Эр киһи уонна дьахтар

– А?а? билигин ханна баарый? – Бэргэн ыйытта.

– Дойдутугар, – уонна олох атыны ыйытта: – оттон эн классическай музыканы с?б?л??г?н дуо?

– Оо, суох, хомойуох и?ин, оннук та?ым?а тиийэ иликпин. Эстрадам ырыа?ыттарын да сорохторун билбэппин, чэ, ?сс? чэйдэ кутуум…

Ураты чуумпу, нуурал-нусхал киэ?э, эркиннэрэ халы? буолан, та?ырдьа субуру?ар массыыналар тыастара да бэрт б?тэ?итик и?иллэр, та?ырдьа ?р?? т??н налыйар, т?нн?к холуодатыгар к???йэлэргэ турар сибэккилэр ?ст??к?лэ н???? иирэ лабаалара к???р? тумарыктыйбыт салгы??а дьикти ??н?н?н к???нн?лэр, оттон дьиэ и?э боруорда, муннукка ыскаапка турар и?ит-хомуос к?л?г?рдэ, эрки??э турар радиоприемниктан диктор ?лэ-хамнас сити?иилэрин сэ?эргиирэ симиктик и?иллэр.

Кыыстаах уол кэпсээннэрэ кэнникинэн с???р?йэ бы?ыытыйда, сылайан утуктаан да бардылар, куукунаттан саала?а улахан дьыбаа??а к?ст?лэр уонна сэргэстэ?эн олорон кэпсэтиилэрин уота-к???э суох сал?аатылар:

– Медучилищены б?тэрдэххинэ, салгыы тугу гынар былааннааххын?

– Биир-икки сыл ?лэлээн баран университекка ??рэниэм этэ, оттон эн?

– Мин ??рэхпин б?тэрэбин, онон, биллэн турар, геолог буолан э?э-б?р? ыырдарын кэрийэрим буолуо.

– Романтика дии! Ким да ?ктэммэтэх ыырдарынан кэрийии, ба?ар, ол сылдьан алмаас, кы?ыл к?м?с сирдэрин булан, улахан арыйыылары о?оруоххун с?п.

– Оо, ол ки?и аайы тиксибэт дьыала буолла?а.

Уол бу олорон кыыс адьас субу, аттыгар сэгэспит сииктээх уостарыттан, с????гэр т?сп?т батта?ын с??мэ?иттэн уонна ха?ан да билбэтэх духуутун сыта туймаардарыттан ?й-т?й курдук буолуталаан ылла, с?рэ?ин тыа?а и?ийбит хоско барытыгар и?иллиэхтии к??скэ ти?иргэччи тэбиэлиир, к??мэйэ кууран, салгын да тиийбэт курдук… Эмискэ кыы?ы куу?ан уураан ылбытыгар биирдэрэ со?уйан чинэрис гынна, итиэннэ к??скэ садьыаланан уол илиитин т?л? о?уста:

– Кэбис, итинник гыныма, эн туох да ку?а?аны о?оруо суох буолан тылгын биэрбити? дии?

– Ксенья, мин эйигин ма?най к?р??хп?ттэн с?б?л?? к?р?б?н, оттон бу сыллыы сатаабыппын бырастыы гын, аны итинник гыныам суо?а, ол эрээри с?б?л??б?н диэбиппэр ама буруйдаах буолуом дуо, аата абаа?ы к?р?б?н диэбит буолла?ай…

Кыыс мичээрдээтэ, тугу да хардарбата, арай у?ун кыламаннара сапсы?настылар. Балачча олордулар да, кэпсэтии ыллыгын-суолун булбакка, симиктик кыламныыр т?л?н? умнулунна.

Уол: «Орон о?орон биэриим, утуй», – диэбитин кыыс аккаастанна, онон иккиэн бэйэ-бэйэлэригэр ?й?н?н хороччу олороллоругар эрэ тиийдилэр, т??н ????гэр тиийиилэрэ харахтара сабыллан бара турарыттан ?р???нэ сатаатылар да, сылбай уу улам ба?ыйан барда…

Сарсыарда Бэргэн у?уктубута – дьыбаан ?й?н?р?н уонна ойо?ос ыксары турбут ыскаап муннугар кыбыллан утуйбут, дэлби к???йб?т, кыыс т?б?т?н кини санныгар ууран утуйан, мунна биллэр-биллибэттик сыыгыныыр. Уол сылайбытын да иннигэр, кыы?ы у?угуннарымаары хамсаабакка олордо, Ксенья балачча мунна сурдур?аан баран, хара?ын аста уонна Бэргэн санныгар сытарын ?йд??н хонос гынан тэйэ о?уста:

– Хайа, Бэргэн, утуйан хаалбыппын дии?

– Олорон эрэ утуйбуппут, чэ, туран суунан-тараанан сэргэхсийиэххэ.

Чэйдии олорон Бэргэн ыйытта:

– Кэлэр субуота?а паарка?а барабыт дуо?

– Пахай, эмиэ охсу?ууга т?бэ?ээри барыам дуо? Ити тэлэкэччи?э сылдьан ки?ини дэ?ниэхтэрэ, суох…

– Чэ, оччо?о мин ?й??н б?тэ?ик эксээмэммин туттарабын, ол кэнниттэн эйиэхэ тиийэ сылдьыам, ханна эмэ дьаарбайа барыахпыт.

– К?р??хп?т.

3

Бэргэн сарсыныгар эксээмэнигэр бэлэмнэнэн, Пушкин аатынан бибилэтиэкэ?э к?н? бы?а олорон баран, киэ?эриитэ аахпыт кинигэлэрин туттарда уонна сылайбыта таайан Ленин проспегын устун аа-дьуо салла?наан истэ. Оптуобус тохтобулун аттынан аа?ан истэ?инэ ким эрэ чуолкайдык: «Бэргэн!» – диэн ы?ырбытыгар тохтуу т?стэ. Тохтобулга турар дьон быы?ыттан биир дэриэбинэттэн сылдьар ки?итэ К?ст?к??н к?лб?т?нэн утары хааман кэллэ. Уол кинини к?р?н эмиэ мичээрдээтэ, кырдьык, ма?най ??рэнэ киирдэ?ин утаа, куоракка дойдутун ки?итин к?р?стэ?инэ олус ??рэр буолара, билигин куорат оло?ор син ??рэннэ да, син биир дойду ки?итэ к?нд?, оттон бу К?ст?к??н? к?рб?т??? ?йэ буолла, кини сопхуос биир басты? суоппара этэ, Бэргэннээх оскуоланы б?тэрэллэрин са?ана атын оройуон кыы?ын кэргэн ылан к???н барбыт айыытынан, дойдутугар кэлэн да барбат. Дьоннор ?сс? к?лэр буолаллара: «К?ст?к??мм?т сылдьан-сылдьан баран, бэйэтэ с?ктэн барбыт», – диэн.

– Бэргэн, дорообо, к?рб?т?х ыраатта, хайдах-туох сылдьа?ын? Тугунан дьарыктана?ын?

– Сылдьыы ?ч?гэй, бэйэм устудьуоммун.

– Ханна ??рэнэ?ин?

– Техфакка.

– Б?тэрдэххинэ, туох ?лэ?ит буола?ын?

– Хайа инсэньиэрэ.

– Оок-сиэ, саахта ?лэ?итэ буолан, сир анныттан тахсыа суоххун, туох абаа?ы ??рэ?эр киирбиккиний? Оттон Уурунуу Уйбаан уола Бээчэ эйигиттэн кыратык а?а буолуохтаах этэ, бэлиитикэнэн дьарыктанар устуоруйа ??рэ?ин б?тэрэн, хоту тиийэн хайыы-?йэ хомсомуол оройкуомун бастакы сэкирэтээрэ ???, сотору оройкуом?а баартыйа сэкирэтээринэн ?р? тахсыа?а. Ол курдук, бартыбыалын кыбыммытынан дабайан, бары ?рдэллэри турбутунан аа?ан и?иэ?э, а?ыйах сылынан манна «?р?? дьиэ?э» кэлэн, сылаас кириэ?илэ?э «лах» гына т?????э. Уурунуулар аймах бары да оннук сатабыллаах, хайа да былааска далбарга сылдьары сатыыр дьон, ыраахтаа?ы да са?ана баай сурахтаахтара, сэбиэскэйгэ да ат ?рд?ттэн т?спэттэр.

– Бары бартыбыал кыбынан баран ат ?рд?гэр сырыттахпытына, ким хара ?лэнэн дьарыктаныай? – бу ?рт?н к?рб?т?х биир дойдулаа?а хара ааныттан талан ылбыт идэтин сирэн барбытын Бэргэн с?б?лээбэтэ, ону К?ст?к??н да ?йд??т? бы?ыылаах, Уурунуулар сатабылларын ту?унан кэпсээнин тохтотон, эйэ дэмнээхтик унаарытта:

– Чэ, ити оонньоон этэбин, к?нд? таа?ы – алмаа?ы, кы?ыл к?м??? ирдэ?эн булар-талар ?лэ?ит буолсугун, би?иги э?ээртэн оннук ки?и тахса илигэ.

– К?ст?к??н, билигин ханна бааргыный?

– Ээ, мин Нам ки?итэ буолбутум ыраатта, идэбинэн суоппардыыбын, окко киириэх иннинэ а?ыйах к?н? к???ллэтэн куоракка киирэ сылдьабын. Бу киэ?э т?тт?р? тахсабын, тиийэн илиммин-му?хабын тэринэн, сарсын эбэбэр балыктыы киириэм, э?иги куоракка хайдах тэ?ийэн-тулуйан олороргутун с???б?н, эчи ки?итэ-массыыната элбэ?ин, сыта-сымара ку?а?анын! Мин а?ыйах хоноору адьас с?п буоллум, тыабын-хонуубун, ?р?сп?н суохтаатым а?ай. Хата эн ??рэ?и? б?ттэ?инэ миэхэ тахса сырыт, бу икки ардыгар ?р гынан тиийиэ? дуо? Уолбун балыктата илдьэ барыам.

– Ээй, ха?ан онно… – диэн и?эн, Бэргэн сарсын ти?эх эксээмэнин туттарарын, онон быйылгы дьыллаа?ы ??рэ?э б?тэрин ?йд??н са?а аллайда: – К?ст?к??н, арба да?аны эн бу киэ?э тахсабын диэти? дуу? Оттон мин табаарыспын илдьэ сарсын киэ?э э?иэхэ бардахпына хайда?ый? Илдьэ сылдьыа? дуо?

– Илдьэ сылдьымына! – дии охсоот, К?ст?к??н ??ннээхтик м?ч?йдэ: – Ол табаары?ы? кимий? Кыыс буолаарай?

Бэргэн ?р???сп?т курдук:

– Кыыс-кыыс, – диирин кытта, ки?итэ ??рэн ?тт?г?н охсунна:

– Тууй-сиэ, бу дьаадараны к?р! – ити саамай хай?аата?ына туттар тыла бы?ыылаах: – дьэ маладьыас! Кэли?-кэли?, бырааппын уонна кийииппин туох кыайарбынан сынньатан б??? буолла?а дии, ?р?с да киэ?, балык да баар!

– «Кийииппин» диэмэ, ол ?сс? да биллэ илик, балыктыыр тэрил барыта баар ини?

– Туох диэн эттэххиний, онноо?ор буолуох миниистирдэри э?ин балыктатар буолуллара, иккиэйэх уоллаах кыы?ы хайдах эмэ илдьэ сылдьар инибин. Кыра салаа ?рэ?инэн киирдэххэ хомо?о ??тээннээхпин, онно тиийиэхпит.

– Оок-сиэ кыы?ым онно с?б?лэ?эр ??? дуо? Оттон дэриэбинэттэн чугас балыктаан к?рб?пп?т дуо?

– Хайа, ол дэриэбинэ та?ынаа?ы ууну сомсоон, туох ту?а кэлиэй? Б????лэк о?ото-уруута тобус-толору буолуохтара. Чэ, ол эрээри антах тиийэн к?р??хп?т. Т???т?н да иннигэр олус бэрт! Убайы? аа?ы ??рдэр ки?и буолбуккун, мин, хата, бастакынан биллэрэн, дьо??уттан махтал тылларын ылыы?ыбын.

Бэргэн ону истэн, мэктиэтигэр, икки илиитинэн сапсыйда:

– Кэбиис-кэбис, туох да и?ин дьоммор этимэ, этэбин дии – билигин ол кыыстыын билсэ эрэ сылдьабыт, эйиэхэ барсарга с?б?лэ?эрэ да биллибэт, билигин баран чуолкайын билиэм. Хата, эн ыалгар т?л?п??ннээххин дуо? Мин кыы?ым туох диэбитин хайаан да и?итиннэриэм, – К?ст?к??нтэн т?л?п??н н??мэрин ылаат, Бэргэн кыыс олорор уопсайыгар оптуобу?унан айаннаата.

Ксенья ма?най Нам?а сынньана тахсар ту?унан истэн саараата, эмиэ: «Ол ха?ан билбит дьоммор барабын, с?рэ бэрт дии», – диэмэхтээн баран, сарсыныгар т?нн?лл?р?н истэн бэйэтэ бэйэтин кытта кэпсэтэрдии ботугураата:

– Эмиэ да бачча ?ч?гэйгэ тыа?а, ?р?скэ сылдьар бэрт да буолуо, аны ха?ан со?урууттан кэлэн тыам сирин салгынынан тыыныамый?

Итини истэн, Бэргэн ?сс? омуннуран ?р?к?нэйдэ: