Кайту

– Югалтып торма, кызым. Мин тизд?н кайтып ?ит?рмен, – ??м Т?нзил?не? сытылырга маташуын к?реп ?ст?п куйды, – Елама, кызым. Беркайчан да. К?чле бул.

– ? кайтмаса?? – дип эл?ктереп алды ?нисе, – Кайтмаганнар да к?п бит х?зер…

?тисе Т?нзил?не ?ирг? т?шерде д? ?нисен? борылды:

– Кайтырмын, – дип елмайды ул, – Минем бер гаебем д? юк бит.

– ?итте! – диг?н кырыс тавыш ишетелде, – Кит?рг? вакыт.

Ул ым какты ??м ?аман машина янында торган х?рби килеп, ?тисен култыклап алды. Икенче ягыннан ?члекне? фуражка киг?не эл?ктерде ??м култыклап машинага алып киттел?р.

?нисе бераз катып басып торды да кин?т ?ушына килеп:

– Юк, – дип кычкырды, – Юк, алып китм?гез!

??м машинага ташланды. ?тисен арткы ишект?н кертеп утыртканнар иде инде.

– Калдырыгыз. Аны? гаебе юк.

Машинаны? арткы ишеген? ?релдем ген? диг?нд? ?нисен теге х?рби киемле кеше тотып алды да читк? эт?рде. Тик ?нисе бирешерг? тел?мич?, тагын ишекк? ташланды. Бу юлы х?рби аны к?ч бел?н этеп ?иб?рде, ?нисе тигезлеген ?уеп егылып китте, торырга, машина артыннан иярерг? омтылды, ?мма аны? кузгалып кит?ен к?реп х?лсезл?неп кабат ?ирг? егылды ??м ?ксеп еларга тотынды.

Т?нзил? й?гереп барып ?нисене? муеныннан кочаклап алды, юатырга тел?п ч?чл?ренн?н сыпырды. ?нисе д? аны кочаклады, тик ?кс?енн?н ?аман туктый алмады, а?лаешсыз тавыш бел?н:

– Кызым… Балакаем… – дип ы?гырашты.

Машина к?перне чыккан иде инде. Т?нзил? ?нисене? куеныннан арынып, аны? артыннан й?герде. Ни ?чен шулай итк?ндер инде ул, х?зер т?г?л ген? ?йт? д? алмый. Тик беркад?р вакыттан буыны йомшарып киттеме, бер?р н?рс?г? абындымы, урам уртасында т?г?р?п барып т?ште. Кайсыдыр ?ире авыртты бугай, к?зенн?н утлар к?ренде. Тик кыз а?а игътибар бирм?де. Тиз ген? сикереп торды да машина артыннан ташланды. Ул инде к?ренми иде. Тик Т?нзил? бел?, к?нс?л?рг? туктап кит?рг? м?мкинн?р.

Чынлап та шунда туктаганнар иде. Машина эченд? беркем д? юк. Т?нзил? баскычтан менде д? бер м?лг? тынып калды ??м б?тен кыюлыгын ?ыеп ишекне тартты. Ишек ачылмады. Тагын… Тагын… Юк. Ишек эчт?н бикле иде.

– ?ти! – дип кычкырды ул ?ан ?згеч тавыш бел?н, – ?ти!…

Шунда кылт итеп пожар каланчасы исен? т?ште ??м ул утар аша йортны? артына чыгып каланча баскычына ?рм?л?де. Т?р?з?д?н барсы да к?ренеп тора иде. К?нс?л?р т?ренд?ге кителг?н т?ре р?вешенд?ге ?ст?л артында эшл?п? киг?н абый утыра, калганнары ике яклап урнашкан. Монда ?ле ?тисен алып китк?н кешел?р ген? т?гел, тагын кемн?рдер бар. ? ?тисе – ишек т?бенд?ге как урындыкта. Аннан н?рс?дер сорыйлар, тик ул башын чайкап кына ?авап бир?. Кызганыч, с?зл?рен ишетеп булмый.

Шул р?вешле озак кына д?вам итте. Юк, шул р?вешле т?гел, теге абыйларны? х?р?к?тенд? ниндидер кискенлек, ?рт?л? барлыкка килде. Алар кычкырышалар иде бугай. Бераздан кайберл?ре ишекле-т?рле й?ренеп алды. Т?рд? утырганы бернич? тапкыр ?ст?лг? сукты. ?тисе урыныннан кузгалмады, ул кычкырмады да бугай. ??рх?лд?, Т?нзил?г? ул бик тыныч кебек тоелды. И-и, ?тисе шундый инде аны?, Т?нзил?г? д? бер тапкыр кычкырганы юк…

Кин?т н?рс?дер булды. ?ст?лне? ике як читенд? басып торган ике х?рби ике яклап ?тисен култыклап алдылар да ?р? бастырдылар. Берсе аны? артына т?шеп кулларын каерды, икенчесе алга чыкты да йодрыклап эчен? сукты. Тагын… Тагын… ??м ул ?тисен? тер?леп диярлек килеп басты да кычкырырга тотынды. Тавышы ишетелм?с? д? аны? зур ачылган авызы, киерелг?н муен тамырлары шуны к?рс?т? иде. Кин?т н?рс?дер булды, х?рби б?гелеп т?ште, х?зер аны? аркасы гына к?рен? иде. Бераздан ул торып басты да пистолет тартып чыгарды ??м аны ?тисене? ма?гаена тер?де.

Т?нзил?не? й?р?ге жу итеп куйды. Бу х?ш?р?тл?р ?тисен атып ?терерг? д? м?мкинн?р ик?н бит. Ярд?м ит?рг? кир?к! Т?нзил? ярд?мг? ашыгып, баскычтан сикереп т?ште… ??м аягы н?рс?г?дер эл?геп китте д? лап итеп ?ирг? егылды. К?з алдында утлы шарлар биешеп алды, д?нья кара?гылыкка уралды.

?ушына килеп к?зл?рен ачуга, башы авыртуын тоеп капшап карады. Кан-ф?л?н юк бугай, ?мма б?р??ге зурлык булып к?беп чыккан иде. Аягына басарга итте, тик авыртуга чыдамыйча ы?гырашып куйды. Аягы да шешеп чыккан иде. Шулай да ул аксаклый-аксаклый каланча баскычына кабат менде. К?нс?л?р эченд? кеше юк иде. Титаклап алгы якка чыкты. Машина да юк иде. К?нс?л?р алдында каравылчы Х?тмулла бабай гына т?м?ке тартып утыра.

– ??й, б?л?к?ч, кайдан килеп чыкты? син? – диде ул кызны к?р?г? ??м к?рсенде, – ?тие?не алып киттел?р шул, балам. Мировой кеше! Син кайгырма, кызым, кайтыр ?ле ул. Кайтыр…

Х?тмулла бабайны? с?зл?ре д? матур, тавышы да ягымлы иде. Т?нзил? ?зене? ничек елап ?иб?рг?нен д? сизми калды. ??м мышкылдый-мышкылдый урам буйлап китте.

Ул еламый тагын кем еласын инде. ?тисен кыйный-кыйный кайдадыр алып киттел?р, ?нисе капка алдында ?ксеп калды, ?зене? башы к?пк?н, аягы шешк?н, к??елен? т?ер утырган. К?тм?г?нд?-уйламаганда башына ишелеп т?шк?н шушы х?лл?рг? еламыйча ничек т?зеп булсын. Ун яшь кен? ич ?ле а?а. Ун да тулып ?итм?г?н.

5

"Югалтып торма, кызым. Мин тизд?н кайтып ?ит?рмен", – дип китс? д? ?тисе кайтмады. ?нисене? ?зг?л?н?л?рен? караганда, ул тиз ген? кайтмаячак иде. Х?ер, Т?нзил? ?зе д? к?рде ич аны? кемн?р кулына эл?г?ен. Авылдан чыкканчы ук кыйный башлаганнар ик?н, ?з ояларына алып кайткач, бернид?н д? тайчынып тормыйлар инде. Боларны уйласа?, шулкад?р кыен була, тамакка т?ер, к?зг? яшь тыгыла. ?зе?не б?тен гал?мд? берьялгыз, яклаучысыз калгандай хис ит?се?.

Х?ер, ялгызлык хист? ген? т?гел иде. Т?нзил?не? ахир?тл?ре д? бераз читл?ш? башлады. ?тисе китеп б?тен эш ?зл?рен? ?елеп калгач, кызны? буш вакыты бик булмады да. Сир?к-саяк уйнарга чыккан вакытларында, ул килеп бераз тору бел?н ахир?тл?ре ниндидер с?б?пл?р табып таралышып бет? ик?н бит. Кызны? ?ле мо?а игътибар итк?не юк иде. Бер м?лне ?нисе зарланып алды:

– И, кызым… Икебез ген? калдык х?зер… – диде ул Т?нзил?не? ч?чл?ренн?н сыйпап, – Ахир?тл?рне? д? килг?не юк, к?ршел?р д? керми башлады. ?зем керс?м д? й?зл?рен читк? боралар.

Мен? шунда игътибар итте Т?нзил?. Аны? ахир?тл?ре д? гел й?зл?рен читк? бора ик?н бит. ?зе аларны эзл?п ?йл?рен? барган чакларда да ?нил?ре тизр?к озатып ?иб?рерг? ашыга:

– Эшл?ре к?п ?ле аны?, уенга чыга алмый, бар ?е?? кайт, – дил?р.

Барсына да Т?нзил?не? ?тисен алып кит?л?ре с?б?пче ик?н. ?лл? аралашырга куркалар, ?лл? чынлап та дошман гаил?се дип уйлыйлар. Алай да, болай да булырга м?мкин инде. ?ст?вен?, ?нисен к?н аралаш диярлек к?нс?л?рг? чакыртып сорау алалар. Сиздерм?ск? тырышса да ул аннан х?лсезл?неп, т?шенкелекк? бирелеп кайта. Ничек кен? булмасын, ялгызлык чынбарлыкта иде.

? бер к?нне ишекне тибеп ачып ?ч кеше килеп керде. К?н курткадан булсалар да барыбер ?тисен алып китк?н кешел?р т?ркеменн?н иде болар. Берсе ?нисене? исем-фамилиясен сорады. Бу Т?нзил?г? х?тта кызык булып тоелды, кайда ик?нен белеп килг?н бит инде, н?рс?сен сорап торырга? Тик ул елмая алмады. Кил?чел?р усал, катгый иде. Берсе шундук:

– Н?рс? бел?н ш?гыльл?н?сез? Советка каршы эшлисезме? – дип ?йне ?йл?неп чыкты.

– Гомерд? д? каршы булганыбыз юк, – дип акланды ?нисе, – Алла сакласын…

– Алла сакламый, – дип кистерде кил?че, – ? сез аллага ышанасызмы?

?нисе ни ?йтерг? белми т?ртелеп калды. Тик кил?че катгый иде:

– Аллага ышанасызмы?

Т?нзил? ?нисене? аллага ышануын, кеше-кара к?рм?г?н чакларда дога укуын бел? иде. Шул ук вакытта ул к?н курткалы б?нд?л?рне? дога укыган кешел?рне яратмаганлыгын да а?лый. "Алла сакласын", – дип юкка ычкындырды ?нисе. Болар алдында алай ярамый иде. Х?зер, ?н?, ни ?йтерг? белми аптырап тора.

– Ышанасы?мы аллага? – дип ?икерде кил?че.

?нисе д?шм?де.

– Ярый, без ?ле бу хакта иркенл?п с?йл?шербез, – дип ысылдады кил?че ??м ипт?шл?рен? борылды, – Тентегез, бер н?рс?не д? читт? калдырмагыз!

Тент?чел?р ?йне? астын-?ск? китерде. ?тисене? киемн?рен, ?нисене? к?лм?клек ситсыларын, ?йд?ге китапларны, арурак савыт сабаларны капчыкларга тутырып алып чыгып киттел?р. ?нисе:

– Тим?гез. Совет властен? савыт-саба да дошман т?гелдер ич, – диюен? кил?чел?рне? башлыгы к?леп кен? ?авап бирде:

– Ха-ха-ха! – ??м ул ?итди, кырыс, усал, котсыз кыяф?тк? кер? барды да ?нисене? каршысына, тер?л? язып ук, килеп басты:

– Тизд?н сезг? боларны? берсе д? кир?км?яч?к, – дип ысылдады.

?нисе б?т?н с?з ?йтм?де. Бары тик тент?чел?р китк?ч кен? ис??гер?п калган шикелле караватка килеп утырды да кычкырып елап ?иб?рде.

Тент?д?н со? бернич? к?н ?т?г?, ?нисе эшт?н исерек абыйлар шикелле алпан-тилп?н атлап кайтып керде. Аны к?р?г? Т?нзил? куркып китте. Й?зе ши?г?н б?р??ге шикелле ?ыерылып т?ссезл?неп калган. Иренн?ре к?г?рг?н. К?зл?ренд? – бушлык. Алар си?а карыйлар ??м берн?рс? д? к?рмил?рдер сыман. Пыяла шикелле. Куллары ?и?елч? дерелди.

– ?ни, – дип кочаклап алды аны кыз, – ?ни… Н?рс? булды? Авырыйсы?мы ?лл??

?нисе караватка барып утырды да билгесезлекк? т?б?леп тын калды. Шул килеш озак утырды. Кызы ничек кен? ?зг?л?нс? д? берни дип т? ?авап бирм?де. Кыймшанып та карамады. Озак утырды. Ярты м??гелек узгач кына битараф тавыш бел?н:

– Эшт?н кудылар, – дип куйды, – Бо?ра кысыла, кызым.