Комплекси таълимӣ-методӣ: Экологияи муҳандисӣ

) бо ?М? ?исоб карда мешавад.

– ?М? – ?адди муайяни ?илзат.

– ?М?м.ш – ин чунин консентратсияи модда?ои ифлоскунандаест, ки ?ангоми ба организми одам ?ар р?з дучор омаданаш ягон та?йироти ?идд? дар он ва ё бемори?оро ба ву?уд намеорад Консентратсияи модда?ои ифлоскунанда дар ?авои атмосфераи минта?а?ои а?олинишин набояд аз ?ад зиёд бошад.

– ИБ (ифлосшавии баланд) – консентратсияи як ё якчанд модда?о аз ?М? 10 маротиба ва зиёда аз он аст.

-ИНБ (ифлосшавии ни?оят баланд) – консентратсияи як ё якчанд модда?о аз ?М? 50 ва аз он зиёдтар аст.

– Степень загрязнения атмосферного воздуха оценивается при сравнении концентрации примесей (мг/м

) с ПДК.

– ПДК – предельно- допустимая концентрация.

– ПДКср.с. – это такая концентрация загрязняющего вещества, которая при ежедневном в течение длительного времени воздействии на организм человека не вызывает каких-либо патологических изменений в нем или заболеваний.Концентрации загрязняющих веществ в атмосферном воздухе населенных мест не должны превышать ПДК.

– ВЗ (Высокое загрязнение) – концентрация одного или нескольких веществ превышает ПДК в 10 раз и более раз.

-ЭВЗ (Экстремальное высокое загрязнение) – концентрация одного или нескольких веществ превышает ПДК в 50 и более.

Дарси амал?. Мониторинги гидросфера

И?дом?ои То?икистон оид ба об, ки аз ?ониби Ма?маи Умумии СММ дастгир? шудаанд,

«Соли байналмилалии оби тоза, 2003»,

Да?солаи байналмилалии «Об барои ?аёт, сол?ои 2005-2015»,

«Соли байналмилалии ?амкор? дар со?аи об, 2013»,

Да?солаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, сол?ои 2018-

2028» мебошад.

И?дом?ои мазкур ди??ати ?омеаи ?а?ониро ба а?амияти об, и?рои чора?ои

амал? ва ?амкор? дар со?аи об ?алб намудаанд. Дар сат?и минта?ав?, То?икистон дар фаъолияти Фонди байналмилалии на?оти Арал (ФБНА), кори комиссия?ои он оид ба масъала?ои хо?агии об ва рушди устувор фаъолона иштирок мекунад.

Намуди асосии обистифодабар? дар То?икистон обёрии замин ба ?исоб меравад, ки

?а?ми истифодаи об дар он 75-85%-ро ташкил меди?ад. Барои му?оиса, истифодабарии об аз ?ониби хо?аги?ои оилав? 4-5%, саноат-2-3%-ро ташкил меди?ад. Талафи об дар со?аи обёр? ва шабака?ои обрасон? ба 20-40% мерасад, шабака?ои канализатсион? ва обпартовтозакун? таъмиру васеъкуниро талаб мекунанд.

Об?ое, ки баъд аз обёр? бароварда мешаванд, минерализатсияи баланд доранд ва ба сифати об?ои таби? таъсири манф? мерасонанд. Ба захира?ои об инчунин та?йирёбии и?лим таъсир мерасонад. Дар ку??о пирях?о об мешаванд, ки он ба зиёд шудани ?а?ми оби дарё?о, фаромадани сел?о ва обхез? оварда мерасонад, дар ояндаи дарозму?лат бошад, дар нати?аи кам гаштани майдони пирях?о ?а?ми захира?ои об кам гашта, та?диди хушксол? меафзояд. Вазъи истифодабарии захира?ои об ва захира?ои замин бо ?амдигар зич ало?аманданд. Барномаи такмили хо?агии об барои сол?ои 2016-2025 ба он равона шудааст, ки гузариши тарзи таърихан ташаккулёфтаи маъмур? – ?удудии захира?ои об ба идоракунии ?авзавии дарё?о дар То?икистон таъмин гардад.

Дар шароити и?лими хушку гарм об воситаи асосии зиндаг? ба ?исоб рафта, дар ?атори замин аз ?ама захираи му?ими таби? барои и?тисодиёт ва а?олии мамлакат?ои Осиёи Марказ? ма?суб меёбад. Истифодаи ?айрио?илонаи захира?ои обу замин сабаби бу?рони экологии ба?ри Арал гаштааст. Проблемаи асосии обии мамлакат?ои Осиёи Марказ?, аз он ?умла То?икистон, фа?ат норасогии об нест, инчунин ба талаботи замонав? ?авобг?й набудани самаранокии обрасон? ва истифодабар? мебошад.

Резиши умумии солонаи дарё?ои дар ?удуди То?икистон ташаккулёфта 64 километри мукаабро ташкил меди?ад, резиши солонаи ?амаи дарё?ое, ки аз ?аламрави То?икистон мегузаранд, ба 80 километри мукааб мерасад. Дар ?удуди То?икистон нисфи ?а?ми дарё?ои ?авзаи Ба?ри Арал ташаккул меёбад. Дарё?ои асос?

Пан?,

Вахш,

Кофарни?он,

Зарафшон ва

Сирдарё

ба ?исоб меравад

Арзёбии сифати оби дарё?о ва кул?о бо ро?и гирифтан ва ташхиси намуна?о, мониторинги об?ои р?изамин? аз ?ониби хадамоти гидрометеоролог? амал? мегардад. Сифати об дар То?икистон дар ма?м?ъ хуб аст, махсусан дар минта?а?ои ку?ии ташаккулёбии дарё?о. Дарё?ои Пан?, Кофарни?он, Вахш ва Зарафшон бо сифати хуби об фар? мешаванд, вале ифлосшавии на он ?адар зиёдро партови обрез?о аз ну?та?ои а?олинишин , объект?ои хо?агидор? ва об?ои дренаж? аз майдон?ои кишт ба ву?уд меорад. Сифати об дар Сирдарё, ки ба он аз болооб (дар водии Фар?она) об?ои дренаж? ва обрез?о аз мамлакат?ои дигар ворид мешаванд, аз хуб то миёна вобаста ба давра та?йир меёбад. Дар гузашта паст гаштани сифати об дар Сирдарё, сохтмони дар?от?о, канал?о, насос?ои обкаш ва шикори бетанзими мо?? ба нестшавии намуди нодири мо?? оварда расонд.

Чора?ои андешидашаванда

Барои танзими истифодабарии захира?ои об? дар То?икистон ?онун?о ?абул шудаанд, гузариш ба тарзи ?авзавии идораи захира?ои об? амал? шуда истодааст. Масъала?ои хо?агии об (?ам ми?дор ва ?ам сифат) ба идоракунии ма?омоти Вазорати энергетика ва захира?ои об, Кумитаи ?ифзи му?ити зист ва Вазорати тандуруст? дохил мешаванд. Барои кам кардани ифлоскунии об системаи и?озатди?ии истифодабарии об ва партови об?ои истифодашуда ба ?авз?о амал мекунад. Чи аз ?исоби бу?ети давлат? ва чи бо кумаки ташкилот?ои байналмилал? иншоот?ои обтозакун? бар?арор мегарданд, хати водопровод дар ша?р?о ва де?от гузаронида мешавад. Кодекси азнавта?иягаштаи оби ?ум?урии То?икистон ва Барномаи исло?оти сектори об барои давраи то соли 2015 гузариш ба идоракунии захира?ои об? дар ми?ёси во?иди гидрограф? (?авзав? ва суб?авзавии дарё?о) бо назардошти рушди и?тисод? ва имконият?ои ма?алл? ба назар гирифтаанд. Дар ?авзаи Сирдарё, аз ?умла ?авзаи дарёи Зарафшон, дар ?авзаи дарёи Кофарни?он – ?авзаи дарёи ?арато? (Сурхандарё), дар ?авзаи дарёи Пан? – ?авзаи дарёи ?изилсу, ?авзаи дарёи Вахш бошад ?амаи шохоб?ои он чунин тарзи идоракун? бояд ?ор? шавад.

Вазорати энергетика ва захира?ои об ма?омоти асосии ?авобг?йи сиёсат ва танзими со?аи захира?ои об ва комплекси с?зишворию энергетик? мебошад. Агентии бе?дошти замин ва обёр? барои ниго?дор? ва истифодабарии система?ои ирригатсион? ва дренаж? ?авобгар аст. Ассотсиатсия?ои обистифодабарандагон (АИО) обро дар байни аъзоёни худ та?сим мекунад ва мабла?и хизматрасонии обтаъминкуниро ?амъовар? менамоянд. Дар соли 2016 – 400 АИО ба ?айд гирифта шудаанд, ки фаъолияти он?о ?ариб 400 ?азор гектар замин?ои обиро дар бар мегирифт.

Кумитаи ?ифзи му?ити зист назоратро оид ба риояи меъёр?о ва ?онун?о вобаста ба об амал? мекунад и?озат барои истифодабарии об ва партови об?ои истифодашуда меди?ад.

Агентии обу?авошиносии Кумита мониторинги сифат ва ми?дори об?ои р?изаминиро мегузаронад.

Саридораи геология (То?икгеология) хулоса?оро барои об дар манба?ои об?ои зеризамин? меди?ад ва мониторинги об?ои зеризаминиро мегузаронад. Хадамоти назорати санитар? – эпидемиологии назди Вазорати тандуруст? ва ?ифзи и?тимоии а?ол? мониторинги оби нушок? ва об?ои шиновариро мебарад. Кумитаи ?олат?ои фав?улодда ва мудофиаи граждан? барои паст фаровардани хавфи офат?ои фав?улодда, аз ?умла обхез? ?авобгар аст.

КВД «Хо?агии манзилию коммунал?» барои идоракунии шабака?ои оби ошомидан? ва канализатсион? дар ша?р?о ва де?от ?авобгар аст, вале шабака?ои обтаъминкун? ва канализатсионии ша?р?ои калон ба монанди Душанбе, Ху?анд, Норак, Ро?ун, Файзобод дар тобеи ма?омоти ма?аллии ?окимияти давлат? мебошад.

Дарси КМРО. Та?лили нати?а?ои мониторинг

?авои тоза барои ниго? доштани саломат? ва зиндагии бо?аловат зарур аст. Сифати ?аво ба му?ит таъсир мерасонад. Фаъолияти на?лиёт, энергетика ва саноат бисёр ва?т сабаби партов?ои модда?ои за?рнок ва ифлоскунанда?ои ?аво мегардад. Дар нати?аи ифлосшавии ?аво саломатии а?ол?, кишоварз? ва табиат метавонанд зарар бинанд.

Манба?ои асосии доимии партов?о ва ифлосшавии ?аво дар То?икистон корхона?ои металлург? ва сементбарор?, инчунин марказ?ои обугармиди?ии бо ангишт коркунанда ба ?исоб мераванд. Та?йирот?о дар сохтори саноат барои камшавии партов?ои модда?ои ифлоскунанда мусоидат намуданд.

11. Таъмини иттилоотии система?ои мониторинги эколог?

11.1. Мав?еъи таъминоти информатсион? дар системаи мониторинги эколог?

Вазифаи му?имтарини системаи ягонаи мониторинги эколог? ин на тан?о ба даст овардани иттилоот, балки нига?дории о?илонаи он, коркард ва пешни?оди он мебошад. Муаммои таъминоти иттилоот барои ?алли масъала?ои эколог? бисёр актуал? мебошад.

?амаи маълумот?о бояд бояд дуруст нига? дошта шаванд, инчунин бояд систематизатсияи маълумот?о вобаста ба ?алли масъала имконпазир бошад. Дар давраи коркард ва та?лили маълумот?о пайваст кардани маълумот?ои гуногун бо ?амдигар бояд имконпазир бошад.

Вазифа?ои системаи мониторинги эколог?

Назорати фаврии ?олати му?ити атроф;

Хулосабарор? дар асоси маълумот?о;

Маълум кардани манба?ои ифлосшавии му?ит;