Қанатты сөз – қазына. 2-кітап

(Екiншi н?с?асы) *

«?ожа Ахметтi? ?стазы Арыстанбабты 33 мы? сахабаны? бiрi деп айту?а болатын сия?ты. ?йткенi, дiн а?ыздары бойынша, Арыстанбаб Пай?амбарды? к?зiн к?рiп, оны? ?лы ?асиетi – М??жизасына ку? ж?не аманатына адал бол?ан ?улие. Ел пiрiне санал?ан кие – дана. Сонды?тан халы? «Арыстанбаб?а т?не, ?ожа Ахметтен тiле» деп текке айтпаса керек. ?улиенi? ?асиетiне байланысты «Баптарды? бабы Арыстанбаб» деп ерекше д?рiптеледi. Сыр бойында к?не Отырар жерiнде мазары

т?р?ан ?улиеге деген ??рмет пен та?зым ке?естiк д?уiрде де то?та?ан жо?. Кейбiр деректерде есiмi м?сылман елдерiне етене жа?ын ?улие к?птеген дiндердi бiлiп, оларды зерттеп, д?рыс-б?рысын сарала?ан ??лама ретiнде танылады». (О. ?ау?абаев.).

Егер ?ожа Ахметтi? басына барып, зиярат етiп, тiлек тiлегi? келсе, е? алдымен оны? ?стазы Арыстанбаб ?улиенi? алдынан ?т немесе т?неп, ?ибадат ет. Сонда ?ибадаты? толы??анды болып, тiлегi? ?абыл болады деген ма?ынаны бередi.

* «Ар?аланып кеттi» та?ырыпшасын ?ара?ыз.

* «?анатты с?з – ?азына», бiрiншi кiтабын ?ара?ыз.

АРТ?Ы АЙЫЛДЫ? БАТ?АНЫН

ИЕСІ БІЛМЕС, АТ БІЛЕР,

А?АЙЫННЫ? АУ?АНЫН

ЖА?ЫНЫ БІЛМЕС, ЖАТ БІЛЕР

Я?ни, «Сырт к?з – сыншы» деген ма?ына?а жа?ын с?з.

«Екi айылдан (тартпадан) ат?а к?бiрек бататыны – ?арыннан тартылатын шап-айыл. „Арт?ы айылды? бат?анын иесi бiлмес, ат бiлер, а?айынны? ау?анын жа?ыны бiлмес, жат бiлер“ деген ма?ал осыдан ту?ан болу керек. Шап?анда болмаса, шап айылды ?аза? бос ?стайды. Т?с айыл ?немi ?атты тартылады. ?йткенi, ол ?аусыратын т?ста тынысты ?ор?айтын т?с с?йек бар». (С. М??анов, 77. 125-б.).

АС ИЕСІМЕН Т?ТТІ

«?о?ан ханды?ына ?аза?тан елшi бар?анда, оларды ?лтiрмек боп алдына у себiлген ас ?ояды. Шыдамсыздау бiреуi астан бiр- екi асап, ?лiп кетедi, аман ?ал?аны ?ашып ??тылады. Осыдан кейiн бейтаныс елге бар?ан ?аза?тар алдында?ы асты ?уелi ?й иелерiне алдырып, уланба?андарына к?здерi жеткен сон ?ана жейтiн бол?ан екен. „Ас иесiмен т?ттi“ деген с?з сондай сенiмсiздiктен туып, содан ?ал?ан болса керек… … бiра? бертiн келе ол б?рын бай?алма?ан жа?а м?нге ие бол?ан». (?. Диваев, 30. 27-б.).

Б?гiнде б?л м?тел ?й, ас иесi дастар?ан басында бiрге отыр?анда ?ана дастар?анны? с?нi кiредi, ас д?мдi болады, дастар?анда ??гiме-с??бат ??рып отыр?анда, ас бой?а жа?сы сi?едi деген ма?ынада айтыл?ан.

АСЫ?Ы АЛШЫСЫНАН Т?СТІ

Кiмнi? са?асы алшы т?ссе, бiрiншi ату кезегi со?ан тиедi. Тiлiмiз-дегi «асы?ы алшысынан т?стi» деген т?ра?ты с?з тiркесi осылай ?алыптас?ан. ?детте б?л с?з бiреудi? жолы болып олжалы бол?анда, б?йге, сыйлы? ал?анда, ?тыс шы??анда т. с. с. жа?дайларда айтылады». (Д. Шо?пар?лы, 9. 17.02.94).

Жолы бол?ыш, олжалы адамдар?а ?аратып айтылады.

АСЫ? ОЙНА?АН АЗАР,

ТОБЫ? ОЙНА?АН ТОЗАР,

Б?РІНЕН ДЕ ?ОЙ БА?ЫП,

??ЙРЫ? ЖЕГЕН ОЗАР

«?азiр к?пшiлiк „Асы? ойна?ан азар, доп ойна?ан тозар“ деп ж?р. Б?л заманны? талабына орай ?згерген тiркес болса керек. О баста „Асы? ойна?ан азар, тобы? ойна?ан тозар. Б?рiнен де ?ой ба?ып, ??йры? жеген озар“ деп айтыл?ан. Ойын баласы ?ай ойынды да аз?анша ойнау?а ?зiр. Содан ата-ана баласын к?ндiз-т?нгi ойыннан шектеп, бас?а да пайдалы iс-?рекетке тарту ма?сатында осындай тiркестi шы?арса керек. Ал, тобы? деген ?андай ойын? Тобы? – малды? арт?ы ая?ыны? с?йегi. ?зi асы?тай ?ана. М?жiлген тобы? с?йегiн ?аза?тар ?зара б?стесу ??ралына айналдыр?ан. Егер бiреудi? ?андай да бiр затын ал?ысы келсе немесе бiр зат?а б?стескiсi келсе, онда екiншi адам?а осы тобы?ты жасыруды ?сынады. Б?стесушi адам тобы? жасырушы?а „мен тобы?ты с?ра?анда, та?дайы?нан алып бер“ деп шарт ?ояды. Талап ?р т?рлi болуы м?мкiн. Бiрi „с?ра?анда жан?алта?нан алып бер“ десе, ендi бiрi „тiлi?нi? астынан беретiн бол“ дейдi. Ойын мерзiмi шектеусiз. Б?стесушi ?алайда же?у ?шiн о?тайлы с?ттi к?тедi. Б?стен же?iлмес ?шiн, тобы? жасырушы да бiраз ?уреге т?серi аны?. ?йткенi, ойлама?ан жерден ?лгi б?стескен адамы алдынан шы?а келуi м?мкiн ?ой. Б?стi? шартын ?немi ?мытпай ж?ру о?ай шаруа емес, ?рине. Екiншi жа?ынан, тобы?ты та?дай?а салып, тiлдi? астынан алып беремiн деп ж?рiп, тама?ына ?арай кетiп ?алса ?айтедi? Мiне, сол ?шiн „тобы? ойна?ан тозар“ деген с?з ?ал?ан». (К. Елемес. 102. 20.03.2013.).

Б?гiнде б?л ма?алды? м?нi ескiргенi сондай, ?айта керiсiнше, мына компьютер, теледидар заманында балаларды дала?а шы?арып ойната алмайтын жа?дай?а жеттiк ?ой.

АСЫРА СІЛТЕУ БОЛМАСЫН,

АША Т?Я? ?АЛМАСЫН

«РКП (б) Орталы? Комитетi ?аза?стан?а арнайы жiберген Ф. Голощекин 1925 жыл?ы желто?санда ?ткен ?лкелiк партия конферен-циясында «Ауылда шынайы ке?ес ?кiметi жо?, тек байды? ?стемдiгi мен ру билiгi бар» деп шола? ?айырып, ?аза? сахарасында «Кiшi Октябрь» идеясын ж?зеге асыру?а негiз ?алады. «Кiшi Октябрьдi» ж?зеге асыру ниетiмен ?уелi 700-ге жуы? байды? бар малын тартып алды.

?алы? ел к?шiп келе жат?ан жолында?ы ?он?ан жерiне к?штеп ?оныстандырылды. Не суы, не нуы, не баспанасы жо?, ш?лде мал т?гiлi адамдар ?ырыла бастады. ?алада да, далада да алба-ж?лба, аш-жала?аш бос?ындар к?бейiп кеттi. Бая?ы ?о?амдастырыл?ан 40 миллион мал жем-ш?бi, су-суаны, к?нделiктi к?тiмi болма?анды?тан жаппай а? с?йекке ?шырап, 1932 жылды? ая?ында оны? 4 миллиондайы ?ана ?алды. ?зегi тал?ан халы? сiр? «асыра сiлтеу болмасын, аша т?я? ?алмасын» деген ?ранды на? осы т?ста м?телге айналдырып жiберсе керек». (103).

1930 жылдарда?ы ?аза?станды коллективтендiру д?уiрiнде ту?ан «Асыра сiлтеу болмасын, аша т?я? ?алмасын» ма?алы сол кездегi сола?ай саясат пен ?рда жы? белсендiлердi? асыра сiлтеуiнi? н?тижесiнде, керiсiнше орындалды: Бай-кулактармен бiрге орта шаруаларды? да, тiптi кедей-кепшiктердi? де мал-м?лкi аяусыз т?ркiленiп, ел жаппай ашты??а, ?ыр?ын?а ?шырады. Сол алма?айып д?уiрдi? к??iл-к?йi бейнелеп айт?анда, осы «Асыра сiлтеу болмасын, аша т?я? ?алмасын» деген с?зге т?йiнделiп, тарих ?асiретiне айнал?андай.

АСЫР САЛЫП ОЙНАУ

«?аза?ты? д?ст?рлi баспаналарыны? бiрi – асыр. Оны алып, ?лкен шатыр десе де бол?андай. Асырды к?бiнде жаушылы?, жоры??а шы?анда, ?лы тойлар iстегенде пайдаланады. Ертеде жаугершiлiк кезде к?п ?скермен жоры??а шы??ан хандар асырда, ал ?скерлер ?арапайым кiшкене шатырларда т?р?ан. Асырды тiгу ?шiн жерге бiлектей а?аштарды ?а?ып отыр?ызып, т?ртб?рыштап, кергiштеп, шатырлап, „с?йегiн“ т?р?ызып алып, сыртын ?шекейленген киiзбен немесе берiк, асыл п?лдармен жабатын бол?ан. Асыр?а ?скер басылары жиналып, ??гiме, жиналыс жасауы ?шiн ке?, ?олайлы iстелетiн бол?ан. Асырды ?лы, ?лкен тойларда да тiгедi. Асырды той?а тiгетiндiктен ?аза?та „Асыр салып ойнау“ деген де с?з тiркесi кездеседi». (Б. К?м?лаш?лы, 40.15-б.).

Б?гiнде б?л с?з тiркесiн шат-шадыман, к??iлдi, думандатып ойнап ж?рген балалар?а ?аратып айтады.

АТ – АСПАННАН (АЛЛАДАН),

САНА – С?ЛЕМНЕН,

ИМАН – ?ЛІПТЕН

«…Сондай-а?, «Балам ба?ытты болсын десе?, ?уелi ?демi ат ?ой, с?би санасына «с?лем» дарыт, ж?не тiлiн Алланы? атымен шы?ар» (с?бидi ??нда?ынан ?оз?а?анда, бесiктi? бетiн аш?анда с?лем бер), дейдi (Имам Термизи риуаты). Демек, ?аза?ты? «Ат – аспаннан (Алладан), сана – с?лемнен, иман – ?лiптен» дейтiнi осыдан…

«Ат – аспаннан» дегеннен еске т?седi, а?ын Сараны? «Найманда ?аракерей, сыбан, м?рын, Жетi ата Жолымбетке ??й?ан н?рын», – деп Бiржанны? алдына салатын Жолымбет дейтiн бабамыз бол?ан. Жары?ты? 135 жас жасапты. Кенжесi 117 жасында туыпты. Екi ?артты? кенжесiне Жа?сыбай дейтiн абыз:

?осм?рат болсын бала аты,

?атайсын, ?ссiн ?анаты.

Ат – аспаннан дейт??ын

Б?рын?ыны? санаты.

Алланы? берген баласы,

Пенденi? жо? шарасы.

Ж?з жаста к?п жан алжиды —

Ж?руге келмей шамасы.

Ас?анда ж?зден ?л берген

??дiретке ?арашы.

С?биге с?лем берейiк,

Бiр Алла болсын панасы.

?осм?рат ?алы? ел болсын!