Эр киһи уонна дьахтар

– О?ону ылан иитиэхпитин да с?п буолла?а, – диэтэ, – Чыычаа?ым, ытаама эрэ, эн айманнаххына, миэхэ на?аа ыарахан буолар.

Ксенья а?ыннаран, ?сс? сэтэрэн, уйа-хайа суох ытаата уонна ытыырын быы?ыгар бокуойа суох сипсийдэ:

– Айбыппыт то?о миигин маннык хабырдык ата?астаабыта буолла? Итинник ыарыылаах бэрт сэдэх, ты?ыынча?а биир эмэ баар буолар дииллэр, онно мин т?бэ?эн хаалбыппын. Лотерея?а массыына с??йэр курдук, биир эмэ ки?иэхэ тиксэр ?ч?гэй эбитэ буоллар, миэхэ т?бэ?эн да бэрт, оттон ку?а?антан Айбыт матарбат, ким хайа иннинэ мин тии?инэ охсубуппун… Хайа дьоллоохторго санаатылар да о?о ??ск??рэ эбитэ буолла? Били э?игини кытта уопсайга ыаллыы олорбут Дина?ыт кылгас кэм?э билсибит уолуттан ыарахан буолан, онтон кыбыста ахан сылдьар, хайдах эмэ гынан улаата илигинэ т??эртэрэн кэбиспит ки?и диир. Оттон би?иэхэ бу… Ким эрэ кыраабытын курдук…

– Чэ, кэбис, аньыыны са?арыма, ама ким кыраата?ай, – онтон Бэргэн эмискэ хонос гынан, кэргэнин ?р? тардан, уу-хаар баспыт хара?ын утары к?рд?, – Дина? хата ол о?отун т??эртэрбэтин-хайаабатын, би?иги да ылан иитиэхпит, бэйи эрэ, оттон а?ата биллэр дуо?

– Биллэр, хоту дойдуттан сылдьар саха уола.

– Чэ, оччо?о оонньуута суох дь??гэ?ин кытта кэпсэт, киниэхэ о?о наадата суох буолла?ына, би?иги ылыахпыт.

Ксенья кытархай сибэкки ойуулаах былатыагынан хара?ын соттуммахтаата уонна хаттаан ыйытта:

– Кырдьык дуо?

– Кырдьык буолумуна, ??рэхпитин б?тэрэн, атын сиргэ ?лэлии барарбытыгар кы?ыл о?ону к?т???н тиийиэхпит уонна бэйэбит о?обут диэхпит, оччо?о ким да бу иитиэх о?о диэн уорбалыа суо?а.

– Бэргэнчигим, араа?а, с?пк? этти? ээ, – кыыс биллэ сэргэхсийдэ, ойон турда, – бэйи, оччо?о сибилигин уопсайга баран, мин Динаны к?рс? охсобун, бэркэ ыксыыр этэ, аны сарсыарда тураат, т??эртэрэ баран хаалыа, чэ, т?ргэнник а?ыы охсуохха.

Кэмчи астаах остуолларыгар утарыта к?рс?н олорон чэйдииллэригэр Бэргэн:

– Мин эйигин кытта уопсайга барсабын, – диэбитигэр кэргэнэ к?ллэ:

– До?оччуок, туох диэн эттэххиний? Ол би?иги, дьахталлар, кэпсэтиибитигэр эр ки?и кыттара наадата суох уонна куттаныма, Сэргэлээх бу икки ардыгар а?ыйахта ?ктээн тиийиэм, наадабын бы?аарсаат, т?нн??м буолла?а, – дии-дии Ксенья урукумуонньугу талыр?атан сирэйин суунна, лаампа сырдыгар пуудараланан, бааталаах ма?ан тарбахтара элэ?нэстилэр.

– Уопсайга тиийэн мин уолаттарбар олоруом, со?отохтуу ыыппаппын, аны к?л?гээттэргэ т?бэ?иэ?.

– Чэ, ба?ар, буоллун.

Иккиэн а?аан б?тэн, тиэтэйэ-сарайа та?нан, туманынан б?р?лл?б?т уулусса?а тахсан, хаамсан хоочугура?а турдулар. Сайсары к??л?гэр киирэн, тэпсиллибит элбэх ыллык ортотугар тума??а хайысхаларын с?тэрэ да сысталлар, у?уор туораан тахсаннар, стадион олбуорун кыйа барбахтыылларын кытта туман быы?ыттан Сэргэлээх таас дьиэлэрин уоттара тырымна?а т?ст?лэр.

Т?ргэнник сылдьыах курдук санаабыттара да, хайа-хайалара бииргэ ??рэнэр о?олорун ортолоругар киирэн, кэпсэтэн-ипсэтэн у?аатылар, дьиэ?э-уокка наллаан к?рс?бэтэхтэрэ да ыраатта?а. Т?нн?лл?р?гэр, та?ырдьа тахсыбыттара, тымныы арыый сы?ыйбыкка дылы, туман арыый дьэ?кэрэн, бэл ???э будул?ан быы?ынан туолбут ый к?ст?р. Тымныы да, хойут да буолан, биир эмэ тиэтэйбит ки?и к?л?г?лдь?йэн аа?ар уонна туох да баара биллибэт, арай ханна эрэ ыт ?рэн ньа?ыйан и?эн ах барда.

– Хайа, Дина туох диэтэ? – Бэргэн тымныы салгыны э?ирийимээри, иллэ? илиитинэн саал былаатын сирэйигэр ?р? тарда-тарда ыйытта.

– Чэ, дьиэбитигэр тиийдэххэ си?илии кэпсиэм, манна ки?и кыайан са?арбат, тыыным хаайатарар…

Ол и?ин атахтарын эрчимнээхтик тэ??э ?ктээн, хоннохторун анныттан туту?ан к??ллэрин устун балачча ?р хааман хаачыр?атан, син сыыры дабайдылар, кэмниэ-кэнэ?эс олбуордарын ааныгар кэлэн, хатаммыт кэлииккэни а?ан, дьиэ?э киирдилэр, ити тухары биир да тылы бырахсан кэпсэппэтилэр.

Ааннарын а?ан и?ирдьэ атыллыылларын кытта, сирэйдэригэр сылаас салгын ил гына охсулунна, электрическэй лаампа умайан к?ндээрэ т?стэ.

– Дьэ маннык, – диэтэ Ксенья сонун устаат да: – Мин ма?най Динаттан туруга хайда?ын туо?уластым, кыы?ым: «О?ом улаатан хаалла бы?ыылаах, т??эрээри эмп и?эн к?р?б?н да – билиммэт уонна эми с?б?лээбэккэ дуу – с?рэ?им-быарым эриллэр», – диир. Мин олох ту?угар охсу?ан му?нанар о?о эрэйдээ?и на?аа а?ынным: «Дина, о?о?ун т??эртэримэ, т?р??, би?иги эйигиттэн ылан иитиэхпит», – диэтим. Кыы?ым на?аа со?уйда да, ??рдэ да бы?ыылаах, ма?най ытамньыйда, ол курдук ?р кэпсэттибит, кини о?отун а?атын – аанньа билбэт ки?итин кытта быстах билсэн ааспыттарын, ол т?м?гэр о?о ??скээбитин, ону т?р?тт???нэ, со?отох бэйэтэ о?о чэ?кээйилэнэн олорор кыа?а суо?ун, ?сс? ??рэнэр уонна ыал буолар санаалаа?ын эттэ. Чэ, онон с?б?лэстибит, арай ол эмп испитэ о?о доруобуйатыгар охсубат ини.

– Оо, эрэйдээ?и, о?о му?наах тыыннаах хаалар ту?уттан т??? эрэ куттанан, олох ту?угар охсу?ан эрдэ?э, ки?и а?ыныах…

– Акаарычаан, кини билигин тугу да билбэт быыкаайык ??скэх эрэ буолла?а.

– Син биир, тыыннаах дуу?а диэн тыыннаах дуу?а.

Иккиэн да т?р?? илик о?ону а?ыйан ах бардылар, устудьуоннарга а?аан кэлбит буоланнар, чэйдээбэккэ эрэ баарыан тиэтэйэн хаалларбыт и?иттэрин хомуйдулар уонна тута утуйаары сыттылар. Уу чуумпу. Ыалларын остуолба?а ыйаммыт лаампаларыттан т?нн?к сабыытын быы?ынан сырдык кутуллар, ол биир дьирбиитэ хартыына?а бугул тэллэ?эр олорор уоллаах кыы?ы сырдатар. Аны санаатахха, то?о кинилэр бэйэ-бэйэлэригэр к?хс?лэринэн буоллулар? Араа?а, иирсибиттэр бы?ыылаах. Оок-сиэ, олох обургу уустук да?аны, Толустуой эппитигэр дылы, хас биирдии дьоло суох ыал уратылаах. Билигин кинилэр эмиэ атын сири к?р?лл?р, Ксенья ула?а хайы?ан мунна сурдургуур, кэм да ытыыр бы?ыылаах, оттон Бэргэн икки илиитинэн кэтэх тардыстан тиэрэ т??эн, ???? боруоран к?ст?р?н одуула?ар.

Кэргэнин а?ынарыгар буолан, о?о ??скээбэт буолбутун ту?унан сонуну аан ма?ай хайдах эрэ кулгаа?ын та?ынан а?арбыта, билиги санаатахха, с?рдээх дьыала эбит – дьи? бэйэтин о?ото суох буолла?ына, бу орто дойдуга кэлэн барбыт бэлиэтэ – этэ-сиинэ, хаана-сиинэ кэлэр к?л??нэлэргэ хайдах да хаалыа суох бэйэтэ буолла?а. Иитиэх о?о диэн иитиэх о?о буолла?а, саатар хаан аймахтарыттан атын, ол Дина кылгас кэм?э имэ?нээх тапталын т?м?гэр хайа ки?иэхэ о?о о?орторбутун бэйэтэ эрэ билэн эрдэ?э…

Бэргэн туран, остуолга тиийэн, чааскытын ылан, тымныы ууну куттан испитэ буола олордо, оттон кэргэнэ атын сир диэки хайы?ан сытан тохтоло суох сиигирэр хара?ын кистии-саба ыты?ын тэллэ?инэн соттор, маны барытын будул-идил туманы быы?ынан уста?ныыр ыйда?а ???эттэн одуула?ар.

8

Итинтэн ыла уонча сыл ааста. Бэргэннээх ол тухары хоту улууска ?лэлээн баран, болдьоспут кэмнэрин хас да б?к толорон уонна кырдьыгынан эттэххэ, кэнникинэн ыраах, кытыы сиргэ олох уустугурбутуттан, ас-та?ас сыаната сиэрэ суох ыараабытыттан сиэттэрэн, нуучча ???н хо?оонугар «балык уу дири?эр, ки?и ?ч?гэй олоххо тарды?ар» дииллэринии, киин сиргэ чуга?аан, куорат та?ынаа?ы дэриэбинэ?э к???н кэллилэр. Ксенья ыал буолан, училище кэнниттэн салгыы ??рэнэ сатаабата?а, билигин оскуола?а биэлсэрдиир, оттон геолог идэлээх ки?и Бэргэн с?пт??х ?лэ к?ст?бэккэ эрэйдэнэн баран, хата, куоракка биир тэрилтэ?э харабылынан ылбыттарыгар да ??рд?лэр. Ксенья?а учууталлар уопсайдара диэн ааттанар – уунан ититиллэр эрээри, туалета та?ырдьа, ууну массыынанан а?алтаран буочука?а кутар дьиэ?э икки хостоох квартира биэрэн абыраатылар, ??рэхтэрин б?тэриэхтэрин эрэ иннинэ Дина уол о?оломмутун кинилэр к?рд???н ыланнар, бэйэлэрин анныларыгар суруйтаран, Эллэй диэн ааттаабыттара манна кинилэр оскуолаларыгар кыра кылааска ??рэнэ киирдэ.

Биэс сыл устата сылаас уйа буолбут Сэргэлээх барахсантан араас сиргэ ы?ыллыахтарыттан, Бэргэннээх тэйиччи улууска олохсуйаннар, бииргэ ??рэммит о?олорун кытта к?рс?бэтэхтэрэ быданнаата. Сэргэлээхтээ?и да сыллар ыраах суол то?ойун кэтэ?эр с?пп?т курдуктар, билигин Сэргэлээ?и, эдэр саастарын уйатын биирдэ эмэтэ бы?а о?устахтарына, олох атын к?л??нэ эдэркээн уолаттар, кыргыттар сылдьаллар, ха?ан эрэ кинилэр курдук к?н кы?ал?ата суох оонньуунан-к?р?нэн туолбут уопсай дьиэлэргэ туран, туох ба?арар аа?арын, умнулларын, олох олус кылга?ын, саа?ырыы кэлэрэ т?ргэнин ту?унан курус толкуй долгуна хараа?ыннара куу?ара.

Бииргэ ??рэммиттэриттэн ?г?стэр куораттан барбатахтар, Эллэйдэрин ийэтэ Дина саастаах со?ус эрээри, улахан дуо?унастаах уонна ?птээх-астаах ки?и ойо?о буолбут сура?ын истэллэр. Ол эрэ улахан дуо?унаска сылдьан, уларыта тутуу долгуна саба халыйан кэлбитигэр долгуйбакка-уолу?уйбакка баантан улахан иэс ылан, ма?най чаа?ынай ма?а?ыын аспыт, онтон сылтан сыл улам уопутуран, Кытайынан, Турциянан, Араб дойдуларынан ?лэ?иттэрин ыытан, эргинэн-урбанан, чахчы да «кы?ыл к?м?с ?р?ччэни таба тайанан» – куоракка хас да ма?а?ыыннаммыт, массыыналаах, дьиэлээх-уоттаах «са?а сахалар» кэккэлэригэр бигэтик киирбит, кини к?м?т?нэн дуу – Дина эмиэ салайар ?лэ?э эриллэн, бэлиитик-дьахтар аатыран, республиканы сирэйдиир-харахтыыр араас делегациялар састааптарыгар киирсэн, онно-манна сотору-сотору барар-кэлэр ??? диэни истэн, сорохтор ??хсэллэр, оттон ?г?стэр ордугургуу саныыллар. Оттон Бэргэннээх Ксенья: «О?обут ийэтэ кыахтаах ки?илиин холбоспут уонна бэйэтэ эмиэ салайар кэккэ?э киирбит буолла?ына, ба?ар, биирдэ эмэ Эллээйчикпитигэр к?м?л????», – диэн ??рэ саныыллар.

Бэргэннээх Ксенья хаар т????н иннинэ биир субуота к?н, оптуобу?унан куораттаатылар, анаан-минээн ма?а?ыыннары кэрийдилэр, улахан тугу да атыыласпаталлар да?аны, хас да сиргэ сылдьан, киэ?элик болуоссаты туораан эрдэхтэринэ, кэннилэригэр массыына бээ?инээтэ уонна: «Бэргэн! Бэргэн!» – диэн ы?ырдылар. Эргиллибиттэрэ – бас сыгынньах эрээри, нуорка са?ынньахтаах Дина уулусса кытыытын киэптии багдаллыбыт «Лан крузер» массыынатын сэгэппит аанын ?рд?нэн быган, мичээрдии турар, моонньугар эриммит ма?ан былаата ала-чуо туртайар.

– Хайа, Ксенья, Бэргэн, дорооболору?! – диэтэ.

– Тыый, Дина! – урукку дь??гэтин к?р?н, Ксенья са?а аллайда: – хас сайын, хас кы?ын ааста?! Оок-сиэ, кыыс о?ото, ?л?н-охтон биэрбэт, били??и ?йэ саамай модун «Лан крузер» массыына?ыттан к?рд?хх?, олох-дьа?ах да люкс бы?ыылаах дии?

– На?аа улаханнык са?арыма, ол эрээри мин дьыл?абар ??сэргиирим сатаммат, – Дина астыммыттыы к?ллэ.

– Былыргы с?ктэр кыыс ма?ан атынан наскылдьыта сырытта?а, били??и ?йэ кыргыттарын к?р…

– Биир ат оннугар с????нэн аты миинэ сылдьыбыт ордук, ?йэбит оннук, хайа э?иги ханна бара?ыт? Мин быра?ан биэриим.

– Бэйи, Дина, би?иги ма?а?ыы??а сылдьыахтаахпыт… – диэн Бэргэн аккаастыах курдук гыммытын Ксеньята хааман сылайбыт бы?ыылаа?а, эгэ-дьа?а с?б?лэспитэ:

– Ээй, чэ, ма?а?ыын буоллар хааллын, хата, бэлэм массыынанан дьиэбитигэр бырахтарыахха.

– До?отторбун илдьэн б???, к?рс?бэтэхпит да ыраатта, э?иги куоракка к?сп?т сураххытын истибитим, – Дина ??рдэ-к?тт?, тирии кууркалаах дыгдаллыбыт суоппара тахсан дорооболосто уонна кэлин аанын аспытыгар, Бэргэннээх Ксенья киирэн олордулар, кинилэр миэстэлэрин булбуттарын кэнниттэн массыына оннуттан тыа?а-уу?а суох хо?унна.

– Хайа, до?оор, дьэ с?рдээх да массыыналаммыккын, – диэн Ксенья хатылаан чи?этэн этэн, дь??гэтин эмиэ хай?аата, – тэрилтэ? массыыната дуу, бэйэ? киэнэ дуу?

– Бэйэм… – Дина соччо дьалайбатах бы?ыынан хоруйдаата.

– Бадарааны-идэрээни билиммэт сэп бы?ыылаах, би?иэхэ хоту дойдуга сылдьарга бэрт буолуо эбит, сыаната да тос курдук буолуохтаах, – диэн баран Бэргэн, харда эрэйэн кыы?ы к?рд?.

– Тос курдук… – Дина кини са?атын ой дуорааныныы хатылаата, массыына сыаната т???т?н чопчу эппэтэ, бука, кинилэр курдук дьон санаммат сыыппаралара буолуохтаах, ону бигэргэтэрдии кыыс с?б?лээбэтэх бы?ыынан: – туох ааттаах массыынаны с???н хааллыгыт, массыына диэн кэлэргэ-барарга атах тардыстар эрэ аналлаах, атыны кэпсэтиэ?и?… – диэтэ.

– ??мм?т ?йэ ирдэбилин эн кэмигэр ?йд??н с?пк? дьа?аммыккын, оттон би?иги, сэссиэлиисим сырдык саарыстыбатын о?олоро, ?йб?т-санаабыт уруккулуу – ма?най норуот ту?угар олоруохтаахпыт, бар дьон ту?угар кы?аллыахтаахпыт диэн курдук… – диэтэ Ксенья, эргим-ургум к?рб?хт??-к?рб?хт??. – Дина кэргэннэммит ???г?н дуу? Туох ?лэ?итий?

– Бизнесмен…

– Ким диэний?

– Карп… – эмиэ биир тылынан кылгастык хардараат, кинилэргэ лаппа хайыста, – бэйи эрэ, оттон э?иги тугунан дьарыктанар буола?ыт?

– Мин идэбинэн биэлсэрдиибин, оттон Бэргэн харабыл, – диэтэ Ксенья уонна санаатын эбии эттэ, – куоракка ?р буолан баран т?нн?ннэххэ, уларыйыы-тэлэрийии буолбут, би?иги тыа?а олорон олохтон хаалбыппыт бы?ыылаах, оттон эн курдук до?отторбут били??и олох киэ? хардыытын кытта тэ??э барсан и?эр эбиккит, маладьыастар.