обтаъминкун? ва канализатсионии ша?р?ои калон ба монанди Душанбе, Ху?анд, Норак, Ро?ун, Файзобод дар тобеи ма?омоти ма?аллии ?окимияти давлат? мебошад.

Ташкилот?ои ма?алл? ва ?айри?укумат? дар та?ияи на?ша?ои ма?аллии истифодабарии захира?ои об?, па?н намудани дониш?ои дахлдор дар байни а?ол? дар чорабини?ои намоиш додани усул?ои замонав? ва та??изот барои обмон? иштирок менамоянд. Иштироки корхона?ои хусус? дар идоракунии захира?ои об? ва обтаъминкун? на он ?адар фаъол аст.Дар соли 2010 То?икистон ва Аф?онистон со-зишномаи байни?укумат? оид ба ?амкор? дар истифодабарии захира?ои обии ?авзаи дарё?ои Пан? ва Амударё ба имзо расониданд. Аз он давра ?амкории дутарафа дар асоси муло?от?о, экспедитсия?о ва тадби?и лои?а?ои об? – эколог? бо кумаки ташкилот?ои байналмилал? амал? шуда истодааст. Соли 2014 То?икистон ва Аф?онистон «Меморандум дар бораи якдигарфа?м? дар масъала?ои мубодилоти маълумоти гидролог? ва иттилоот вобаста ба ?авзаи дарё?ои Пан? ва Амударё дар давраи то соли 2020» имзо карданд.

4. Таъсири антропоген? ба литосфера

Таъсироти антропоген? ба литосфера

Литосфера – ин ?абати болоии берунаи кураи Замин мебошад.

Сохти дохилии замин: ?ишри замин, мантия, ядро

?ишри замин – то чу?урии 35 км (5 – 15 км дар зери у?ёнус?о, 35 – 70 км дар зери континент?о).

Ба таркиби ?ишри замин ?амаи элемент?ои химияв?дохил мешаванд O – 49,1%, Si -26 %, Al – 7,4%, Fe – 4,2%, Ca – 3,3%, Na – 2,4%, K – 2,4%, Mg – 2,4%, ? – 97,2%;

Мантия – байни ?ишри замин ва ядро то чу?урии 2900 км па?н мешаванд. Бартар? дорад:: O, Si, Fe, Mg, Ni. Дар дохили мантия аз чу?урии 50-100 км дар зери у?ёнус?о ва 100-250 км дар зери континент?о ?абати моддае о?оз меёбад, ки аз рyи ?олат ба гудозиш наздик мебошад, яъне астеносфера. ?ишри замин бо ?абати болоии мантия болотар аз астеносфера литосфера номида мешавад. Литосфера-?абати сахти берунии замин мебошад.

Ядро – поёнтар аз мантия дар чу?урии 2900 то 6371 км , аз Fe ва Ni иборат аст.