Кайту

Кайту
Марат К?биров

Аларны? гаил?сен? совет власте д? тынгылык бирми. ?тисен "халык дошманы" дип т?рм?г? алып кит?л?р, бераздан ?нисен д? кулга алалар ??м кызны детприемникка алып кит?л?р. Тик Т?нзил? качып кит? ??м эз?рлекл??д?н куркып яш?рг? м??б?р була. Сугыш башлануын ул ?леге х?лд?н котылу м?мкинлеге дип кабул ит?. Л?кин… Дошманнар камавында калган ?смер кыз язмышы. Нинди шигарьл?р бел?н капланса да, максатлары нинди, катнашучылары кем булса да ??рбер сугыш балаларга каршы.

Марат К?биров

Кайту

1

К?рер к?зг? Т?нзил?г? ун?ч яшь бирерлек т? т?гел иде. Кечкен? буйлы, ябык кыз. Т?се у?а башлаган косынкасы астыннан икег? аерып тараган ч?м кара ч?чл?ре к?ренеп тора. Ч?чл?ре ?тисенекен? охшаган аны?, ?нисенекен? тартса салам т?сенд? булыр иде. Гад?тт?, ул б?терчек кебек, урынында гына тора белми. Шул тынгысызлыгы аркасында ?нисенн?н д? эл?гештер?. ?зе шук булса да гад?тт? аны? к?зл?ре уйчан, сагышлы, д?ньяны? ачысын-т?чесен к?рг?н олы хатыннарныкына тартым.

Тик б?ген ул ?зен? охшамаган иде. К?зл?ренд? очкын уйный, баскан урынында талпынып-талпынып куя, к??еле н?рс?дер к?т?, кайдадыр ашкына… ?нисе, утыз биш яшьл?р тир?сенд?ге ябык г??д?ле хатын, кулын аны? и?ен? салып, багана башындагы радио т?линк?сен? т?б?лг?н. Кызын тыярга тел?г?нд?й ?лед?н ?ле аны? и?енн?н кысып-кысып ала. Кайчагында Т?нзил?г? шелт?ле караш та ташлап куя. Кыз гына бик илтифат итми, ул ?з д?ньясында – ашкынулы, д?ртле, ярсу.

К?нс?л?р янындагы багана т?бен? радио ты?ларга ?ыелган кешел?рне? барсы да ?итди. Кемдер кара к?йг?н, кемдер н?фр?тен тышка чыгармаска тырышып иренн?рен кыскан, кемдер кашларын ?ыерып йодрыгын йомарлаган, кемдер д?ньядан ваз кичк?н кыяф?т бел?н тир?-ягын к?з?т?, кемн?рне?дер й?зенд? астыртын тантана чалымнары уйный. Бер авыл кешел?ре булсалар да радиодан ишетелг?н х?б?рне т?рлесе т?рлеч? кабул ит?.

Смоленск ?лк?сене? Белорусия чигенн?н ерак т?гел урнашкан Качкы авылына бу х?б?р нинди ?илл?р бел?н килеп ?итк?ндер, ?мма кешел?р ирт? та?нан ук ?зара пышылдаша башлаган иде инде:

– Сугыш чыккан ик?н бит. Нимесл?р басып керг?н.

– И, ходаем, нил?р ген? булып бет?р инде тагын.

– Безнекел?р себереп чыгарачак аларны.

– Б?лки, яхшыга юраргадыр, ?… Совет властене? д? р?х?т к?рс?тк?н ?ире юк бит…

– Юктыр ла, гайб?т кен?дер. Германия бел?н безнекел?р килеш? т?зег?н ди бит. Тату яш?рг? дип.

Я?а х?б?р телд?н-телг? к?чеп й?рс? д? аны? хаклыгына к?пл?р ышанып ?итм?де. Мо?а кад?р д? чик буйларында кораллы б?релешл?р турында с?йл?г?нн?ре бар иде. Аларны? берсе д? д?рес булып чыкмады, ??рх?лд?, р?сми м?гълум?тл?р моны кире какты. Тик бу юлы сугыш чыгу турындагы х?б?р д?рес иде. Т?ш ?ит?г? ?к "Радиодан сугыш турында с?йл?яч?кл?р ик?н," – диг?н с?зл?р таралды. Ашыгыч эше булмаганнар алдан ук радио т?линк?се урнашкан багана т?бен? барып ?айлы урын алып куйды. Эше булганнар артык еракка китм?ск? тырышып, радиога колак сала-сала х?р?к?т иттел?р.

Бераздан чит ил эшл?ре буенча халык комиссары Молотовны? тавышы ишетелде. Аны? "Граждане и гражданки Советского Союза!" – диг?н с?зе б?тен авыл халкын мизгел эченд? шушы багана т?бен? ?ыйды. К?пл?р эшл?п й?рг?н ?ирл?ренн?н, с?н?к-тырмаларын да куярга онытып, килеп басты.

Качкы борынгы татар авылы булса да революцияд?н со? кемн?рне Себерг? с?реп, кемн?рне атып ?тереп халыкны сир?кл?дел?р д? т?рле ?ирл?рд?н т?рле милл?т в?килл?ре к?ченеп килде. Кешел?р элеке шикелле ?к аралашып бармаса да ачыктан-ачык дошманлашучылар да юк, ?зара сыешып яшил?р. Х?зер ул татарныкы булудан туктап к?пмилл?тле Совет кешел?ре яши торган гад?ти авыл иде.

?нисе бел?н Т?нзил? д? авыл читенд?ге аланда печ?н ?йл?ндереп й?рил?р иде. Тавыш ишетел? бел?н алар да, башкалар кебек ?к, й?гер?-й?гер? багана т?бен? килдел?р. Молотовны? беренче с?зе ?к кызык тоелды. "Гражданки" дим?де ул, ничектер с?ер итеп "граждынки" дип ?йтте. Бу Т?нзил?г? ген? с?ер тоелмаган ик?н. Баган т?бен? ?ит?г? аны ахир?те Наташа куып ?итте:

– Эй, граждынкы, куда торопишься, – дип к?лде ул Т?нзил?не? терс?генн?н алып.

Икесе д? челтер?теп к?леп ?иб?рдел?р. Л?кин Т?нзил?не? ?нисе шундук шелт?л?рг? ашыкты:

– ?ыегыз авызыгызны! – диде ул кызын Наташадан читк?р?к алып китеп, – Уен т?гел бу. Сугыш чыккан.

Т?нзил? б?т?н к?лм?ск?, эченд? кайнаган шатлык хисл?рен к?рс?тм?ск? тырышты. Тик барыбер талпынып-талпынып куйды, радиодан ишетелг?н с?зл?рне? ?итдилеген а?лаган саен и?н?рен? канат ?ск?нд?й тоелды.

– Эта война навязана нам не германским народом, не германскими рабочими, крестьянами и интеллигенцией, страдания которых мы хорошо понимаем, а кликой кровожадных фашистских правителей Германии, поработивших французов, чехов, поляков, сербов, Норвегию, Бельгию, Данию, Голландию, Грецию и другие народы, – дип д?вам итте Молотов.

"Кровожадный…" – дип иренн?рен кыйшайтты Т?нзил? моны ишетк?ч. ?би-бабаларын кулаклыкта гаепл?п Себерг? с?рг?н, ?тисен "халык дошманы" дип алып китк?н, ?нисен ?лед?н-?ле к?нс?л?рг? чакыртып сорау алган Совет власте. Мен? кайда ул "кровожадные правители"! Нич? еллар буена ?з халкын м?сх?р?л?п, т?рм?г? ябып, атып ?тереп яш?г?н хакимият. ?з гражданнарыны? каны, к?з яше, ?ан ?рн?л?ре бел?н тукланучы гарип ??мгыять. Мен? кайда ул и? зур канэчкеч!

Кешел?р к?зл?рен т?линк?г? т?б?п, тын да алмыйча ты?лыйлар иде. ? Молотов с?йли:

– Правительство Советского Союза выражает твёрдую уверенность в том, что всё население нашей страны, все рабочие, крестьяне, интеллигенция, мужчины и женщины отнесутся с должным сознанием к своим обязанностям, к своему труду. Весь наш народ теперь должен быть сплочён и един, как никогда. Каждый из нас должен требовать от себя и от других дисциплины, организованности, самоотверженности, достойной настоящего советского патриота, чтобы обеспечить все нужды Красной Армии, флота и авиации, чтобы обеспечить победу над врагом.

Т?нзил?не? колагы ?зене? ?анына тиг?н с?зл?рне ген? эл?ктер? иде бугай. "…требовать от себя и от других дисциплины, организованности, самоотверженности…" Дим?к, кешел?рне? иреген чикл??че чылбырлар тагы да ныграк кыскарачак. Сугышны с?б?п итеп, из?не к?ч?йт?ч?кл?р. М?мкин булганны да, м?мкин булмаганны да эшл?рг? м??б?р ит?ч?кл?р. Мен? н?рс? турында с?йли иде чит ил эшл?ре буенча халык комиссары.

– Правительство призывает вас, граждане и гражданки Советского Союза, ещё теснее сплотить свои ряды вокруг нашей славной большевистской партии, вокруг нашего Советского правительства, вокруг нашего великого вождя товарища Сталина.

Бу с?зл?рд?н со? халык арасында чыш-пыш китте:

– ? ипт?ш Сталин ?зе кайда ик?н?

– Ник ул чыгыш ясамый ик?н?

Кемдер мондый сорауларга чик куйды:

– Сугыш чыккан бит. Эше к?птер.

Ул арада Молотовны? бераз калтыраныбрак чыккан тавышы катты, д?ртлер?к, ышанычлырак булып я?гырады:

– Наше дело правое. Враг будет разбит. Победа будет за нами!

Бу с?зл?р с?з ген? т?гел, х?тта хыял, яки максат та т?гел, ? чынбарлык, инде ирешелг?н у?ыш булып ишетелде. Безне? юлыбыз хак. Дошманны э? т? итми себереп т?г?без. ?и?? безне? кулда. Нич? дист? еллар буена ?з д??л?тене? зурлыгына, к?члелеген? инанып яш?г?н кешел?рг? шушы ?ит? калды. Алар инде Берлинны яулаган батырлар шикелле кул чабарга тотындылар. Т?нзил? д? кул чапты. С?зл?рне? т?эсире к?чле иде.

Молотов чыгышыннан со?, колохоз р?исе с?з алды. Т?нзил? аны? с?зл?рен ты?лап тормады, Наташа янына китте. Сугыш чыгу шатлыгын кем бел?ндер уртаклашасы кил? иде. Наташаны? да куанычы эчен? сыймый иде бугай, ул Т?нзил?не ?ит?кл?п алды да:

– ?йд?, Катя янына, – дип ары атлады. Аннан ?ч??л?шеп Ольганы эзл?п киттел?р.

Шул р?вешле ахир?тл?р ?ыелышып елга буена т?штел?р. Авыл уртасыннан аккан сай гына елганы? исеме булмаса да ярында таллар ?с?, яшь-?илкенч?кк? ?ыелышырга ямьле д?, ?айлы да урын иде. Елга буйлап барып, к?нс?л?р буендагы кешел?рд?н ераклашкач, д?ртесе бер булып кычкырып ?иб?рде:

– Урра! Урра! Урра!

Бераздан алар бер-берсене? кулыннан алып сикереш?-сикереш? кычкырырга тотындылар:

– Урра!

Шулай сикерешеп беренче парны чыгаргач, ?л?нг? т?г?р?п яттылар да к?лешерг? тотындылар. Х?лл?ре бетк?нче к?лг?ч, ?ирг? ятып тынып калдылар. Бераздан тынлыкны Наташа бозды:

– Мин сугышка кит?м! – диде ул кире каккысыз т?в?кк?ллек бел?н, – Ахир?тл?р, кем минем бел?н?

– Бераз к?т?рг? кир?к, – диде Ольга, – Кайда сугышулары да билгесез бит ?ле.

– Юк, к?тмибез! – Наташа катгый иде, – Югыйс?, со?га калабыз. Немецларны куып чыгаргач, анда барды? ни д? бармады? ни.

– Кайчан кит?рг? ?ыенасы? со?? – дип елмайды Ольга, – Хет бер-ике к?н ?зерл?нерг? кир?к бит.

– Н?рс?сен ?зерл?неп торасы?? – Наташа яткан ?иренн?н сикереп торды, – Юллык ашарга алабыз да в?сс?лам. Анда баргач, солдат киеме д?, мылтык та бир?л?р. Безд?н бары тик батырлык кына сорала. Ризасызмы? Ирт?г?г??

– Риза, – Катя да торып утырды.

– Ирт?г? т?гел, берсек?нг?, – диде Ольга.