Комплекси таълимӣ-методӣ: Экологияи муҳандисӣ

Литосфера (ё ин ки замин) – ?исми му?имтарини му?ити атрофи таби? мебошад, ки бо масо?ат, релеф, ?абати хок?, наботот, сарват?ои зеризамин? тавсиф меёбад.

?олати литосфера бо мурури ва?т аз таъсироти омил?ои таби? ва фаъолияти инсон та?йир меёбад.

Омил?ои таби? (?увва?о) ( гарм?, намнок?, бод, радиатсия ва ?.) ва зу?уроти геолог? (вул?он?о, замин?унб?, обхез? ва ?. куллан литосфераро дар минта?а?ои ало?ида та?йир меди?анд.

Яке аз хосияти му?имтарини хок ин ?осилхезии он, яъне ?обилияти таъмин кардани ?изои органик? ва минерал? мебошад. ?осилхезии он аз хосияти физикав? ва химиявии хок (почва) вобаста аст. Хок (почва) му?ити сефазаг? мебошад, ки компонент?ои сахт, моеъ ва газмонандро дорад. Он дар нати?аи таъсири мута?обилаи и?лим, наботот, ?айвонот, микроорганизм?о ташаккул ёфта дар худ компонент?ои зинда ва ?айризиндаро дар бар мегирад.

?имояи литосфера

Зан?ири асоси ?имояи экологии замин:

– ?имояи замин?о аз эрозияи об? ва шамол?;

– ташкили системаи коркарди замин ва кишти ?архела;

– чора?ои мелиоратив? (мубориза бо ботло?зоршав? ва шyршавии замин)

– рекултиватсияи ?абати вайроншудаи замин;

– ?имояи замин аз ифлос?, флора ва фаунаи манфиатбахш аз нестшав?;

– ро? надодан ба беасос гирифтани замини ?осилхез аз хо?агии ?ишло?;

Чора?ои комплекс? оиди мубориза бо эрозияи замин: заминсоз?, агро-техник?, гидротехник?, ?ангалмелиоратив?.

Пешгирии шyршавии дуюмбораи замин: – дренаж, танзмими обди??, обмонии борон?, обмонии ?атраг? ва зерирешаг?, кор?о оиди гидро-ма?дудкунии канал?ои обёр? ва ?.

Пешгирии ифлосшавии замин?о бо пестидсид?о (за?рхимикат?о) – усул?ои экологии ?имояи растани?оро истифода мебаранд: биолог? ва агро-техник?, ?обилияти худтозакунии табиии заминро баланд мебардоранд.

Дар ?олати гузаронидани кор?ои сохтмон?, ки бо вайроншавии ме-хакнии ?абати замин ба ву?уд меояд рекултиватсия пешбин? карда мешавад.

?ишри замин аз кам шудани захира?ои кандани?ои фоиданок ва ифлос? бояд ?имоя карда шавад. Зарур аст:

– аз ?ишр зиёдтар истихро? кардан ва истифодаи о?илонаи захира?ои кандани?ои фоиданок;

– ?имоя намудани кон?о аз обпуршав?, сyхтор ва ?оказо;

– пешгири намудани ифлосшавии ?ишр дар ?олати нига?дории зери-заминии нафт, газ ва дигар модда?о. Риоя намудани принсипи истихро?и пурраи кандани?ои фоданоки асос? ва ?амро?ии он, истифодабарии пасмонда?о.

Дарси амал?

Таъсироти исте?солоти к??? ба ландшафти таби?

Хусусияти хоси ?ойгиркунии корхона?ои саноати к??? дар он мебошад, ки он?оро метавонем тан?о дар ?ой?ое, ки кон?ои кандани?ои фоиданок мав?уд аст, ташкил ди?ем. ?амин тавр, барои ташкили комплекси калони саноатие, ки иборат аз корхона?ои самт?ои гуногуни дорои инфрасохтори мураккаб, корхона?ои к??? асос мебошанд. Аз ин ли?оз, сарбор? (нагрузка) ба му?ити атроф меафзояд.

Майдони умумии ?итъа?ои замин, ки аз тарафи корхона дар тамоми м??лати мав?удияти он истифода мешавад, ?итъаи ?аъри заминро ташкил меди?ад. Дар ва?ти сохтмон, эксплуататсияи ва азнавсозиии корхона масо?ати ?итъаи ?аъри замин метавонад та?ир ёбад (гирифтани замин?ои нав барои истифода ва азнавбар?ароркунии замин?ои вайроншуда).

Дар ?итъаи ?аъри замин гур???ои зерини майдон?о ?удо карда мешавад:

1) барои маъмурияти худи кор?ои к???; чунин ?итъа?о барои истифодабарии мува??ат? дода мешавад, ба ?айр аз майдон?о барои отвал?ои беруна;

2) барои ?ойгиркунии иншоот?ои саноатиии технолог? ва ёрирасон, аз он ?умла иншоот?ои тозакун? ва ?авз?ои гирифтани об (водозаборные сооружения), анбор?ои асос? ва мува??атии мавод?ои тарканда ва ?., объект?ои инфарсохтор? ба корхонаи к??? барои истифодабарии доим? ё дарозм??лат дода мешавад.

3) барои ?ойгиркунии бино?ои исти?омат?, сохмони де?а?ои корхона?ои к??? ё бино?о ва иншоот?о барои э?тиё?оти корхона?ои к??? дар территория?ои мав?уда; ин гуна ?итъа?ои барои истифодабарии доим? дода мешавад.

4) барои ?ойгиркунии коммуникатсия?ои гуногун (ро??о, ро??ои о?ан, хатти бар?, ало?а, канализатсия ва диг.; ин гуна ?итъа?ои замин вобаста ба таъиноти коммуникатсия?о ва м??лати эксплуататсияи он?о барои истифодаи доим? ва ё мува??ат? дода мешавад.

Ареали таъсироти манфии корхона?ои к??? ба ландшафти му?ит аз масо?ати ?итъаи ?ишри замин (земельный отвод) бисёр ?ам калон мебошад, ки ?олати экологии но?ияи корхона?ои к??иро бадтар менамояд.

Расми 4.1. Сохтори майдон?ои ?итъаи к??? ва замини ?ишр (горный отвод и земельный отвод):

а) – ?итъаи к???; 1 – майдони карйер; 2-траншеяи бурриш?; 3-траншеяи баромад? (выездная); 4-фазои баъди коркард бо?имонда; 5- траншеяи капитал?; 12- сар?аи ?итъаи к??? (горный отвод); б-?итъаи заминии ?ишр (земельный отвод); 6 – отвали чин?ои хол?; 7-отвали махсус; 8-нига?дорандаи об?ои карйер?; 9-отвали партови саноат?; 10- анбори ?абати ?осилхези замин; 11-анбори хоки потенсиали ?осилнок? дошта; 13 – ?удуди ?итъаи замин?.

(Структура площадей горного и земельного отводов: а – горный отвод: 1- карьерное поле; 2- разрезная траншея; 3 – выездная траншея; 4 – остаточное выработанное пространство; 5 – капитальная траншея; 12 – граница горного отвода; б – земельный отвод: 6 – отвал пустых пород; 7 – спецотвал; 8 – отстойник карьерного водоотлива; 9 – отвал промышленного мусора; 10 – склад почвенно-растительного слоя; 11 – склад потенциально плодородных пород; 13 – граница земельного отвода.)

Таъсироти исте?солоти к??иро ба замин (ландшафт) ба муста?им ва ?айримуста?им ?удо намудан мумкин аст.

Ба гур??и якум таъсирот?ое, ки ба вайроншавии ?абати ?осилхези замин, та?ирёбии намуди зо?ирии территория?о, ихтисоршавии майдон?ои кишоварз? ва ?ангал, ?абати растан? ё мигратсияи ?айвонот оварда мерасонанд, ва сохтмони карйер?о ва бурриш?о, сохтани отвал?о, иншоот?ои нига?дории об ё партовго??о, сохтмони бино?ои саноат? ва ша?рванд?, коммуникатсия?о, деформатсияи сат?и замин дар минта?аи гузарго??ои к???, махсусан дар тарзи зеризамин?, дахл доранд. Таъсироти муста?им, ба ташкилшавии ландшафти нави техноген? дар минта?аи таъсироти исте?солоти к??? оварда мерасонад.

Ба гур??и дуюм таъсирот дахл доранд: пастшавии ?олат ва ?осилхезии замин, шароити афзоиши растани?о ва маскуни ?айвонот оварда мерасонад: та?ироти ?олат ва ре?аи об?ои зеризамин? аз сабаби хушккунии кон, та?шиншавии чанг пайвастаги?ои химияв? аз ихро??о (выброс) ба атмосфера, инфилтратсияи об?ои ифлосшуда, ки минерал? ба воситаи дамба?о ва асос?ои ?авза?ои об ва партовго??о, па?ншавии ма?сулоти эрозияи замин?ои вайроншуда, зериобмон? ва ботло?шав?, деформатсияи сат?и замин дар минта?аи гузарго??ои к??ии зеризамин?, пастшавии сифати об ва ре?аи ?авз?ои р?изамин? ва ?араён?ои об. Таъсироти ?айримуста?им ба деградатсияи ландшафт оварда расониданаш мумкин аст.

Тавсифи таъсироти муста?ими корхонаи к??? ба замин дар асоси мавод?ои ба?исобгирии ?олати замин?о ва инвентаризатсияи давравии он?о сурат мегирад.

Тавсифи таъсироти ?айримуста?им дар асоси муайян намудани андоза?ои территория, ки ба ин таъсирот дучор шудааст, дара?аи та?ироти ?олат ва сифати хок, пастшавии ма?сулнокии киштзор?о, та?ирёбии сифати ма?сулоти он?о, асос меёбад.

Дар нати?аи таъсироти муста?ими ва ?айримуста?ими кор?ои к??? ба замин (ландшафт) омил?ои зерини экологии номусоид ба ву?уд меоянд: ихтисоршавии майдон?ои ландшафт?ои таби? ва антропоген?, эрозияи об? ва ?аво?, вайроншавии сохтори хок, минерализатсия, ш?ршав?, интоксикатсия, намнокшавии зиёд, ?осилшавии карст?о, баландшавии фони радиоактив?, та?ирёбии микрои?лим ва ?.

Оид ба таъсироти манфии корхона?ои к??? ба ландшафт ин маълумот?о гуво?? меди?анд.

Вайроншавии зиёди сат?и замин ?ангоми бо тарзи кушод коркард намудани кон?о р?ё меди?ад, ки масалан ба И?ШС 75% ?а?ми исте?солоти к??? рост меомад. ?ангоми истихро?и 1 млн тонна маъдани о?ан аз 14 то 640 га замин?о вайрон мешаванд, маъдани мангандор – аз 76 то 600 га, ангишт – аз 2,6 то 43 га.

Дар нати?аи камшавии захира?о дар сат??ои болоии ?ишр кон?ои бо шароити мураккаби коркарди к???-геолог? аз худ карда мешавад, ва он ба боз ?ам зиёдшавии истифодаи замин?оро талаб менамояд.

?ангоми бурдани кор?ои зеризаминии к??? барои истихро?и КФ, ?ангоми сохтмони коммуникатсия?ои му?андис? майдон?ои калон вайрон мешаванд.

?амин тавр, масалан, бо ?исоби миёна дар саноати ангишти И?ШС дар нати?аи деформатсияи сат?и замини майдон?ои шахтав? ва ?ойгиркунии отвал?ои чинс?ои к??? 4,4 га барои 1 млн тона ангишти истихро? шуда ба ву?уд меомад.

Фаъолияти к???-техник? ба ?осилшавии ландшафти техноген? бо шакли хоси релеф мусоидат менамояд. Вобаста аз ми?ёси таъсироти та?ирёбии ландшафт?ои таби?, он локал? мебошад.

Аз р?и ба?оди?ии мутахассисон дар ва?т?ои наздик дар 13 иёлот?ои ИМА, ки дар тарафи шар?ии ?авзаи дарёи Миссисипи ?ойгир шудаанд, замин?ои болои ?абат?ои ангиштии истихро?шуда, ки баробари та?рибан 133 км

сат?и замин аст, ба пастшавии сат? дучор мегардад.

Муаммо?ои зиёд оид ба ?ифзи захира?ои замин ?ангоми кор?ои кушоди к??? дар Германия ба ву?уд меояд. ?авзаи ангишти бури Рейн масо?ати 140 ?аз. га –ро ташкил меди?ад. ?а?ми чинс?ои ба отвал анбор мешуда баробари 500 млн т. мебошад.

Аз ибтидои азхудкунии ?авза 21 ?азор нафар аз 45 ма?ал?ои а?олинишин к?чонида шудааанд.

Таъсироти манфии коркарди захира?ои таби? ба сат?и замин, дар да?сола?ои охир боз ?ам назаррастар мебошад. Он дар намуди пастшавии сат?и замин, ки дар ин минта?а?о ба ?айд гирифта шудааст: