Комплекси таълимӣ-методӣ: Экологияи муҳандисӣ

9. Самаранокии фаъолияти ?ифзи табиат ва сарфаи захира?о

9.1. Тартиби муайян намудани меъёр?ои пардохт барои ифлосгардонии му?ити таби?

Меъёр?ои пардохт барои ихро?и модда?ои ифлоскунанда ба атмосфера, партовти модда?ои ифлоскунанда ба объект?ои об?, ?ойгиркунии партов?о, муайян карда мешавад. Барои ихро?и модда?ои ифлоскунанда ба му?ити таби? ва ?ойгиркунии партов?о ду намуди меъёри пардохт муайян карда мешавад:

– 

барои ?а?ми имконпазири (дар ?удуди меёър?ои му?аррашуда) ихро??ои модда?ои

ифлоскунанда ва ?ойгиркунии партов?о;

– 

барои аз меъёр зиёд ?осилшавии

ихро??ои модда?ои ифлоскунанда ва ?ойгиркунии партов?о;

– 

9.2. Механизм?ои ?ифзи му?ити зист ва ко?иш додани ма?дудияти таъсири манф? ба он?о

И?озат барои партофтани модда?ои ифлоскунанда бо ?аво ва об. ?арима барои вайронкунии

?онунгузории со?аи ?изи му?ити зист

Корхона?ои саноатие, ки дар он?о муомилот бо партов?ои хатарноки модда?ои химияв? ан?ом дода мешаванд, бояд барои бехатарии саноат эъломия (декларатсия) та?ия гардад, ки дар он ба?ои хатари садамав? ва бартараф намудани о?ибат?ои он ва пешгирии ?олат?ои садамав?, тадбир?о дар? гарданд. Илова бар ин экспертизаи экологии лои?а?о ва ба?ои таъсири он ба му?ити зист гузаронида мешаванд. Тамоми объект?ои саноатии То?икистон вазифадоранд, ки ?у??ат?ои меъёрии ?адди имконпазири партов?ои модд?ои ифлоскунандаро ба атмосфера, ?адди имконпазири партов?ои модд?ои ифлоскунанда ба объект?ои об? ва меъёри ?осилшавии партов?оро та?ия намоянд.

Пардохт барои партофтани модда?ои ифлоскунанда ба ?аво, манба?ои об? ва ?ойгиронии партов?о паст мебошад. Пардохт барои ифлоскун? дар соли 2014 11 миллион сомониро ташкил дод, ки аксарияти он ба партов?ои исте?сол? ва истеъмол? рост меояд.

Ма?омот?ои давлат? ми?дори зиёди ?аримаро меситонанд, вале андозаи он низ паст мебошад. Дар соли 2014 ?исоби миёнаи ?аримаи эколог? 120 сомониро ташкил намуд. Боиси зикр аст, ки меъёри ?арима барои муомилот бо партов?ои токсик? ва мавад?ои радиоактив? нисбати ?онун-вайронкунии со?аи ?ангал ва манбаъ?ои об? кам мебошад. ?оло он, ки партов?ои модда?ои радиоактивии хатарнок ба мк?ити зист ва саломатии а?оли таъсири зиёд дошта, ан?омди?? ва амаликунонии тадбир?ои ?атъиро дорад. Мабла??ои аз ?исоби ?арима ситонидашуда, барои мабла?гузории бартараф намудани зарари расонидашудаи эколог?, сарф кардани он мумкин нест. Дар ма?омот?ои минта?ав? ва дастго?и марказии Кумитаи ?ифзи му?ити зист, китоби арзу шикоят?о ташкил гардидааст.

9.3. ?амъовар? ва меъёр барои истифодаи сарват?ои таби?, хизматрасонии эколог? ва энергия

?онун Дар бораи ?ифзи му?ити зист, низомномаро дар бораи имтиёз?ои андозбанд?, ки ба ?авасмандгардон? дар самти истифодаи о?илона ва самарабахши сарват?ои таби? равона гардидаанд, дар худ та?ассум менамояд. ?амзамон ?авасмандгардонии молиявии рушди манба?ои бар?ароршавандаи энергия, ниго?дории энергия ва мо?иятан баланбардории ми?дори энергияро танзим менамояд. Вале, дар Кодекси андоз масъала?ои болозикр та?ассум нагардидааст, илова бар ин санад?ои меъёрии зарур? та?ия карда нашудааст.

Пардохт барои истифодабарии сарват?ои ?ангал «и?озат барои истифодаи ?ангал» ва объект?ои табиати ёбо? аз тарафи ?укумати ?Т соли (соли 2007) му?аррар гардида буд ва бо назардошти бе?урбшав? ва дигар фактор?о индексатсия карда мешаванд. Агентии ?ангал барои истифодабарии сарват?ои ?ангал меъёр му?аррар намуда, барои шикор? намуд?ои шикории ?айвонот и?озат меди?ад. Пардохти воридшуда аз ?исоби истифодаи сарват?ои ?ангалдар як сол 2,5 миллион сомониро ташкил мекунад. Андози истифодабарии замини фонди давлатии ?ангал барои як ?айвоноти хонаг? 2,48 сомон? ба як ?айвон му?аррар гардидааст, ки даромади солонаи ба бу?аи он воридгардида 1,2-2 миллион сомониро ташкил мекунад. Пардохти эколог? барои хизматрасонии система?ои эколог? му?аррар нагардидааст, вале дар ин самт дар Ширкент ва Ромит лои?а?о амал? шуда истодаанд.

?укумат лои?а?ои та?рибавии усул?ои ?ифзи олами ?айвонотро бо ?алби а?олии ма?алл?, махсусан дар самти ?ифзи ?айвоноти ва?шии морх?р (бузи пармашох), бузи ку?ии сибир?, Архари Помир? дастгири намуда истодааст. Раванди мазкур ба афзудани маба?ои илова-гии даромад барои а?ол? ва камшавии шикори ?айри?онуни мусоидат мекунад. Барои шикори намуд?ои ?айвоноти нодир ва ?ифзшавандаи шомили китоби Сурх гардида, и?озатнома талаб карда мешавад. ?ар сол барои шикор намудани ?айвонот?ои ба Китоби сурхи То?икистон шомилгардида ба ми?дори 65-85 сар и?озатнома дода мешаванд. Квота барои додани и?озатнома бо назардошти пешни?оди Акадамияи илм?о аз тарафи ?укумат дода мешаванд ва шумораи солонаи он?о 65-85 ададро ташкил мекунад.

Пардохт барои шикори як сар Архари Помир? 55 ?азор сомониро ташкил намуда, даромади солонаи он то ба 3,6 миллион сомон? мерасад.

Як ?исми ин мабла? ба бу?аи ма?алл? ва ?исмми дигараш ба бу?аи ?ум?урияв? ворид карда мешаванд. Як ?исми дигари он барои ба ?исобгирии шумора ва бар?ароркунии ми?дори саршумори ?айвонот сарф карда мешаванд. Дар То?икистон замин моликияти истиснои давлат мебошад. Андози замин новабаста аз он, ки ?итъаи замин ба истифодаи бем??лат ё истифодаи якумра додашудааст, аз тарафи заминистифодабарандагон пардохта мешавад. Ми?дори андози замин аз сифат ва мав?еи ?ойгиршавии он, арзиши кадастории он ва шакли истифодабар? аз 1 то 700 сомон? барои як гектар му?аррар гардидааст. Исте?солкунандагони ма?сулоти кишоварз? (шахсони ?у?у?? ва хо?аги?ои фермер?о) ба супоридани шакли андози соддагардида гузаранд ва аз супоридани андози замин озод карда мешаванд. Барои истифодабарии маъдан и?озатномаи махсус ва шартномаи байни истифодабаранда ва ма?оми ваколатдор лозим аст. Бонус аз пардохти яква?та иборат буда, барои коркард ва истифодабарии сарват?ои маъмули умум роялти пардохт ткарда мешавад. ?амзамон Роялти барои НОБ-?о низ му?аррар мегардад, ки андозаи он 2,4 сомин? барои 1 мегаватт-соат энергияи исте?солгардида мебошад.

9.4. Стратегия, барнома?о ва на?ша?ои амал дар самти рушди устувор ва му?ити зист

Стратегияи миллии рушд то соли 2030, ки соли 2016 ?абул гардидааст 3 сенарияро баррас? менамояд:

инерсион? (давом додани модели аграрии рушд),

индустриал? (амалигардонии лои?а?ои энергетик? ва инфросохтор?),

индустрал?-инноватсион?.

Дар Стратегияи рушд се ?исм тадби? дида мешаванд:

1. Рушди и?тидори институтсионал? (системаи рушди идоракунии давлат? ва рушди

минта?а?о),

2. Рушди и?тидори инсон? (маълумот ва илм, тандуруст?, ?ифзи и?тимо?, маданият ихтисори нобаробар?),

3. Рушди босифати и?тисод? (сохтори ?а?и?ии и?тисод?, сектори молияв?, и?лими инвеститсион?).

Дар То?икистон ин?унин стратегия ?абул гардидааст, ки масъала?ои му?ими гуногуни му?ити зистро дар бар мегирад, аз ?умла Стратегияи милл? ва на?шаи амал оид ба ниго?дор? ва истифодаи самараноки гуногунии биолог? (?арори ?укумати ?Т соли 2003, №392). Барномаи давлатии рушди ?удуд?ои табиии махсус ?ифзшаванда (?арори ?укумати ?Т соли 2005, №79, Барномаи бе?тар намудани таъминоти а?ол? бо оби тозаи ошамидан? (?арори ?укумати ?Т соли 2006, №514, Консепсияи милл? оид ба бе?таргардонии партов?ои партовго?и коркари уран (?арори ?укумати ?Т соли 2014, №505), На?шаи миллии оид ба ко?иш додани о?ибат?ои та?йирёбии и?лим (?арори ?укумати ?Т соли 2003, №259), Барномаи давлатии ом?зиш ва ниго?дории пирях?о (?арори ?укумати ?Т соли 2010, №209), Барномаи давлатии рушди тарбия ва маърифати экологии а?ол? то соли 2020 (?арори ?укумати ?Т соли 2015, №178), Барномаи реформаи сектор?ои об? (?арори ?укумати ?Т соли 2015, №791) ва дигар?о. Барнома?ои ма?аллии рушди и?имо?-и?тисодии ?алли масъала?ои экологиро дар сат?и ма?алли дар бар мегиранд, аз ?умла таъминот

Бехатарии радиатсион? – риоя намудани ?удуди имконпазири таъсири радиатсия ба коргарони касб?, а?ол? ва му?ит бо об, муомилот бо партов?о ва кабудизоркун?, вале он?а на ?амеша ?адафи асосиро ифода менамоянд ва ба на?ша?ои милл? ва стратегия?о ало?аманди доранд.

Стратегия ва накша?ое ?абул гардидаанд, ки ба таъмини и?рои у?дадори?ои ани?и байналмил? равона гардидаанд, мисол На?шаи милли оид ба и?рои у?дадори?о нисбати конвенсияи Стокголм? оид ба ифлоскунанда?ои устувор? органики (?арори ?укумати ?Т соли 2007, №502) ва На?шаи милл? оид ба кам намудани истифодаи модда?ои вайронкунандаи ?абати озон (?арори ?укумати ?Т соли 2015, №643). Ма?омот?ои давлат? дар самти ?ифзи му?ити зист ва самт?о вабаста ба ?олати му?ити зист. Масъала?ои ?ифзи му?ити зист ва истифодаи сарват?ои табииро дар сат?и ол? Раёсати кишоварз? ва ?ифзи му?ити зисти Дастго?и и?роияи Президенти ?Т сарпарасти менамояд.

Барои та?ия ва пешбурди сиёсати давлатии эколог? дар со?аи ?ифз ва истифодаи табиат, Кумитаи ?ифзи му?ити зисти назди ?укумати ?ум?урии То?икистон ва ма?омот?ои ма?аллии он (?ариб ?азор нафар кор мекунад) ?авобг?й мебошанд.

Кумитаи ?ифзи му?ити зист ба ин?о ?авобг?й мебошад:

назорати давлатии истифода сарват?ои таби? ва ?ифзи табиат,

та?ияи лои?а?ои ?онун?о ва санад?ои меъёрии ?у?у?? вобаста ба масъалаи ?ифзи му?ити зист, ?амзамон лои?а?ои барнома?о,

стратегия ва на?ша?ои амали милл? оид ба ?ифзи му?ити зист, истифодаи самарабахши табиат ва амалигардонии он,

та?ия ва тасди? намудани меъёр ва ?оида?о дар со?аи ?ифзи му?ити зист,

тартиб додани маълумотнома ва ?исоботи милл? оид ба му?ити зист,

ташкил ва гузаронидани экспертизаи эколог?,

ташкил ва гузаронидани мониторинги эколог?,

додани як ми?дор намуд?ои и?озатнома ва и?озат,

му?аррар намудани меъёру квота?о барои истифодаи сарват?ои таби?,

му?аррар намудани меъёри пардохт барои ифлоскунии му?ити зист ва муомилот бо партов?о,

тартиб додан ва ?ор? намудани реестри манба?ои ифлоскун? ва модда?ои ифлоскунанда,

идоракунии фонди эколог?,

маълумот ва маърифати эколог?,