Эр киһи уонна дьахтар

Туран та?ырдьа сыыллан тахсыбыттара, ардах кэнниттэн сууммут-тарааммыт курдук к??х окко-маска, иирэлэр сэбирдэхтэригэр сиик кылбачыйа ча?ылыйар, хомо мэндээркэй иэнэ чэрэниилэ ???н?? к???р? су?умнуур.

– Дьэ быйыл т??э илик к??стээх ардах си?нэн ааста, ити – ??-быйа? бэлиэтэ, э?иги дьоллоох-соргулаах ыал буолуоххутун кэрэ?илээтэ, – диэтэ К?ст?к??н сис туттан маадьаллан туран.

Инчэ?эй оту кэ?эн, ??тээннэригэр баран и?эн, Бэргэн биир дойдулаах а?а табаары?ыгар махтанарын биллэрэн илиитин ыга тутан ааста. Сып-сап а?аат, ????н к??ллэригэр баран, илимнэрин к?рд?лэр, т?нн?н бултарын ?ллэ?иннилэр. Му?ха, илим балыктарыттан К?ст?к??н солуурчахха инчэ?эй муох быы?ыгар аста уонна: «Куоракка киириэххитигэр диэри дь?дьэйбэккэ сибиэ?эйдик тиийиэ?э», – диэтэ. Балааккаларын, илимнэрин, му?халарын хомунан, о?очолоругар киирдилэр.

К?ст?к??н собуоттуур быатын эрчимнээхтик т?л? тардарын кытта мотуор бирилии т?стэ, ??скэ киирэн о?очо суптугур тумса ууну таарыйбакка ?р? хоройон, хара?аччылыы дайдылар. Кыыстаах уол к??скэ сирилиир тыалы утары н?р?чч? туттан, хардары-таары бииллэриттэн куусту?ан олордулар, о?очо хайыппыт долгуннара ?р?тэ кыынньан, ы?ыахтыыр бырда?алара к?н уотугар к?л?м?рд?? оонньууллар, мотуор бэ?э?ээ??иттэн быдан сэргэхтик, дьол-соргу ырыатын ?р?г?йд??хт?к дьиэрэччи тардарга дылы. Сотору с?р?н ??скэ киирдилэр, эбэ кэтит-киэ? иэнигэр да долгуннар улаатан, ар?астарыгар олорсон, о?очо ?р?тэ к?т?н ыла-ыла, т?гэ?инэн уу урсунугар охсуллан ла?ыр?аата.

Дьиэ?э кэлэн тиэтэйэ-саарайа а?аатылар. К?ст?к??н уоппуска ки?итэ буолан, ханна да ыксаабакка, анал улахан чааскытыттан чэй и?эн бурулата-бурулата ба?аарыйар:

– Хайдах сырыттыбыт дии санаатыгыт, убайгытыгар хом санаа?ыт суох ини?

– Тыый туох диэн эттэххиний, – Бэргэн хайдах махтаныан билбэккэ, эттэ: – Олус бэркэ сынньанныбыт, убайбытыгар бар?а махтал!

– Дьэ бэрт оннук буолла?ына, – К?ст?к??н ??рэр, – арба да куоракка уопсай дьиэ?э бэйэ?ит хостооххут дуо?

– Оо, суох, оннугу толкуйдуу да иликпит, уопсайга миэстэ адьас тиийбэт, о?олор бара сатаан, хосторго «двухяруснай» дэнэр, ороннорун ?р?т-?рд?гэр икки этээстээн туруораллар. Сорох эдэр преподавателлэр уопсайга биирдии хо?у ылан, о?олорун, т?р?пп?ттэрин кытта олороллор, оттон ыал буолбут устудьуоннар бары куоракка дьиэ куортамна?аллар.

– Оок-сиэ, оччо?о э?иги ханна барар былааннааххытый?

– Бэйэбит да билбэппит.

– Дьэ мо?уок эбит, – ха?аайын тугу эрэ толкуйдаан, сэ?ийэтин имэриммэхтээтэ уонна холодильник ?рд?гэр сытар тэтэрээти, уруучуканы ылан суруйбутунан барда: – чэ, оччо?о мин э?иэхэ биир аадыры?ы биэриим, Сайсарыга Чиэхэп ма?а?ыыныттан чугас бииргэ суоппардаабыт Дьараа?ын диэн ки?им дьиэ атыыласпыта, олбуорун и?игэр быыкаайык дьиэ дуомнаах. Онтукатын эмиэ устудьуоннарга куортамныыра да, быйыл б?тэрэн бараллар диэн эрэрэ. Э?иги миигин ыытта диэн туран кэпсэтэн к?р??, атын ыалы кытта дуогабарда?а охсубатах буолла?ына ылыа?а.

– Оо, дьэ бэрт буолуо этэ! – Бэргэн ??рдэ, – убайбыт оччо?о ту?алаабыты? тобо?ун ту?алаан, улаханнык абырыа? этэ.

Ити курдук ха?аайыннарыгар махтанан-ба?ыыбалаан автовокзалга кэллилэр. ?лэ к?нэ уонна к?н?с буолан, хата, куораттыыр ки?и а?ыйах, онон сонно бараары турар оптуобуска билиэккэ тии?иннилэр. Сотору быылы-буору ?р?к?тэн айаннаатылар, суол икки ?тт?нэн сэбирдэхтэринэн сипси?эр от-мас, тор?о к??х киэ? сы?ыылар киинэ экраныгар курдук устан аа?аллар. Бэргэн кыыс нарын тарбахтарын туппутун араарбат уонна ?л??нэ эбэ кытылыгар ?йд??н-санаалыын ирим-дьирим барбыт т??ннэрин бэлэхтээбитин и?ин ???ээ халлаа??а баар бары ?рд?к Айыыларга махтана саныырыттан ордубат, куоракка киирэн, авиапорт ыппыт охтуу сыыйыллар суолунан айанныылларыгар, уол ??к??лээн да бэдьэйиэх туругунуу, этээстээх дьиэлэр ??рэн-к?т?н сэгэйиэхтэринэн сэгэспит курдуктара. Ки?и орто дойдуга маннык дьолу билэр ту?угар т?р??н-??скээн, олорон аа?ан эрдэ?э…

Автовокзалга т??эн, уулусса кытыытынан сиэтти?эн баран хаамыстылар, кыы?а: «Мантан уопсайбар диэри к?т???н илт», – диирэ буоллар, Бэргэн адьас саараабакка да к?т???н илдьэ барыах этэ. Уопсайдарын ааныгар тиийиэхтэригэр диэри хас да билэр ки?илэрин к?р?ст?лэр, бары сиэттиспит уоллаах кыы?ы к?р?н мичээрдииллэр, арай суолга бииргэ ??рэнэр Ылдьаатын эрэллээх саллаата Буут утары и?эр, кинилэри к?р?н, суолу туораан, утары кэлбитигэр, Бэргэн наар кинини элэктээн, дьээбэлээн тахсар уолу к?рс?б?т?н т??? да с?б?лээбэтэр, ханна куота сатыы сылдьыай, уун-утары тиийдэ. Буут кинилэри к?р?н, биир сиргэ хамсаабакка туран баран, чуга?аабыттарыгар, дорооболо?он баран:

– Хайа, бу дьон ?ч?гэй буолан эрэ?ит дуу тугуй? – диэн ыйыппытыгар, Бэргэн киэн тутта чобуотук хардарда:

– Сэргэлээххэ биир ыал эбилиннэ диэн кэбис!

– Туох даа?! Дьэ уол о?ото эбиккин, сыылла сылдьан сыар?а быатын бы?ар диэн итини этэн эрдэхтэрэ, чэ, э?эрдэлиибин, сыа сиир дьон буолбуппут, – илиитин тутан ибигирэттэ. – Оттон биэдэрэ?э тугу туттугут?

Бэргэн кинини кытта улаханнык кэпсэтэр санаата суох, ол и?ин дьээбэлэнэр курдук эрээри, тымныытык бы?а биэрдэ:

– Кы?ыл к?м???.

5

Ити эрээри Бэргэннээх Ксенья тулуйбатылар, сол к?н а?албыт балыктарыттан бы?ар бы?а?а?ын кыракый быласымаасса солуурчахха кутан, Сайсарыга К?ст?к??н ыйбыт аадыры?ыгар бардылар. Ки?илэрин олорор дьиэтэ аспаалламмыт тэргэн аартыктан туора тахсар, соччо у?уна суох уулусса эбит. Чуумпу, ки?и сэдэх, масссыына да хаа-дьаа сылдьар чинчилээх, суол кытыытыгар кыстаммыт бэрэбинэлэр аттыларыгар от бытыгыраабыт кырыс сирэ баарыгар кууруссалар тугу эрэ то?суйаллар, бэйэ-бэйэлэриттэн былдьа?ан, сырсан сарымтахтаналлар. Уулусса ортотугар к?пп??н?с сымна?ас сиргэ ?ктэннэххэ буор к?дэриктэнэ бур?а?ныыр, араа?а, ардах кэнниттэн б?т?нн?? бадараан-идэрээн дойдуга кубулуйар чинчилээх. Атыттартан туох да уратыта суох самнайбыт дьиэ хапта?ын олбуоругар кинилэр к?рд??р аадырыстара суруллан турарыгар харахтара и?нэ т?стэ. Кэлииккэни то?суйан дарбыйан балачча турбуттарын кэнниттэн, ки?и хааман саллыр?айдаан кэлэн ыйытта:

– Кимнээххитий?

– Би?иги устудьуоннарбыт, Намтан К?ст?к??н диэн суоппар ата?ы? кыра кэ?иитин ыытта уонна бэйэбит эмиэ эйигин кытта кэпсэтэр наадалаах этибит, – диэн Бэргэн эр ки?и киэбин ылынан са?арда.

– К?ст?к??н даа? Кэ?ии диигин дуу? – дьиктиргиир ыйытыыны кытта, сонно кэлииккэ а?ыллан халыр гынна, энньэйбит сы?аахтаах, ?рд?к у?уохтаах ки?и саха?а сэдэх сырдык харахтарынан уорбалыырдыы к?рд?-и?иттэ. Уол тута биэдэрэни ууммутун э?э охсон ылан, ха?ыатынан саппыттарын хастыы тардаат, балыгы к?р?н баран, са?а аллайда:

– Оо-сиэ, бу ки?ини, до?ор! Миигин куоракка сордо?у булан сиэбэтэ буолуо диэн ыытта?а дуу?! – уолу ?т?р?-батары к?рд?: – Оттон миэхэ туох наадалааххыт?

Баччаа??а диэри са?ата суох турбут Ксенья инники та?ыста:

– К?ст?к??н эйигин «ба?ар дьиэ куортамныа» диэбитэ.

– Ээй, – дии т?стэ ки?илэрэ эгэ-дьа?а, – оттон маа?ы??ыттан инньэ диэххитин, э?иги устудьуоннаргыт дуу?

– Устудьуоннарбыт.

– ??рэххитин ха?ан б?тэрэ?ит?

– Э?иил.

– Э?иил даа? Са?а ыал буолбут дьон буоллаххыт?

– Оннук.

– Ааккыт-суолгут кимнээх диэ??итий?

– Бэргэн уонна Ксенья.

– Сирэйгититтэн-хараххытыттан к?рд?хх?, бэрт сымна?ас дь???ннээх-бодолоох дьон буолуоххутун с?пт??х эбит. Манна олорор к?ннээх буоллаххытына, дьону, устудьуоннары э?ин мунньубаккыт. С?б?лэ?э?ит?

– С?п.

– Чэ бэрт, мин Дьараа?ын диэммин, дьиэ баар, эмиэ устудьуоннар олорбуттара уонна ??рэхтэрин б?тэрэн са?ардыы барбыттара, киирэн к?р??.

Кыыстаах уол ки?илэрин баты?ан и?ирдьэ киирдилэр, кэ?эс у?аайба, хортуоска уга са?а бытыгыраан эрэр ы?ыллыбыт сонуога, олбуору кыйа сарай, туох эрэ тутуулар бааллар, улахан дьиэттэн ?сс? антах, у?аайба и?игэр турар буруус ма?ынан тутуллубут дьо?ус дьиэ?э кэлэн киирдилэр. Ортотугар сыба?а суох кирпииччэ о?ох, ситэ ыпсыбатах быыстарыттан хаппыт буор долгуннура быгар, о?ох ха?ас ?тт?гэр биир эркини барытын киэптии кэтит тимир орон кураанах боробулуоханан к?р?н турар, ?рд?гэр кырааската суох хапта?ын долбуур, ону аннынан «Огонек» сурунаалтан кырыллан ылыллыбыт хайа эрэ сыл халандаара – эдэр уоллаах кыыс бугул тэллэ?эр к???с-к???стэринэн ?й?н?н олороллор. Кинилэр уопсайдарыгар Крамской ааспыт ?йэтээ?и «Биллибэт дьахтара» улуутуйа туттан, карета т?нн?г?нэн кынчыатыы к?р?р эбит буолла?ына, манна били??и кэм уоллаах кыы?а тыа?а, бугул т?гэ?эр олороллоро хайдах эрэ кинилэр олохторугар маарынныыр буолан дуу – быдан чугас курдук. Ити хартыына?а сайы??ы тыа сирин чуумпу киэ?этэ нуурайбыта-нусхайбыта бу быыкаайык дьиэ и?ин холку, исти?, ну?ара? к?р??н??р. О?ох у?а ?тт?гэр бэйэ о?о?уута остуол, икки эрэ ки?и батыан с?п бы?ыылаах.

– Устудьуон дьонтон элбэ?и к?рд??б?пп?н, ыйга отут солкуобай уонна уокка оттор маскытын бэйэ?ит булуна?ыт, – ха?аайын боппуруо?у бы?аччы бы?аарсар ки?и буолла.

Устудьуон ыйдаа?ы истипиэндьийэтэ 56 эрэ солкуобай, онон холбоон м????х уон иккиттэн чиэппэрэ куортам?а барарыттан Бэргэн и?игэр т??? да ыарыр?ата санаатар, с?б?лэ?эригэр тиийдэ: «Ыксаатахха, харабыл э?ин курдук туох эмэ быстах ?лэ?э киириллиэ уонна э?иил б?тэрэр сылбытыгар истипиэндьийэбит арыый эбиллиэхтээх, оттон дьиэ диэн дьиэ, ?рд?б?т?гэр кэм кырыы?алаах буолабыт», – дии санаата уонна ыйытта:

– Хас массыына ма?ынан сыл тахсарбыт буолла?

– Ээ, пахай, биир массыынан ыллыы-туойа кыстыыгыт, кыратык отуннугут да, та?ырдьа куотардыы итиинэн оргуйар баанньык буолар, – диэн ха?аайын дьиэтин хай?аата уонна дьээбэлэнэн м?ч?к гынна: – Бачча эдэр о?олор уотунан умайа сырыттаххыт, оттубатаххытына да ити орон ?рд?гэр т????? ?лэ-хамнас то?орбото буолуо ээ, ?а-?а-?аах! Биир биллэр бэйиэттэн: «О?о? то?о элбэ?ий?» – диэтэхтэринэ: «Дьиэм тымныы, дьиэм тымныы», – диир сурахтаа?а. ?а-?а-?аах!

Бэргэннээх Ксенья сирэй-сирэйдэрин к?рс?н эрэ кэбистилэр, ки?илэрэ толоос со?устук ??рэрин-к?т?р?н хайалара да би?ирээбэтэ, арай кыыс моонньуттан са?алаан, иэдэстэрэ кытаран хааллылар.

– Чэ, ити курдук, – диэтэ Бэргэн, ки?илэрин халы? со?ус оонньо?уутуттан саллан, кэпсэтиини б?тэрэ охсоору, – Ксенья сотору со?уруу сынньана барар, мин и?ит-хомуос а?алыам уонна каникулбар дойдулуубун, аны к???н ??рэх а?ыллыбытын кэнниттэн кэлиэхпит.

– Чэ, с?п, – Дьараа?ыннара боччумура охсон Бэргэнниин илии тутуста уонна ????н та?ырдьа та?ыстылар, дьиэлээх ха?аайын олбуор ааныгар диэри атаарарыгар са?ата-и?этэ хам буолбат:

– Биир усулуобуйалаахпын – т??н олус хойутаабаккыт, уонтан киэ?э кэлииккэ лип хатанар.

– Биирдэ эмэ быраа?ынньыкка хойутаатахпытына, ыалга хоно хаалыахпыт, онтон атыныгар эрдэ баар буолуохпут, эчи бу диэки т??н сырыыланар куттала да бэрт ини…

– ?а-?а-?ах! – Дьараа?ын маа?а табыллан к?ллэ, – дьэ, кырдьык, бэйэтин дуу?атыгар ?ст??х эрэ ки?и би?иги оройуоммутугар т??н мэнээктиэн с?пт??х.