Эр киһи уонна дьахтар

– Оттон таптал ту?унан аа?ыаххын ба?арбаккын дуо? – Бэргэн иккис кинигэни та?аарда, – бу Сергей Крутилин суруйбут «Косой дождь» сэ?энин на?аа с?б?лээн аахпытым.

– Крутилин? – кыыс мичээрдээбитигэр, ма?ан сирэйэ ?сс? туналыйа сырдаан ыларга дылы гынна, – оннук суруйааччы баар эбит дуу? Ха?ан да аахпата?ым.

– Дьэ аах, элбэ?и толкуйдатар, ??рэтэр кэрэхсэбиллээх кинигэ. Эн хайа дойдугунуй?

– Уус Алдаммын.

– Ханна ??рэнэ?ин?

– Медучилище?а.

– Оттон ааккын билиэххэ с?п дуо, кэлин кинигэбин кимтэн ирдэ?эбин?

– Ксенья. Оттон эн ким диэ??иний?

– Мин дьикти ааттаах ки?ибин, Бэргэн диэммин.

– Тыый, кырдьык, сэдэх аат эбит, уу сахалыы.

– Дьэ, Ксенья, тыа?а нууччалыы аакка ??рэнэн онноо?ор о?онньоттор сахалыыны аат диэбэттэр. Биирдэ кыра кылааска ??рэнэ сырыттахпына, а?абынаан сэргэ оройуоммут дэриэбинэтигэр ыалдьыттыы тиийдибит. Ма?а?ыын аттыгар о?онньоттор олороллорун кытта а?ам дорооболо?он кэпсэттэ. Биир о?онньор ыйытар: «Бу о?о? ким диэн ааттаа?ый?» – «Бэргэн диэн», – диир а?ам. О?онньор улаханнык дьиибэргээтэ: «Аата муода да ааттаах эбит, оттон эн сахалыы ааттыаххын – Уйбаан, Ба?ылай диэн…»

– ?э-?э-?э, – кыыс исти?ник к?ллэ, – ама оннук буолла?ай?

– Кырдьык-кырдьык, а?ам ону хойукка диэри к?р-к?л?? курдук дьо??о кэпсиир буолара.

– Чэ, мин бардым, кинигэлэргин аа?ан б?ттэхпинэ, Динанан тиксэриэм.

– Ксенья, тохтуу т?с эрэ, – Бэргэн ыскаабы а?ан, бинсээгин уолугун сиэбиттэн билигин а?ай атыыла?ан ылбыт билиэттэрин тиэтэйэ-саарайа хостоон, кыыска уунна, – б?г?н киинэ?э дь??гэ?ин Динаны кытта бары?, «Покаяние» Тенгиз Абуладзе туруоруута.

– Ээй, били тэлэбиисэринэн кэпсээбиттэрэ Берия уобара?а баар диэн.

– Кырдьык баар ???, бу киинэни арбыыллар ахан.

– Дьэ бэрт эбит! Хастан буоларый?

– Сэттэттэн, бириэмэ? да элбэх, били нууччалар ?ст?р?н хо?оонунуу – «вагон и тележка». Онон аа-дьуо о?остон, дь??гэ?ин ы?ыран, киинэ?э сылдьаары?.

– Улахан махтал! Мин билигин харчытын киллэрэн биэриэм.

– Ксенья, харчы наадата суох, эйигин кытта билсибит к?мм?т чиэ?игэр билиэттэри босхо биэрэбин.

– Кырдьык дуо? Чэ, оччо?о ба?ыыба.

Кыыс тахсан барбытын кэнниттэн Бэргэн билбэт номо?он кыы?ынаан со?уччу билси?ииттэн хайдах эрэ к?ннь??рдэ, бэл т?б?т?н ыарыыта тамты с?ттэ. Оттон Ксенья хо?угар тахсан, уларсыбыт Крутилин кылгас сэ?энин – саастарын тухары бииргэ олордоллор да, бэйэ-бэйэлэрин ?йд?сп?кк? ?йэлэрин мо?ообут кэргэнниилэр ту?унан айымньытын киэ?ээ??э диэри аа?ан б?тэрдэ, ити табыллыбатах оло?у кырыыбалыы сыыйыллар ардах сыы?а-халты т??эн ааспытыгар холообут бы?ыылаах.

Ксенья остуол сирэйигэр то?олохтонон, сы?аах баттанан, та?ырдьаны одууласта, уопсай дьиэлэр быыстарынан т?тт?р?-таары устудьуоннар субуру?аллар, ??рэх б?тэн, мантан киэ?э сынньала? са?аланна?а. Ким да ыгылыппат, бэйэ? таптыыргынан бириэмэ?ин аттарар т?гэни?, сынньаныы, тыйаатырынан, киинэнэн сылдьыы… Кыыс ол олорон Бэргэнниин билсибитин санаата, кини били??итэ биир да уоллуун до?ордо?он к?р? илигэ, арай оскуоланы б?тэрбиттэрин бэлиэтиир киэ?э?э бииргэ ??рэммит Колята кыратык шампанскай испититтэн ?р? к?т???ллэн, олус долгуйан хара?а муннукка сиирэ-халты сыллаан ылбытыгар со?уйан: «Хайа, хайдах буоллу??!» – диэн са?а аллайбытыгар, уол борук-сорукка да биллэр гына дьэс кытаран хаалбыттаа?а.

Оттон бу биэрбит Сергей Крутилин «Косой дождь» диэн сэ?энин аа?ан с?б?лээтэ, кырдьык, ки?ини толкуйдатыах кинигэ эбит. Эр ки?и ойо?о ?лб?т?н кэнниттэн кини суруна сылдьыбыт тэтэрээтин – к?н ахсын бэлиэтэнэн испит к?нн?г?н булан аа?ан, аттыгар адьас атын ?йд??х-санаалаах ки?и олорон ааспытын, эр ки?и туохха да аахайбатын т?м?гэр дьыл?алара дьаалатынан устан, дьоллоох ыал буолар т?гэннэрин куоттарбыттарын хойутаан ?йд??н кэмсинэрин э?ин ту?унан судургу тылларынан эрээри, ки?и кэрэхсээн, тартаран аа?арыныы суруллубут.

Сэ?эн геройа таптаан-с?б?лээн ыал буолла?а уонна бииргэ олорбуттарын тухары кэргэнигэр кы?аллыбатах, ?лб?т?н кэнниттэн дьэ биирдэ бабат-татат диир, ол эрээри хайыа? баарай – хайдах да ытаабыт и?ин, хантан кэлэн харах уута ки?ини тилиннэриэ, урукку олохторун са?аттан эргитиэ баарай? Таптал кими ба?арар долгутар, кэрэхсэтэр, хайа ба?арар ки?и ол дьоллоох т?гэни кэтэ?эр, кими эмэ с?б?л?? к?рд???нэ: «Кини дуо мин к??тэр оло?ум аргы?а?» – дии санаан эрдэ?э, оттон бу уол, Бэргэн, кимий? Кыыстаах дуу, суох дуу, Динаттан ыйытала?ан к?р??ххэ баара…

Т?нн?к ?ст??к?лэтигэр сахсыр?а омунугар охсулла-охсулла к?т?р тыа?а дыыгынаабытыгар хонос гына т?стэ: «Сахсыр?а тиллибит, бэл бу таас дьиэ хо?угар баар буолбут, ол аата саас кэллэ?э, ол к??т??лээх кэми кытта таптал кэлиэ дуо? Аны бу билиэт, то?о босхо биэрдэ, арай киинэ?э бииргэ сылдьыахха диэн ы?ырбыт буоллун, оччо?о хайыа этэй, араа?а, аккаастыа этэ, ха?ан да билбэтэх уола ы?ырда?ын аайы, и?иттиэм-истибэтим диэбиттии, ?м?рэх курдук хайаан барсан и?иэ?эй? Билигин Дина кэллэ?инэ иккиэн бииргэ киинэ?э барыахтара, биллэн турар, дь??гэтин оннугар оло?ун аргы?а буолар эрэллээх уоллуун киинэлиир быдан ордук буолуо этэ да, били??итэ кини к?ст? илик, ону хайыа?ый… Ханна сылдьара, хайа уулуссанан кэлэн аа?ара буолуой кини – саха хорсун-хо?уун ыччата, кэрэ кыысчаан к??тэр Ньургун Боотура?..»

2

К?н-дьыл аа?ан к?л?мэхтэтэн, сайын буолан, устудьуон аймахха бэс ыйыгар эксээмэн туттарыыта субу кэлэ охсубута. Уочараттаах эксээмэ??э бэлэмнэнэр консультация?а сылдьан баран, уопсайдарыгар т?нн?н бэлэмнэнэ олордохторуна, консультация кэнниттэн ханна эрэ элэс гына охсубут Ылдьаа соруктаах а?айдык туттан-хаптан киирэн кэллэ. Кини ааны ыга сабан баран, ким эрэ истиэ диэбиттии, сипсийэн биир тыынынан субурутта:

– Уолаттар, бардыбыт! Б?г?н биир куорат уола табаары?ым квартиратыгар бобуулаах киинэлэри видеомагнитофонунан к?рд?р??х буолла, а?ыы-а?ыы сынньаныаххайы?, кэлэр эксээмэнтэн санаар?аама?. Кубалыырап кырдьа?астан кырата «???» м?чч? туттарарбыт биллэр уонна бэлэмнэнэргэ сарсын-?й??н бириэмэ баар, онон бардыбыт, эр ки?и уонна дьахтар тапта?арын хайдах баарынан, а?а?астык к?рд?р?лл?р, этэргэ дылы, ки?и кыыла турар киинэтэ, хаанымсах хаппыталыыстар эрэ итинниги о?ороллор…

Уолаттар сэ?ээрэн ?р? к?т? т?ст?лэр, арай Бэргэн эрэ улаханнык аахайбата:

– Онно ки?и со?уйара туох баар ????

Ону Ылдьаа олох с?б?лээбэтэ:

– Эн, бэрт ки?и, ыйтан да дьон т?стэ?инэ дьиктиргээбэти? буолуо, барсан абыраама, эйигинэ да суох к?р??хп?т.

– Ээ, бу ки?и «хомуньуу?уму тутааччы моральнай кодексын» туппутунан т?р??б?т ки?и, – Ылдьаа баты?ыннара сылдьар ки?итэ, «мохсо?олум, уолум» диэн ки?иргэтэр Буут, ??ннээхтик кыыбыччы к?рд?, – туох да ку?а?ан киниттэн тахсыбат…

Бэргэн ?гэргээ?ини с?б?лээбэтэ да, тыл аахса барбата, уолаттар тиэтэлинэн а?аат, та?ырдьа ойбуттарын кэнниттэн кини оронугар сытан кинигэ аа?ыах буолбута эрээри, сотору строкалар силли?эн, тумарык и?игэр киирдилэр… У?уктан кэлбитэ – киэ?эрбит, ким да кэлбэтэх, дьоно бобуулаах киинэ алыбыгар тартаран олордохторо. Бэргэн арыылаах килиэби кытта чэй и?эн баран, та?ырдьа баар буолла уонна Ойуунускай уулуссатын устун сирэйин хоту мээнэ баран и?эн, биирдэ ?йд??н тулатын эргим-ургум к?рд?: «Бэйи, бу ханна баран и?эбиний? Хайа диэки хайы?ыах ба?айыный, куоракка таайа Јл?кс?йд??х бааллара да, ыалынан бары тыа?а ы?ыахтыы барбыттара, дьиэбитин к?р?-истэ сылдьаар, сибэккигэ уута кутаар диэбиттэрин бэ?э?ээ сылдьыбыта, б?г?н ?р??р санаалаах…»

«Ба?а ханна салайарынан» диэбиттии, Киров уулуссатын устун хааман, Лермонтов уулуссатын бы?а охсу?уутугар тиийэн, паарка аанын к?р?н баран: «Ээ, паарка?а билигин к?р-нар ?гэннээн эрдэ?э», – дии санаат, онно харса суох сабаата. Стадиону кыйа асфальт суолунан баран, ааркалыы бы?ыылаах паарка ааныгар ?ктэллэри дабайан, бэс чагда и?игэр киирэрин кытта, тута са?а к???рб?т мастартан мутукча дыргыл сыта муннугар саба биэрдэ. С?р?н аллея устун хаамта уонна дьон К??х эстрада?а киирэллэрин к?р?н, та?ынаа?ы киоскаттан билиэт ылан, кинилэри батыста. Бэргэн и?ирдьэ ортоку со?ус ыскамыайка кытыытыгар сэрэнэн олорон баран, киэ?ээ??и тыа чэбдик салгынын т????н му?унан э?ирийбэхтээтэ. От-мас суугуна, тыллыбыт мутукча сыта, чараас та?астаах кыргыттар, хоп-дьип к?ст??мнээх уолаттар… Эдэр саа?ы кытта айыл?а са?а тиллэр, у?уктар кэмэ олус да дь??рэлии буоллахтара эбээт! Эмиэ саас, эмиэ сайын эргилиннилэр… То?о ?ч?гэйэй, бу курдук к?н сиригэр к??гэйэр к?ннэргэ ??рэ-к?т? сылдьартан ордук ??р??лээх туох кэлиэ буолла?ай?!

Ити кэм?э иннигэр чараас ма?ан былаачыйалаах кыыс олороору ыскамыайка?а ха?ыат тэлгэтэн, сыыдамнык тутта-хапта, сэргэхтик к?р?-истэ турара хайдах эрэ ?р?? ?р?мэччи сибэккигэ т??ээри, сииктээх эминньэххэ т????хчэ-т?спэккэ салгы??а битийиктэнэ турарын санатта. Бэйи эрэ, бу кыы?ы ханна эрэ к?рб?тэ ээ, ханна? Онтон хантан эрэ ыраахтан, уу т?гэ?иттэн курдук улам чуолкайданан тиийэн кэллэ – Сэргэлээх уопсай дьиэтигэр сааскы к?н к?рс????, кинигэ уларсыы, ким этэй аата, хайдах эрэ к?нн?р? Маарыйа, Даарыйа буолбатах, дьиибэ со?ус этэ дии?.. Арба-арба, Ксенья! Уопсай дьиэ хо?ун аанын айа?ар кэпсэтиэхтэриттэн ыла биирдэ да к?рс?бэтэ?э, арай кэлин Дина уларсыбыт кинигэлэри т?тт?р? биэрэригэр: «Дь??гэм Ксенья ыытта», – диэбиттээ?э.

Ксеньяны арыт-арыт санаан аа?ара эрээри, куорат ты?ыынчанан дьонун ортотугар хантан булуо?уй бу тырымнас харахтаах кэрэ кыысчааны? Хата бу дьыл?а бэлэ?э дуу – илэ бэйэтинэн иннигэр кэлэн турар! Уол оннуттан ойон туран, инники ыскамыайканы ?рд?нэн атыллаан, кыы?ы кытта сэргэ олорунан кэбистэ.

– Ксенья, дорообо, хайа, билбэти? дуу?

Онуоха кыыс дьик гынан, кинини к?р? т?стэ уонна тэрэ?эр тэллэхтээх соломо сэлээппэ анныттан хара харахтар тырымна?ан ыллылар, ньимиспит уостара килбик мичээртэн сэгэ?эн, ?р?? тиистэрэ сандаарсан аастылар.

– Дорообо, сахалыы ааттаах Бэргэн, – диэтэ дьээбэлээхтик.

Кыыс кинини эндэппэтэ?иттэн, эгэ-дьа?а к?рс?б?т?ттэн ??рэн уол оонньо?о былаан кэпсэтэн эрдэ?инэ, кураанах сцена?а конферансье устан тахсан, ырыа?ыты ааттаан баран: «Романс «Калитка», – диэн биллэрдэ. Т?гэхтэн хара?а кы?ыл былаачыйата сиринэн со?уллар дьахтар уот кугас батта?а санныгар ы?ыллан, к?б?с-к?н?т?к туттубутунан тахсан кэллэ, м?т?чч? туттубут т????гэр баянын ?й?? туппут до?у?уолдьут батыспыт, дьахтар с?г?р?с гынан баран, музыка бастакы дор?оонноругар олорсон, симик со?устук са?алаан и?эн куола?а улам к????рдэ.

Бастакы к?пп?л??т кэнниттэн дьахтар турар сириттэн сы?арыйан, иннин диэки икки-?с хардыыны о?ордо уонна саала?а олорор дьон диэки икки илиитин даллаччы уунан баран, уйадыйа-долгуйа ыллыыр-сипсийэр икки ардынан ыллаан, к??стээх куола?а эймэ?ийдэ:

Отвори потихоньку калитку
И войди в тихий садик, как тень…

Дьахтар ыллаан б?тэн т??к?с гынна, имик-самык ытыс тыа?а и?илиннэ, сонно иккис н??мэри биллэрдилэр, ити курдук ???с-т?рд?с… Хас да ырыа кэнниттэн дьахтар дьэ букатыннаахтык ыллаан б?ттэ бы?ыылаах, уот кугас батта?а муоста?а тиийэ сы?а намылыйан, хаста да с?г?р?йэн ылла. Саалаттан о?олор сырсан тахсаннар хонуу сибэккитин дь?рб?т?н туттардылар, ырыа?ыт онон далбаатана-далбаатана тахсан барда.

Биллэрээччи: «Романс «Только раз в жизни бывают встречи», – диирин кытта, ма?ан туруору са?атын лыах курдук хаалты?ынан туттарбыт, хара к?ст??мнээх эдэрчи ки?и, байыаннай бараакка хааман эрэрдии, эрчимнээхтик ?ктэнитэлээн кэлэн, сцена ортотугар биирдэ хорус гынна уонна у?а ыты?ын хара фрагын э?ээригэр батары анньан баран, баян э?ээрийэрин кытта с?? хойуу куола?ынан ыллаан к??к?нэттэ:

День и ночь роняет сердце ласку,
День и ночь кружится голова…

???э а?а?ас халлаан к?ст?р, манна ырыа, музыка а?аардастыы дуора?ыйар наскыла?а, тула к???рб?т от-мас дьиктилээх сытыттан с?рэх эппэйэ ??рэр, таптал тыллара ырыа дор?оонноругар кубулуйан, киэ? халлаа??а к???лл?к-босхотук дайаллар. Эр ки?и уонча ырыаны ыллаабытын кэнниттэн кэнсиэр б?ттэ, Ксенья кэнниттэн Бэргэн баты?ан та?ыста, хапта?ын эркин тас ?тт?гэр ыга турар бэстэр силистэрэ былырыы??ы к?т??? быы?ыттан лоппорутталлар. Уол та?ырдьа тахсан баран, аан иннигэр маска ыйаммыт дьо?ус кумаа?ыны к?р?н, туох кэнсиэркэ сылдьыбытын дьэ ?йд??т?, кумаа?ыга хара кыраасканан тардыалаан бадьыалаабыттар: ВЕЧЕР РОМАНСА