Комплекси таълимӣ-методӣ: Экологияи муҳандисӣ

Захира?ои умумии об?ои ошомидании (минералон? камтар аз 1г/дм

) зеризамин? зиёда аз 51,2 млн. м

-ро дар якшабонарyз ташкил меди?анд. Аз он?о захира?ои истифодашаванда – 7,6 млн.м

дар як шабонарyз, ё 14,8% -ро ташкил меди?ад.

Аз ин захира?о та?рибан 65% (1,93 млн. м

дар як сол.) истифода мешаванд. Вале, бо ву?уди фаровонии захира?ои оби нyшок?, То?икистон мамлакате мебошад, ки тара??иёти обтаъминкунии а?ол? суст аст, хусусан дар ?авзаи дарёи Сир норасогии он мушо?ида мешавад (Вилояти Су?д).

Барои бар?ароршавии захира?ои оби ошомидан?, гирдгардиши об, ки ?амаи ?исми гидросфераро бо ?ам мепайвандад а?амияти асосиро мебозад.

Дар гирдгардиши об элемент?ои асосиро ?удо менамоянд: атмосфер?, у?ёнус? ва материк?.

Давомнокии фарзии (тахмин?) ивазшавии ?амаи ?а?ми ?исми додашудаи гидросфера дар раванди гирдгардиш бо мубодилаи фаъоли об тавсиф меёбад. Масалан, агар ?а?ми умумии дарё?о баробари 1200 км

бошад, ин маънои онро дорад ки ?араёни об дар дарё?о 26,6 маротиба дар як сол, яъне ?ар 13 шабонар?з азнав мегардад.

А.Е. Ферсман обро минерали аз ?ама му?ими Замин номидааст, ки бе мав?удияти он ?аёт ?ам мав?уд нест.

Шароити гидролог? яке аз на?ш?ои асосиро оид ба ташаккули му?ити табиат мебозад. Дар он ?ое, ки об дар ми?дори зарур? мав?уд мебошад, гуногунннамудии организм?ои зинда мушо?ида карда мешавад.

Зери маф?уми истифодабарии захира?ои об? – истеъмоли об ва рафъи он фа?мида мешавад.

Муаммои камшавии ми?дор? ва пастшавии сифатии захира?ои об?, ки бо афзоиши истеъмоли об дар саноат, хо?агии ?ишло? ва маиш? (камшавии ми?дор?) ва ифлосшавии об (пастшавии сифат?) ди??ати мутахассисони ?амаи ?а?онро ?алб кардааст.

Камшавии ми?дориии захира?ои об?. Айни замон инсоният 12-13% ?араёни дарё?оро истифода бурда истодааст. (слайд WH water use)

Дар саноат со?а?ое, ки бештар обро истеъмол менамоянд ин – энергетика, саноати истихро?и к???, металлург? ва химияв? мебошанд. Масалан, барои гудохтабарории (выплавка) 1 т чугун ва коркарди он ба п?лод (сталь) 300 м

об сарф мегардад, барои 1 т алюминий – 1500 м

, мис – 500 м

, ?о?аз – 900 м

, каучуки синтетик? – 2100-3500м

. Боз ?ам ?а?ми зиёди об дар хо?агии ?ишло? истифода мешавад.

Пастшавии сифати захира?ои об?. Сабаб?ои асосии пастшавии сифатии захира?ои об? – ин ифосшавии он мебошад.

Зери маф?уми ифлосшавии об – дар он зиёдшавии модда?ои зарарнокро ба ми?дори зиёда аз меъёр, ки дар нати?аи он сифати об паст мешавад ва объекти об? ифлос мегардад.

Манбаъ?ои асосии ифлосшавии об ин?оянд: об?ои шорандаи саноати нафт, химияи нафт, химияв?, ангишт, селлюлоза-?о?аз? ва металлург?.

Истифодабарии вояи зиёди нури?ои минерал? дар хо?агии ?ишло?, восита?ои химиявии ?ифзи растани?о ?ам инчунин ба ифлосшавии обанбор?о ва ?араён?о оварда мерасонад.

Нури?о (удобрения) ва инчунин элемент?ои биоген?, ба мисоли фосфор ва нитроген, ки дар об?ои шорандаи корхона?ои саноат? ва комплекс?ои чорводор? мав?уданд, ба ?авз?о ва ?араён?ои р?изамин? ворид гашта ре?аи биолог? ва биохимиявии он?оро вайрон мекунанд. Он ?обилияти об?ои табииро ба худтозакун? паст менамояд, ки он на тан?о ба пастшавии сифати об ва инчунин ба деградатсияи он?о оварда мерасонад.

Яке аз ифлоскунанда?ои асосии об ин нафт ва ма?сулоти он мебошад. ?оришавии нафт ба У?ёнус ?а?он? аз р?и а?идаи мутахассисон та?рибан баробари 25-30 млн т дар як сол мебошад. 1 т нафт дар р?и об пардаи бо масо?ати 12 км

ро ?осил мекунад.

3.2. Танзими ?онунгузории истифодабар? ва ?ифзи захира?ои об?

Муносибат бо истифодаи захира?ои обиро дар ?ум?урии То?икистон Кодекси оби ?ум?урии То?икистон (24 боб, 146 модда) ба танзим медарорад. Ма?сад?ои Кодекси оби ?ум?урии То?икистон ?ифзи фонди давлатии об ва замин?ои фонди давлатии об барои бе?тар гардонидани шароити и?тимоии а?ол? ва му?ити зист, ?ифзи об аз ифлосшав?, олудашав?, камшав?, пешгир? ва бартараф намудани таъсири зараровари об?о, бе?тар кардани ?олат ва ?имояи объект?ои об, та?кими ?онуният ва ?ифзи ?у?у??ои шахсони во?е? ва ?у?у?? оид ба истифодабарии об мебошанд.

?онунгузор? дар бораи об. ?онунгузории ?ум?урии То?икистон дар бораи об ба Конститутсияи (Сар?онуни) ?ум?урии То?икистон асос ёфта, аз Кодекси мазкур, ?онун?о ва санад?ои меъёрии ?у?у?? ?ум?урии То?икистон ва санад?ои ?у?у?ии байналмилалие, ки он?оро ?ум?урии То?икистон эътироф кардааст, иборат мебошад.

Мутоби?и Конститутсияи (Сар?онуни) ?ум?урии То?икистон об моликияти истисноии давлат мебошад ва давлат истифодаи самаранок ва ?ифзи онро ба манфиати хал? кафолат меди?ад.

Моддаи 2. Маф?ум?ои асос?

Дар Кодекси мазкур мафхумхои асосии зерин истифода карда мешаванд;

–об- ?амаи об?ои дар объект?ои об? мав?уда;

–об?ои р?изамин?- об?ои доим ё мува??атан дар объект?ои обии р?изамин? ?арордошта;

–об?ои зеризамин?- об?ои аз ?умла маъдан?, дар объект?ои обии зеризамин? ?арордошта;

–захира?ои об- захира?ои оби р?изамин? ва зеризаминие, ки дар объект?ои об ?арор доранд ва истифода мешаванд ё истифода хо?анд шуд;

–объект?ои об- ?амъшавии об дар р?и замин, ?аъри замин дар як ?удуду ?а?м бо доштани низоми об?;

–низоми об – та?йир ёфтани сат?, харо?от ва ?а?ми об дар объект?ои об;

–манбаи об?ои рyизамин?- объекти оби р?изамин? дар ма?м?ъ, ?амчунин бо мубодилаи сусти об дар пасти?ои таби? ё сунъ?;

–объекти оби ?удогона (манбаи оби сарбаста) – манбаи оби масо?ати хурд ва ?оринашавандаи сунъ?, ки бо дигар объект?ои оби р?изамин? аз ?и?ати гидравлик? вобаста нест;

–?авза?ои об?амъшаванда – ?удуде, ки дар он об ?ор? шуда объекти обро ба ву?уд меорад;

–об?ои дренаж? – об?ое, ки ба воситаи шабака?ои за?каш? сар?амъ гардида, ба объект?ои об партофта мешаванд;

–об?ои партов – об?ое, ки баъди истифодаи он аз минта?аи ифлосшуда бо тартиби му?арраршуда ба объект?ои об партофта мешаванд;

–истифодаи объект?ои об- бо тарзи гуногун гирифтани манфиат аз объект?ои об барои ?онеъ гардонидани талаботи модд? ва дигар э?тиё?оти ша?рвандон ва шахсони ?у?у??;

–?ифзи объект?ои об – фаъолият оиди ?ифз ва бар?арорсозии объект?ои об нигаронидашуда;

–ифлосшавии объект?ои об – партов ё ба таври дигар дохил шудан, инчунин пайдо шудани модда?ои зарароваре, ки сифати об?ои р?изамин? ва зеризаминиро бад мегардонанд, истифодаи ?аър ва со?ил?ои объект?ои обро ма?дуд месозанд, ё ба он?о таъсири манф? мерасонанд;

–олудашавии объект?ои об – партов ё ба таври дигар дохил шудани модда?о ё зарра?ои муалла? ба объект?ои об, ки ?олат ва истифодаи объект?ои обро душвор месозанд;

–камшавии об – мунтазам камшавии захира ва бадшавии сифати об?ои р?изамин? ва зеризамин?;