Оценить:
 Рейтинг: 0

Архитектуравий лойиҳалашнинг ижтимоий асослари

<< 1 2 3 4 5 6 7 ... 10 >>
На страницу:
3 из 10
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля

Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар

Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар

Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар

Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар

Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар

Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар

Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар

Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар

Ижтимоий гурухлар, ижтимоий жамоалар ва ижтимоий институтлар

Социология таклиф ?илган ёндашувлар yртасидаги услубий фар?лар баъзан жуда катта. Aммо уларнинг барчаси жамиятнинг ?а?и?ий жи?атларини, унинг динамикасининг ?а?и?ий омилларини очиб беради, бу эса социологияга замонавий илмий билимлар тизимида му?им yрин эгаллашга имкон беради.

Натижада «тушуниш» тоифаси социологияда инсон фаолиятини тартибга солувчи ?оялар ва дунё?арашларнинг ?илма-хиллиги, яъни инсоният маданиятининг бутун хилма-хиллигининг аксини топишга имкон беради. ?уйидаги услубий тоифалар «тушуниш» тамойили билан бо?ли?: хул? ?аракат ижтимоий бyлмаган ?аракатлар. Вебернинг фикрича, хул? бу фаолиятнинг энг умумий тоифаси бyлиб, агар у ?аракат ?илаётган шахс ёки гуру? субъектив маънони у билан бо?ласа, у ?аракатга айланади. Бош?а томондан, фа?ат иккита шарт бажарилган та?дирда, ижтимоий ?аракатлар ?а?ида гапириш мумкин;

– ?аракат маълум даражада о?илона маънога эга (яъни, шахс ёки гуру?нинг субъектив мотивацияси мавжуд);

– ?аракат yз харакатининг ?а?и?ий ёки мумкин бyлган бош?а одамларнинг реакциясига ?аратилган.

Бу шартлар социологик тад?и?отлар учун ажралмасдир, дейди Вебер. Бу ?олда тушуниш, харакатнинг кyзда тутилган маъносини тy?ридан-тy?ри тушуниш ёки тушунтирувчи бyлиши мумкин (мотивация учун ?андай маъно берилган). Фикрининг равшанлиги учун Вебер 2х2=4 ?оидасини «тушуниш”га мисол келтиради. Биз уни эшитганимизда ёки y?иганимизда, фикрларни тy?ридан-тy?ри рационал тушуниш мавжуд 2х2=4 ?оидасида уни ифодалаган ёки ёзган киши нимани англатишини, нима учун у ?озир ва шу муносабат билан ?илганини кyриб чи?мо?чи бyлганимизда рационал мотивацияни «тушуниш» пайдо бyлади. Э?тимол, одам тижорат ?исоб-китоблари, илмий тажриба кyрсатиш, техник ?исоб-китоблар ёки шу ?оидага киритилиши мумкин бyлган бош?а фаолият билан шу?улланади, бу ерда у тушунарли семантик ало?ага эга бyлади.

Бу турдаги «тушуниш» билан ?уйидаги саволлар ту?илади; «бу ?аракатнинг мотивлари нима, ижрочи yз ?аракатларига ?андай а?амият беради, бу ?аракатларнинг умумий режаси ?андай?«Айнан мана шу «тушуниш» жамиятнинг ?адриятлар тизимига асосланган ва ижтимоий yзаро таъсирлар учун асос бyлиб хизмат ?илади. Ижтимоий ?аракатларнинг маълум маъно билан тyлдириш даражаси, бу ?аракатларнинг ма?сад ва воситаларининг нисбатидан келиб чи?ади. Бундай муносабатларнинг турли вариантларини yрганиш натижасида Вебер ижтимоий ?аракатнинг идеал типологиясини илгари суради. Гап шундаки одамлар бажарадиган ?ар ?андай ?аракатлар ва ?аракатларни yзига хос стандартлар ёрдамида «yлчаш» мумкин яъни катта ёки кичикро? я?инлик даражасида уларни берилган идеал тyрт турдан бирига киритиш мумкин:

– Ма?сад – рационал тип-бу ани? ва ани? амалга ошириладиган ?аракат, у таш?и дунё объектлари ва бош?а одамларнинг муайян хатти-?аракатларини кутиш ор?али ани?ланади. Кутиш бу ерда о?илона йyналтирилган ва тартибга солинган ма?садлар учун «шарт» ёки «восита”сифатида ишлатилади.

2.2. ?иймат-рационал тип бу муста?ил ?адрият бyлган ?аракат (муваффа?иятдан ?атьи назар, индивидуал хул?-атворнинг а?ло?ий, эстетик, диний, ?ийматига онгли равишда ишониш). бу субъект нима ?илиши кераклиги билан белгиланади-воситалар белгиланган ма?садга мос келади.

3.3. Анъанавий тур-бу ижтимоий меъерлар ёки одатлар билан белгиланадиган ?аракатлар, яъни таш?и ого?лантиришларга автоматик реакция; ма?садни белгилаш минимал.

4.4. Таъсирчан турдаги – нейроэмоционал стрессни иложи борича тезро? чи?ариб юбориш учун ?иссиётлар босими остида амалга ошириладиган бе?уш ?аракатлар.

?аракатнинг охирги икки тури – эффекти ва анъанавий – таърифига кyра ижтимоий эмас, чунки улар ?аракатнинг онгли маъносига эга эмас. Вебер таърифига кyра, фа?ат ма?садга мувофи? ва ?адриятли рационал ?аракатлар ижтимоийдир.

Ма?садли о?илона ?аракатнинг ролини бутун жамият тузилиши ну?таи назаридан кyрсатиш керак. «Расмий рационаллик» концепцияси идеал типдир ва эмперик во?еликда у соф кyринишида жуда кам учрайди.

Рационализация, Вебернинг фикрига кyра, сyнгги 300—400 йил мобайнида Европанинг ривожланиш йyналишини олдиндан белгилаб ?yйган бир ?анча тарихий омилларнинг комбинацияси натижасидир.

Саноат жамияти вужудга келгандан сyнг, ?адриятли рационал хул?-атворни ма?сад-рационал ?атти-?аракат билан бос?ичма-бос?ич алмаштириш бошланди. Бу тарихий жараённинг ?аракатидир, чунки замонавий инсон кyпро? ?адриятларга эмас, балки муваффа?иятга ишонади.

Фаолиятнинг барча со?аларини рационализация ?илиш-бу ?арб цивилизациясининг та?дири, бу ерда ?амма нарса о?илона; и?тисодиёт, сиёсатни амалга ошириш, илм-фан, таълим, маданият ва ?атто одамларнинг фикрлаш со?аси, ?ис ?илиш услуби, шахслараро муносабатлар, умуман уларнинг турмуш тарзи.

?а?и?ий ишчи идеал типик дизайн билан бажаришга уринишда ?андай ?ийинчиликлар пайдо бyлиши мумкинлигини таъкидлаш му?им. Шундай ?илиб, хулоса сифатида биз усулни ?yллаш бyйича баъзи шар?лар беришимиз мумкин.

Биринчидан ?ар ?андай ижтимоий ?одиса ёки жараён тегишли идеал туридан четга чи?иш ор?али тасвирланади ва тушунтирилади. Шундай ?илиб тушунчалар ?ар доим якуний, тyли? категорик ба?о сифатида эмас, балки эврестик восита сифатида вужудга келади. Бу эса кейинги тад?и?отлар ва тушунтиришлар учун ?а?и?атни солиштириш ва yлчашга ёрдам беради.

?ар хил номунофи?ликлар пайдо бyлишининг олдини олиш учун концепциялар учун ?уйидаги талабларга риоя ?илиш керак; барча тушунчалар ва умумлашмалар рационал (?иймат-рационал ва ма?сад-рационал) бyлиши керак;

– жараёнлар ва ?одисаларнинг умумий ?оидалари ани? бyлиши керак;

– рационал ва иррационал ?одисалар тушунчаларининг семантик адекватлигига эришиш керак.

Иккинчидан ма?садга йyналтирилган о?илона ?аракатлар «одамлар, жамият ёки давлат» каби эмас балки методологик асос сифатида ?абул ?илинади. Ижтимоий шаклланишлар социологик маънода «мавжуд бyлиши» мумкин фа?ат шахслар учун тушунарли бyлган муайян турдаги ижтимоий ?аракатларнинг (жараёнлар ва ало?аларнинг) ишлаши мумкин бyлганда, чунки социология бош?а позициялардан олинган жамоавий фикрлаш шаклларини бутунлай эътиборсиз ?олдираолмайди.

Шу жумладан архитектурадан. Коллектив тузилмалар – бу маълум одамларнинг онгида ?исман ?а?и?атан ?ам мавжуд бyлган ва а?амиятли бyлиши керак бyлган маълум ?оялар.

Одамлар yз ?атти-?аракатларини шу ?ояларга йyналтиради. Коллектив шаклланишлар нима му?им ёки бyлмаслиги ?а?идаги фикр сифатида ?ал ?илувчи сабаб а?амиятга эга.

Вебер, шунингдек жамиятни биологик модел бyйича кyриб чи?ишга эътироз билдиради (?ачонки, индивидуал ижтимоий организмнинг «хyжайраси”сифатида ?аралса).

Одамларнинг ёки миллий и?тисодиётнинг ?аракатини ?ам тушуниш мумкин эмас, лекин одамларни ташкил этувчи шахсларнинг ?аракатлари анча «ма?бул тоифадир».

Ижтимоий институтлар (ху?у?, давлат, дин) социология томонидан шахслар учун а?амиятли бyлган шаклда yрганилиши керак. Учинчидан идеал – типик ва эмпирик во?елик yртасидаги муносабатлар муаммосига дуч келиш мумкин, ?атто Вебернинг yзи ?ам бу муаммонинг ани? ечимига эга эмас.

«Манти?ий утопия» сифатида идеал турни яратишда эмпирик бо?ликликлар кетма-кет соф манти?ий (идеал) бо?ланишлар билан алмаштирилади – яъни ?а?и?ат инкор ?илинади буни идеал типдаги фар? ва эмпириклик исботлаши керак. Тy?ри ?а?и?атан ?ам идеал типик дизайн билан ишлашга биринчи уринишда ажралишнинг ани?лиги йy?олади.

Макс Вебер назарияси ва конструктив назариётчилар yртасидаги муло?от.

Архитектура дизайнида идеал типик та?лилни ?yллаш имкониятларини (сало?иятини) ба?олаш учун мисол сифатида, соби? СССРда идеал ижтимоий уй учун дизайн ечимларини ишлаб чи?иш бyйича конструктивистларнинг ишларини кyриб чи?ишимиз мумкин.

Бу жараёнда Вебернинг 20—30 йиллардиги совет меъморчилиги назариётчилари билан яширин мунозарасини кузатиш мумкин. Олдиндан айтиб yтиш жоизки, бу мисол фа?ат унинг мавкуравий ?ояси (дастлабки бос?ичда) билан амалий ?изи?иш уй?отади. «Саноат санъати» совет назариётчиларининг фикрича улар ишлаб чи??ан утопик шиорлар ижтимоий во?еликнинг ?а?и?ий мазмунини ифодалайди, бу уй-жой (коммунал уйлар) ?ояларини объектив а?амиятли (тy?ри) деб тасди?лайди ва шунинг учун эмпирик тарзда амалга оширилади, гигиена ва ?улайлик талаблари.

?атти? и?тисодий шартлар босими остида олиб борилган маълум бир курсдан сyнг, догматизм, соддалаштириш, ?аддан таш?ари схемалаштириш ва дизайннинг пасайишига олиб келди.

20 йилларда Россияда янги тарихий ?амжамият вужудга келди, уни кyп миллатли соби? Совет Иттифо?и намойиш этди, у мамлакат а?олиси учун янги турмуш даражаси ва во?еликка муносабатни ани?лади.

«Хал?аро меъморчилик» ва штатнинг кескин и?тисодий шароитлари ?а?идаги шиорлар утопик жамиятда янги турмуш тарзининг стандарти бyлишга даъво ?иладиган экспериментал объектларни ишлаб чи?ишнинг соддалиги ва рационаллигини ривожлантириш йyналишини белгилаб берди. Архитектурадаги аскетизм жамоатчилик фикрини ?yллаб-?увватлади, бу эса профессионал доираларда yз тарафдорлари доирасини кенгайтирди.

Конструктивизм ?аракатига ?yшилганларнинг аксарияти «ишлаб чи?ариш санъати”нинг мафкурачилари эди. Улар рассомларни «онгли равишда фойдали нарсаларни яратишга» ундашди ва ?улай нарсалардан фойдаланадиган ва фаровон ша?арда яшайдиган янги уй?ун одамни орзу ?илишди.

Конструктив назариётчилардан бири Б. Арватов шундай деб ёзган эди:

«…Улар гyзал танани тасвирламайдилар балки ?а?и?ий тирик баркамол инсонни тарбиялайдилар; yрмонни бyяш учун эмас, балки бо?лар етиштириш учун; деворларни расмлар билан безаш учун эмас, балки бу деворларни бyяш учун…».

Конструктивист меъморлар употиянинг ижтимоий идеалини – «кундалик ?аётнинг социализациясини”мужассамлаштиришга эътибор ?аратдилар, бунинг учун бу жойнинг конкретлиги му?им эмас эди. «Янги одам» яратиш ?ояси янги уй – жой шаклланишига олиб келди, у ерда одамлар ?аётнинг коллектив шаклларига ?yшилишлари, уй ишларининг юкидан кичик ва хусусий нарсалардан озод бyлишлари мумкин эди.

1920 йилларнинг охирида ишчилар турар-жойларининг янги турлари ?а?ида мунозара бошланди, уларнинг асосийси таклиф ?илинаётган коммунал уй эди. Му?окама иштирокчилари эски меъморий майдонларда янги турмуш тарзини ?уриш мумкин эмаслигига ишонишди.

1926 йилда меъморий лойи?алар танлови ташкил этилди, унинг ташкилотчилари иштирокчилар олдида вазифа ?yйдилар: «…аёл учун ё?имли дам олиш жойига о?ир юк». албатта бунга «давр ?изи?иши» эмас, ?а?и?ий ?ашшо?лик сабаб бyлган. Шунга ?арамай бу ва?тда ишчилар синфининг yз-yзидан yсиши натижасида пайдо бyлган, yзига хос ижтимоий тартиб пайдо бyлди, бу «аъзолари оиласи ва таниш му?итидан узилган, на мулкий, на кундалик кyникмаларга эга бyлган бир хил жамоалар”эди.

Коммуналар ?ояси романтизация ?илинди ва ижтимоийлаштирилган ?аёт дастурлари ва патриархал оилани йy? ?илишга олиб келди (ёшларнинг мафкуравий муносабатига таъсир кyрсатди).

Коммуналар тизимининг шаклланиши жамиятни ?уриш стратегик режасини бир ?исми сифатида эълон ?илинди. ?ар бир инсон yзини о?илона тутади (юз фоиз коммунар каби) ва бош?алардан фар?и бyлмайди; на моддий, на маънавий ва маданий. ?аётий вазиятнинг ани? модели таклиф ?илинди (инсон жараёнлари о?ими учун идеал шароитлар).
<< 1 2 3 4 5 6 7 ... 10 >>
На страницу:
3 из 10