Оценить:
 Рейтинг: 0

Архитектуравий лойиҳалашнинг ижтимоий асослари

<< 1 2 3 4 5 6 ... 10 >>
На страницу:
2 из 10
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля

Вебернинг фикрича, фан субъектив ба?олардан ?оли бyлиши керак. Бу шуни англатадики, олимнинг тажрибалари дунёсини yрганиш yрнига, у ишлаётган тушунчаларнинг шаклланиш манти?ини yрганиш керак. Иккинчи ?олда, гап билувчининг ?адриятлари билан ?ар ?андай билимнинг бо?ли?лигини тахлил ?илишнинг назарий муаммоси, яъни фан ва маданий контекснинг yзаро бо?ли?лиги муаммоси ?а?ида бормо?да. ?адриятлар цивилизация тара??иёти, yз даврининг муносабати ва натижада маълум бир тарихий даврдаги жамият маданияти билан белгиланади. Вебер концепциясига кyра, ?адриятлар идеал тоифадаги тоифаларга бyлинади ва одамлар ёки ?одисаларни реал тушунтириш воситаси сифатида ишлатила бошлайди.

Идеал тур остида, у ?озирги пайтда инсон манфаатларига энг объектив жавоб берадиган идеал моделни англатади. Идеал тип маълум бир ?одисанинг «маданий маъносини» тузатади, тарихий материалларнинг хилма-хиллигини олдиндан белгиланган схемага асосланмаган ?олда ташкил ?илади, яъни у «давр ?изи?иши”ни назарий ?урилиш ор?али ифодалайди. Бундай ?урилиш назарий тасаввурнинг ма?сули-утопия каби шаклланади: во?еликнинг баъзи хусусиятларини «тyли? ифода этишгача», «рухий ажратиш ва муста?камлаш» ёрдамида (бир ёки бир томонлама муста?камлаш ёрдамида) бир нечта ну?таи назарлар, бу ну?таи назар ёрдамида таъкидланган мавжуд бyлган кyп сонли ?одисаларни битта тасвирда бирлаштириб, улар yзаро мувофи?лик чегарасига етади.

Шу билан бирга идеал турдаги во?еликнинг yзида эмпирик прототиплар йy?, уни акс эттирмайди ва радикал yлчовдаги нарса – йy?лик yлчовидир. Идеал тип-бу ?али ишлаб чи?арилиши керак бyлмаган нарсанинг манти?ий нормаси: прототип, идеал-типик ?урилиш прототипи-?а?и?ийга, лекин фа?ат манти?ий бyлиши мумкин. Идеал тур ?анчалик ани? бyлса (реал дунёга шунчалик бегона), у терминологияси ва таснифи бyйича ?ам, эврестик ну?таи назардан ?ам yз ма?садини яхши бажаради. Идеал типик ?урилиш, у айтган ижтимоий жараён (ёки ?одиса) нима, у аслида ?андай давом этади, деган саволга жавоб бермайди. Бу шуни кyрсатадики, бу жараён (?одиса) нима бyлар эди ва агар жараён ?ам, шароит ?ам уларнинг тамойилига тyли? мос келадиган бyлса, унинг манти?ий изчил схемаси. Идеал турлар, ижтимоий жараёнларнинг манти?ий мумкин бyлган йyналишининг «стандарт-утопияси» вазифасини бажаради, бу жараёнлар ?андай содир бyлганлиги билан та??ослаганда, ?а?и?атнинг мумкин бyлган нарсадан четланиш даражасини ани?лаш мумкин ва ?а?и?атда бу о?ишларнинг сабабларини ани?лаш.

Бундай утопия сифатида идеал турни гипотеза деб ?исоблаш мумкин эмас, чунки у эмпирик тад?и?отлар билан тасди?ланмаган (ва рад этилиши ?ам мумкин эмас) -бу фа?ат гипотезаларнинг шаклланиш йyналишининг кyрсаткичидир («гипотеза гипотезаси). Идеал турдаги концепциянинг ?yлланилишини тyли? тушуниш учун «тушуниш”каби Вебер социологиясининг тоифасига мурожаат ?илиш керак. Вебер yз концепциясини «социологияни тушуниш» деб атади, чунки унинг фикрича, социология «yз ?аракатларига маълум маъно ?yйган одамнинг хул?-атворини yрганади», бу ижтимоий ?аракатни та?лил ?илади ва унинг сабабини тушунтиришга ?аракат ?илади.

Биринчи бyлим

1.Меъморий лойи?алашнинг ижтимоий асослари умумий тушунча

Социология тушунчаси

Социология, бош?а ижтимоий фанлар сингари, жамиятни yрганади. Шу билан бирга, у yз тад?и?от мавзусини ажратиб кyрсатади ва махсус концептуал аппаратдан фойдаланади. Социологияда иккита асосий тад?и?от ёндашуви ишлаб чи?илган ва шунга мос равишда бу фан предметини ани?лашга иккита ёндашув мавжуд. Бири социоцентрик деб аталади, чунки у бутун (жамият, гуру?) нинг шахсдан устуворлигидан келиб чи?ади. Социоцентризмнинг методологик асосига ?урилган назарий моделларда шахсларнинг хул? -атвори ижтимоий тузилишнинг ?осиласи сифатида ?аралади. Иккинчи ёндашув шахсдан бошланади ва ижтимоий во?еликни шахсларнинг мазмунли ижтимоий ?аракатларининг ?осиласи сифатида тушунтиради. У инсонпарварлик ёки инсонпарварлик номини олди. Турли хил услубий ёндашувлар – ижтимоий во?еликни тасвирлаш ва тушуниш учун турли хил «тиллар». Уларга эмпирик социологик тад?и?отларнинг ?ар хил турлари мос келади.– «ми?дорий» ва «сифатий» деб номланган.

Биро?, ?ар ?андай тад?и?от ёндашуви социологияни бош?а ижтимоий фанлардан ажратиб турадиган жамиятга бyлган ало?ида ?арашни очиб беради. Унинг yзига хос хусусияти шундаки, социологияда жамият ижтимоий жамоаларнинг тартибли тизими сифатида ?аралади ва индивидуал шахс индивидуал ?аракатни ижтимоий гуру?лар yртасидаги муносабатлар фонида yрганади, шунинг учун муста?ил эмас, балки гуру? вакили сифатида намоён бyлади, маълум бир гуру? чегаралари, бош?а ижтимоий гуру?ларга нисбатан муайян гуру? позициясини ифодалайди, яъни муайян ижтимоий чекловлар доирасида амалга оширилади – тизимли, маданий, меъёрий ва бош?алар. – ва бу маънода ижтимоий ижтимоий гуру? ва ижтимоий тузилиш, ижтимоий ?аракат ва ижтимоий yзаро таъсир, ижтимоий таба?аланиш ва ижтимоий ма?ом. ?олаверса, жамият ?анчалик мураккаб бyлса, индивидуал хул? -атвор ?анчалик тартибли ва уюшган бyлса, бу тартиблилик ва уюшишнинг механизмлари шунчалик мураккаб бyлади. Социология социологияда ижтимоий тартиб деб аталадиган тартиблилик ва уюшиш тизими ?андай (?андай) ижтимоий амалиёт жараёнида шаклланади ва такрорланади, у ?андай ?илиб ижтимоий меъёрлар ва ижтимоий роллар тизимида yрнатилади ва шахслар томонидан ассимиляция ?илинади социализация жараёнида. Шундай ?илиб, индивидуал хул? -атвор ижтимоий характерга эга бyлади ва о?илона башорат ?илинади.

1.1. Ижтимоий структуралар ва жараёнлар

Ижтимоий структуралар ва жараёнлар

Ижтимоий структуралар ва жараёнлар

Ижтимоий структуралар ва жараёнлар

Ижтимоий структуралар ва жараёнлар

Ижтимоий структуралар ва жараёнлар

Ижтимоий структуралар ва жараёнлар

Ижтимоий структуралар ва жараёнлар

Ижтимоий структуралар ва жараёнлар

Ижтимоий структуралар ва жараёнлар

Бу социология томонидан илмий фан сифатида yрганиладиган ижтимоий во?еликнинг объективлиги, объектив ижтимоий ?онунларнинг мавжудлигидан далолат берувчи, одамларнинг хул? -атворининг ижтимоий типиклиги ва такрорланиши, бар?арор ижтимоий ало?алар ва муносабатларнинг мавжудлиги.

Социология муста?ил илмий фан сифатида нисбатан я?инда пайдо бyлди. Социологиянинг келиб чи?ишини антик ?аёт фалсафасида топиш мумкин, у ижтимоий ?аёт тартибини ани?лашга ?аракат ?илган, ?амма одамларга бахт ва ?укмдорлар кучини беришга ?одир.

Aнтик давр, Ўрта асрлар, Уй?ониш даври, маърифатпарварлик жамият тузилиши ва ундаги одамнинг yрни, уларнинг ижтимоий ривожланиш схемаларини yз назарий моделларини таклиф ?илди. Биро?, социологиянинг замонавий кyринишида пайдо бyлиши замонавий табиатшуносликка хос бyлган янги турдаги илмий характер йyналиши билан бо?ли? эди.

Унинг келиб чи?иши 30 -йилларда О. Конт номи билан бо?ли?. 19 -аср «социология» атамасини жамиятнинг тубдан янги фанини белгилаш учун таклиф ?илди, у ?али яратилиши керак эди. Ўзининг маш?ур фан таснифида Конт социологияни табиий фанлар билан бир ?аторга ?yйди, уни фанларнинг тизимининг тугалланиши, барча фанларнинг «чy??иси» деб билди. Бу янги фан, Контнинг фикрича, жамиятнинг олдинги фанларидан фар? ?илиши керак эди. Биринчидан, у табиатшунослик турига асосланган бyлиши керак ва спекулятив, спекулятив фалсафадан фар?ли yларо?, ани?, «ижобий», умуман, тy?ри маълумот беради, жамиятнинг ривожланиши ва ривожланишининг yзгармас ?онунларини кашф этади. Ньютон ?онунлари. Иккинчидан, инсоннинг табиат устидан ?укмронлигини таъминлайдиган табиий фанлар сингари, бу инсоннинг жамият устидан ?укмронлигини таъминлаши керак. Ушбу услубий позиция позитивизм деб номланди ва yнлаб йиллар давомида социологияда етакчи yринни эгаллаб, классик табиатшуносликда илмийлик идеалини топди.

Жамият «му?аррар» объектив ?онунларга мувофи? ишлайдиган табиий объектга yхшаш тарзда кyриб чи?илган. 19 -аср социологлари янги, мураккаб, тушуниб бyлмайдиган во?еликка дуч келганларида, билим со?аларида эвристик yхшашликларни ёки метафорик моделларни яхширо? ишлаб чи?дилар. Натурализм, организм, социал дарвинизм, эволюционизм социологиянинг бу бос?ичи ва ривожланиш йyналишини тавсифловчи энг му?им тушунчалардир. Жамият ва унинг yзгаришини тушунтирадиган биринчи модел биологиядан олинган. У жамиятни организмга yхшатди. Организм метафораси жамиятнинг тузилиши ва ишлашини, yсиш метафорасини эса унинг ривожланишини тасвирлаш учун ишлатилган. 20-аср социологияси классик органик моделни мерос ?илиб олди ва унга тизим назарияси, тизимли функционализм, неоэволюционизм каби таъсирли назарий со?аларда янада замонавий шаклни берди. Бутун аср давомида социология жамиятга yзига хос моддий мавжудот, ани? чегаралари бyлган, ички тузилиши бар?арор ва табиат ?онунлари сингари объектив ?онунларга бyйсунадиган, одамлардан муста?ил ?аракат ?иладиган ?а?и?ий, моддий объект сифатида ?арашни yрнатди.

Шуни таъкидлаш керакки, 19 -аср охири – 20 -аср бошларида социологияда позитивизм ва натурализмга ?арши курашда му?обил йyналиш – анти -позитивизм (В. Дилтхей, М. Вебер) шаклланди, у «социологияни тушуниш» деб номланди. Социологияни тушуниш жамият табиатдан тубдан фар? ?илишидан келиб чи?ади, чунки одамлар yз ?аракатларини муайян ?адриятлар ва ма?садларга йyналтиради. Жамиятни шахслар yзаро таъсирида шакллантиради, шунинг учун у инсоннинг ички туй?усига очи? бyлиши керак ва табиатшунослик усуллари билан yрганилмаслиги керак. Социология ижтимоий ?одисаларни тушунишга эришиши ва умумий ?онунларни излаб топиши керак. Социологияни тушуниш ижтимоий во?елик ва ижтимоий ?онунлар ?а?идаги замонавий ?ояларни yрнатишда му?им рол yйнади.

Социологиянинг социология учун янги илмий характерли мезонларга эга бyлган муста?ил илмий фан сифатида нисбатан кеч шаклланиши, шунингдек, социологиянинг yзига хос тад?и?от предмети, yзига хос концептуал аппарати эмас, балки ало?ида тад?и?от объекти бyлиши билан ?ам бо?ли?. У аввалги ижтимоий ташкилот турларидан сифат жи?атидан фар? ?иладиган, замонавий (замонавий) типдаги жамиятни yрганадиган илмий фан сифатида ривожланди.

Шундай ?илиб, жамият ?а?идаги эски ?оялар турли тамойилларга асосланган янги ижтимоий во?еликка зид бyлиб чи?ди. Турли хил назариячилар томонидан ?ар хил асосий хусусиятлар (тушунчалар) ор?али тасвирланган – О. Конт ва Х. Спенсер томонидан ?арбий ва саноат (саноат) жамияти, Е. Дюркгейм механик ва органик бирдамлик жамияти, жамоа ва жамият. Ф. Теннис томонидан., К. Маркснинг янги ижтимоий-и?тисодий шаклланишига yтиш сифатида, М. Вебер томонидан рационализация жараёни сифатида ва бош?алар. Бу тушунчалар бир -бирини истисно ?илмайди, балки тyлдиради, янги жамиятнинг шаклланишини ?ар хил томондан тасвирлайди. Биро?, социологияда ривожланган замонавий жамиятни тасвирлашнинг асосий назарий моделлари кyпинча бир -бирига ?арама -?арши бyлиб, тасвирланган объектнинг асосий хусусиятларига нисбатан бир -бирининг хулосаларини шуб?а остига ?yяди.

Шундай ?илиб, социологиянинг келиб чи?иши бу жамиятнинг мо?иятини нима ани?лайди – ?амкорлик ёки зиддият ?а?идаги мунозараларга бориб та?алади. 19 -асрда Конте, Спенсер, Дюркгейм ва бош?алар каби социологлар янги жамиятнинг, янги ижтимоий ме?нат та?симотининг интеграцион характерини таъкидладилар. 20 -асрдаги бу тенденцияни замонавий ишлаб чи?ариш жамиятини ю?ори даражада дифференциаллашган ва яхлит тизим деб ?исоблайдиган тизимли функционализм (Т. Парсонс, Р. Мертон) давом эттирди ва ривожлантирди. Бу ?арашлардан фар?ли yларо?, Маркс ва унинг замонавий издошлари, конфликтлар назарияси вакиллари (Р. Дарендорф, Л. Косер) саноат жамиятини дастлаб можаро характерига эга деб ?исоблайдилар. Бу зиддиятнинг марказида, Маркснинг фикрича, капитал эгалари ва ходимлар yртасидаги зиддият ётади. Замонавий социологияда битта ва умуман бyлиши мумкин эмас – универсал, ?амма нарсани тушунтириб берадиган назария. Унда турли хил, кyпинча ?арама -?арши ёндашувлар, парадигмалар, концептуал схемалар бирга яшайди.

Ижтимоий жараёнлар

Ва?ти -ва?ти билан у ёки бу ёндашув биринчи yринга чи?ади ва социологиянинг ривожланишига ва?тинча ?ал ?илувчи таъсир кyрсатади, бош?а барча йyналишларда тегишли yзгаришларни ра?батлантиради, уларни ?андайдир тарзда «модернизация ?илади».

Ижтимоий жараёнлар

Ижтимоий жараёнлар

Ижтимоий жараёнлар

Ижтимоий жараёнлар

Ижтимоий жараёнлар

Ижтимоий жараёнлар

Ижтимоий жараёнлар

Ижтимоий жараёнлар

Ижтимоий жараёнлар

Ижтимоий жараёнлар

1.2.Жамоатчилик хаётий фаолиятининг характеристикаси меъморий ша?арсозлик хаётий фаолиятининг асоси.

Биро?, социология томонидан ишлаб чи?илган асосий назарий ёндашувларнинг бутун мажмуи асосан са?ланиб ?олади ва ижодий ривожланади.

20 -аср охири социологияси янги объектни – жамиятнинг сифат жи?атидан янги турини тасвирлаш зарурати билан дуч келди, бунда замонавий жамиятнинг барча асосий хусусиятлари енгилади. Яна бир бор, жамият ?а?идаги кyплаб эски тасаввурлар турли тамойилларга асосланган янги ижтимоий во?еликка зид бyлиб чи?ади. Ва яна, янги услубий ёндашувлар, янги назариялар, янги тад?и?от ва тал?ин усуллари керак. Замонавий социологияда янги бошлан?ич аналитик иккиланиш шаклланади – замонавий – постмодерн… Социологлар, замонавий жамиятдагидек, постмодернизмни турли томондан тасвирлайдиган, унинг турли жи?атларини таъкидлаб, биргаликда янги ижтимоий во?еликнинг ?ажмли, кyп yлчовли расмини яратадиган бир нечта тушунчаларни таклиф ?илишди.

Бу, биринчи навбатда, постиндустриал жамият назарияси ва ахборот жамияти назарияси каби маш?ур тушунчалар. Биро?, ?озиргача янги жамиятни тавсифлаш асосан пост-префиксли тушунчалар ор?али амалга оширилади-пост-модерн, постиндустриал, пост-класс, пост-и?тисодий, пост-Фордист, ме?натдан кейинги ва бош?алар. Бу шуни англатадики, янги жамиятнинг табиати ?али ани? эмас ва уни тушуниш учун янги ёндашувлар, янги назарий тал?инлар ва янги концепцияларни талаб ?илади. Постмодернизм, унга хос бyлган глобаллашув жараёнлари, замонавийлик даврида асосан миллат – давлат чегараларига тy?ри келадиган жамият чегаралари ?а?идаги анъанавий ?ояларнинг кенгайишига олиб келади.

Жамият глобал жамиятга айлана бошлади, бу ижтимоий ривожланишнинг янги намуналари, механизмлари ва муаммоларининг пайдо бyлишини англатади. Бу yзгаришларнинг барчаси социологиянинг yз предмети ва чегаралари ?а?идаги ?ояларини ани?лаштиришни, такомиллаштиришни ва назарий ва услубий ёндашувларни сезиларли даражада янгилашни талаб ?илади. Замонавий социологик билимлар мураккаб ички тузилишга эга. Бош?а кyплаб фанлар сингари, социология ?ам тарихан икки йyналишда – фундаментал ва амалий ривожланган. Умумий социологик даража деб аталадиган фундаментал даражада, ижтимоий ривожланишнинг умумий масалалари, жамиятнинг ташкил этилиши ва фаолият кyрсатиши, шунингдек социологик та?лил методологияси муаммолари yрганилади. Бу даражада фундаментал социологик назариялар шаклланади. Социологиянинг амалий даражаси ани? ижтимоий муаммоларни тад?и? ?илиш ва ?ал ?илишга ?аратилган. Бу ерда социологик билимлар эмпирик тад?и?отлар ва эмпирик маълумотларни умумлаштиришдан олинган хулосалар асосида шаклланади.

Узо? ва?т давомида бу ?удудлар деярли параллел ривожланди. Натижада фундаментал социология ва эмпирик тад?и?отлар yртасида бyшли? пайдо бyлди. Бу, бир томондан, спекулятив, эмпирик асосланмаган, умумий социологик назарияларнинг яратилишига, иккинчи томондан, эмпирик маълумотларнинг юзаки умумлашмасига олиб келди, 40 -йилларнинг охирида бу бyшли?ни тyлдириш учун, 20 -асрда Р. Мертон умумий социологик назариялар ва бирламчи социологик маълумотларнинг эмпирик умумлашмалари yртасида орали? позицияни эгаллайдиган «yрта даражадаги» назарияларни шакллантириш ?оясини илгари сурди. Улар назарий жи?атдан социологик билимларнинг маълум со?алари доирасидаги эмпирик маълумотларни умумлаштиради (оила социологияси, низолар социологияси ва бош?алар). Энди социологик билимлар структураси уч даражали – умумий социологик назариялар, yрта даражали назариялар ва эмпирик тад?и?отлар билан ифодаланади.

Шундай ?илиб, социология жамиятнинг yзини yзи англаш шаклларидан бири сифатида жамият билан бирга yзгаради, ижтимоий тузилиш ва ижтимоий гуру?лар yртасидаги ало?аларнинг yзгариши, ?окимият ва таъсирнинг ?айта та?симланиши ва ижтимоий бош?арув тизимининг мураккаблашуви. Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар

Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар

Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар

Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар
<< 1 2 3 4 5 6 ... 10 >>
На страницу:
2 из 10