Комплекси таълимӣ-методӣ: Экологияи муҳандисӣ

Афканишот – раванди афканиш ва па?ншавии энергия ба шакли мав? ва зарра. Аксар маврид?о та?ти ин истило? Афканишоти электромагнит? фа?мида мешавад, ки дар навбати худ вобаста ба манбаъ ба Афканишот?ои гуногун та?сим мешавад. Физикаи классик? афканишотро чун афканиши мав??ои электромагнит? аз ?ониби бар?а (заряд?о)-и электрикии шитобёфта муоина мекунад.

Афканишоти намоён. Афканишоти намоён (р?шно?) мав??ои электромагнитие мебошанд, ки чашми инсон мебинад ва он?о дар фосилаи спектр?ои дарозии мав?ашон аз 380 нм (бунафш) то 780 нм (сурх) ?ойгиранд. ?ангоми аз маншур (призма) гузаштани р?шно? спектр пайдо мешавад, ки дар он афканишоти мав??ои дарозиашон гуногун та?ти кун??ои гуногун мешикананд. Дар нати?а ?афт ранги тирукамон: сурх, норин??, зард, сабз, нилоб?, кабуд ва бунафш ?осил мешаванд.

Таъсироти майдон?ои электромагнит? ба объект?ои биолог?

Манбаъ?ои асосии ин намуди нурпошии ионизатсиянакунанда – майдон?ои электромагнитии аз хат?ои баландшиддати электрик? (ЛЭП), аз стансия?ои радиотелевизион? ва радиолокатсион?. Дар ?удуди ИДМ дарозии умумии тан?о ЛЭП – 500 кв зиёда аз 20 000 км-ро ташкил меди?ад (?айр аз ЛЭП – 150, 300, 750).

Майдон?о ва нурпошии электромагнит? ба вайроншавии фнксия?ои физиологии одам ва ?айвонот оварда мерасонад. Майдон?ои электромагнит? ба таркиби генетик?, мембрана?ои ?у?айрав?, система?ои ирс? ва ?олати гормоналии инсон зарари калон мерасонад.

?имоя аз майдон?ои электромагнит? ва мав??ои он.

Усули асосии ?имояи а?ол? аз таъсири зарарноки майдон?ои электромагнит?, аз хатт?ои баландшиддати электрик?, санитар? – ?имояг? бо васеъгии 15-55 м вобаста аз шиддати хатти электригузаронанда ва дигар чора?о. Ин ?удо намудани замин?ои калонро талаб менамояд. Сат?и шиддати майдон?ои электромагнит? ?амчунин бо воситаи экран?о кам кардан мумкин аст. Аз он ?умла, дарахтзоркун? ва ба замин пайваст намудани трос?о. Интихоби параметр?ои геометрикии ЛЭП ва ?оказо. Хат?ои баландшиддатро ба кабел иваз намудан мумкин аст. Барои ?имояи а?ол? аз нур?ои электромагнит?, ки аз тарафи восита?ои ало?а ва радиолокатор?о пайдо мешаванд ва ?амчунин восита?ои ?имояи масофаро истифода мебаранд – минта?а?ои ?имояи санитар?. ?оида?ои санитар?, талабот бо компютер?о, коидаи исти-фодабарии дисплей?о (мy?лати кор дар монитор?о), равшан?, микрои?лим ва ?оказо.

Дар ?адвали зерин Андозаи минта?аи му?офизат? санитар?, м нишон дода шудааст.

Дарси амал? ва КМРО

Истифодабарии симуллятор дар мавз?ъи ?увваи электрик?, пайваст кардани лампочка бо батарея

8. Асос?ои бехатарии радиатсион?

Бехатар? ва химояи радиатсионй

Бехатарии радиатсион? – риоя намудани ?удуди имконпазири таъсири радиатсия ба коргарони касб?, а?ол? ва му?ити табиати атроф, бар?арор намудани меъёри ?оидаи стандарт? дар бораи бехатар? ва пешгирии он.

?имояи радиатсион? – ин ма?м?аи гиген? ва радиатсион? ,лои?аи конструктор?, техник?, ташкил намудани чорабини?о, ки ба таъмини бехатарии радиатсион? равон карда шудааст.

Химояи радиатсион? хангоми гузаронидани кор бо манбаъ?ои афканишоти иониш ба чунин принсип?ои асос? асоснок карда шуда аст.

–тамоми фаъолияти бо афканиши иониш алокаманд буда манъ карда мешавад, агар фоидаи охирон аз ин фаъолият аз зарари овардашуда зиёд набошад.

–бузургии дозаи шахс?, шумораи инсонхои нурбориш шуда ва э?тимолият? нурбориш аз навъхои дилхо?и гуногуни афканиши иониш бояд аз ?ама паст бошанд, бо назардошти омил?ои и?тисод? ва маиш?, ки амалишавиаш мумкин бошад.

–нурбориши инсон?ои ало?ида аз ?амаи манбаъ?ои иониш ва навъи кор, ки набояд аз худуди дозаи баркароршуда зиёд бошад.

Мазмун ва масъалаи асосии дозасан?? ба норма даровардани дозаи афканишот мебошад.

Аввалин бор мазмуни дозаи имконпазир соли 1902 пешниход карда шуд, ки 10 рад дар як шабонаруз буд. Дар сол?ои гузариш ин бузург? доимо ба тарафи камшав? та?ийр ёфт, дар асоси (60-умин чопи МКРЗ (соли 1993) пешниход шуд, ки дозаи ?удудии асос? коргарони касб? 20 мЗв дар як сол, барои хурдсолони сини 16-18 сола, ки дар саноати атом? кор мекунанд 6 мЗв, барои ?амаи а?ол? 1 мЗв мебошад.

?имояи радиатсион? – ?оидаи ?имояи радиатсион? бо се пешниходи асос? асоснок карда шудааст, ки якуминбор ICRP (Международная комиссия по радиологической защите) дар соли 1977 коркард ва пешниход намудааст:

Мувофики ма?сад будан: ?амаи фаъолият?о манъ аст, ба ?айр аз ?олате, ки бо ма?сади фоидаовар барои инсон пешни?од шудааст, мисол, барои муолича, бартараф намудани баъзе ну?сон?о ва ?айра, ки барои ?амьият фоидаовар буда, барои ?уброн намудани зарари радиатсион? истифода мешавад.

Муносиб намудан: нурбориш бояд ни?оят паст бошад, ч? ?адар ба таври амал? со?иб шуда тавонем.

Ма?дудияти хатар ва дозаи касб?: ба инсон гирифтани дозаи радиатсион?, ки аз ?удуди максималии имконпазир зиёд бошад, мумкин нест.

Аз ин принсипхо аз ?ама мураккабтар на хама вакт комилан мувофики ма?сад истифодашаванда будан аст. Э?тимолияти ба?одихии фоидаи тоза, ки ба кобилияти овардани ин ё он фаъолият асос карда мешавад, ба хулоса ва мувофи?и ма?сад будани ми?дори ченкуни?о, ки хело мушкил имконпазир аст меорад. Инро ICRP кабул мекунад: «комиссия пешни?од мекунад, дар ?олате, ки ?ангоми ?абул фаъолият талаб мекунад, ки хатари нурбориши радиатсиониро дорад, зарари овардани он бояд якбора ба протсеси интихоби ба дастоварда хамрох карда шавад. Зарари расонидашуда набояд ма?дудшуда бошад, агар он бо радиатсия алокаманд бошад, он бояд дигар намудхои зарарро аз ?умла арзиши худи фаъолиятро, ба эътибор гирад. Баьзе вакт?о зарари ра- диатсионии расонидашуда аз зарари умум? хело кам аст. Хамин тавр мувофи?и максад ба даст овардани ин ё он фаъолият нисбати химояи радиатсион? бо сабаб?ои васеътар муайян карда мешавад.

?усту?уи вариант?ои бе?тарин, ин айнан дар худуди идорахои махсусе, ки химояи радиатсиониро таъмин мекунанд, ?авобгар мебошанд. Ин мавкеъ таракиёти ояндаи худро дар аризаи комитет доир ба ?имояи радиатсион? ва саломатии ?амъият?, агенти барои энергияи атом? ОЭСР гирифт. Ма?дудияти асосии доза, дар пешниходи ченшудаи ICRP=26 (соли 1977) 50 миллион зиверт (5 рем) дар як сол барои коргарони касбии объект?ои хатарноктарини радиатсионй ва 5 милли зивертхо (500 милли рем) дар як сол барои а?ол? мебошад. Пешни?оди иловаг? вобаста аз шароит доза барои а?ол? дар ?удуди як милли зиверт дар як сол тарафдори ва тасди? карда шавад. Ин дар оянда о?иста-о?иста меъёри к?то?мухлат барои а?ол? ба ?исоб меравад; Таьсири куто?муддати ?арсола монанди пешина дар худуди 5 милли зиверт ичозат дода мешавад.

Бояд ба хотир дошт, ки ?имати дозаи солона 1мЗв – ин бузург?, ба ?имати миёнаи радионуклидхои табиат фон (гало?улаи) дар замин буда баробар аст. Аммо, дар курраи замин районхои исти?оматие, мав?уданд, мисол дар ?индустон, Эрон ва Америкаи Чануб?, ки ?ало?улаи радиатсионии табиат аз 10 то 100 маротиба баланд, аз ?исоби ба р?и замин баромадани баъзе ?инсхои ку??. ?ол он, ки а?олие, ки дар он ?ой?о истикомат мекунанд, ягон патологияи гирифтани дозаи баланд, хангоми нурбориши алокаманди ошкор нашудааст. Партовго?и Де?мой – 20 мкЗв/ст – 17 мЗв/сол

Мувофи?и ??Т Дар бораи бехатарии радиатсион? (Ахбори Ма?лиси Олии ?ум?урии То?икистон соли 2003, №8, мод.465)

Принсип?ои асосии таъмини бехатарии радиатсион? аз ин?о иборатанд:

принсипи асосноксоз? – манъи ?ама гуна навъи фаъолият вобаста ба истифодаи манба?ои афканишоти иондоркунанда, ки ?ангоми он ми?дори аз хатари зарари имконпазир гирифтаи инсон ва ?омеа бар замми заминаи радиатсионии табиии расонидашуда бештар намебошад;

принсипи мутаносибгардон? – зимни истифодаи ?ама гуна манбаъ?ои афканишоти иондоркунанда дар сат?и нисбатан паст ниго? доштани ми?дори инфиродии шуоъх?р? ва теъдоди шахсони шуоъх?рда ба андозаи барои саломатии ша?рвандон безарар;

принсипи бамеъёрдарор? – аз ?амаи манбаъ?ои афканишоти иондоркунанда зиёд набудани ми?дори инфиродии и?озатдодашудаи шуоъх?рии ша?рвандон, ки барои саломатии он?о хатарнок нест;

принсипи ?имоя – ташкили системаи ?имояи радиатсионии ?айати кормандон, а?ол? ва ?удуд дар асоси расонидани к?маки ?атм? ба зарардидагон, андешидани тадбир?о оид ба рафъи о?ибат?ои садама?ои радиатсион? ва дезактиватсияи му?ити табиии зист.

Истило?от?о

ядерная безопасность – комплекс мероприятий, обеспечивающих безопасное обращение с ядерным материалом;

бехатарии радиатсион? – ма?м?и чорабини?ое, ки муносибати бехатарро бо маводи ядро? таъмин менамояд;

зиверт (Зв) – единица эквивалентной дозы радиоактивного излучения, принятая в международной системе (СИ);

зиверт (Зв) – во?иди ми?дори эквивалентии афканишоти радиоактив?, ки дар системаи байналмилал? (СИ) ?абул шудааст;

радиоэкологический мониторинг – система специальных наблюдений за радиационной безопасностью персонала, населения и окружающей природной среды;

мониторинги радиоэколог? – системаи муоинаи махсуси бехатарии радиатсионии ?айати кормандон, а?ол? ва му?ити табиии зист;

Дарси амал?

8.2. И?роиши кори лаборатории виртуал?

Дарси КМРО

Сан?иши фосилавии №1

Савол?о (барои ?ар савол, ?авоб на кам аз 4-5 ?умла)

1. Истило?и консентратсияро шар? ди?ед ( бо мисол?о).

2. Тач?йироти и?лим, сабаб?о, усул?ои кам кардани таъсирот.

3. Маълумот оид ба тарозуи электрон?, истифодабарии он (бо мисол?о)

4. GPS чист? Истифодабарии он дар назорати сифати ?ифзи му?ит.

5. Барномаи телефонии Maps.ME and Google Earth –ро дар Экология барои ч? истифода бурдан мумкин аст. Кадом маълумот?оро нишон меди?ад (шар? ди?ед).