Оценить:
 Рейтинг: 0

Архитектуравий лойиҳалашнинг ижтимоий асослари

<< 1 ... 5 6 7 8 9 10 >>
На страницу:
9 из 10
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля

Фаолият – бу маълум бyлган ?аракатлар, шу жумладан ма?сад, восита, жараён ва натижа. Фаолият характерининг ма?сади асосланади, уни ишлаб чи?аришга бyлинишини ча?иринг ?арбий ва ишлаб чи?ариш бyлмаган, моддий фаолият тури атроф -му?итнинг сифати ва параметрларини, унинг имкониятлари (ресурслари) комплексини yз ичига оладиган зарур шарт -шароитлар ва воситаларни белгилайди.

Телевизион конструкторлик фазовий ва ?удудий ташкил этиш хусусиятини yрганиш билан бевосита бо?ли?, тадбирлар, унинг жи?озланишига ?yйиладиган талаблар ва а?оли пункти ?удудини ресурслар билан таъминлаш.

Синф, ижтимоий ва профессионал

Жамиятнинг институционал тузилмалари, асосан, а?оли, ишлаб чи?ариш ва истеъмол жараёнида реал фазовий ало?алар ор?али, минта?адаги у ёки бу фаолиятни ба?олаш ор?али турар -жой ша?арлари ва ?удудларининг фазовий тузилмаларида намоён бyлади. Фаолиятнинг концентрацияси ёки тар?алишига ?адар, фаолиятнинг бош?а турлари билан ?удудий ?амкорлик ёки аксинча, ихтисослашув ва изоляция. Шундай ?илиб, оиланинг, кичик ижтимоий гуру?нинг, жамоанинг тузилиши уй-жой ва ишлаб чи?ариш ва жамоат биносини режалаштиришда, уй хyжалиги ва ме?нат жараёнларини ташкил этиш, зарур мулкий мулкка бyлган талаблар ор?али акс этади, технологга ва кимга ишлаб чи?ариш заводи учун ускуналар кyп жи?атдан, фаолият ор?али субъектнинг хусусиятлари ?аракатда, яхшиликда намоён бyлади: унинг э?тиёжлари, ?адриятлари, манфаатлари.

Шундай ?илиб, кундалик ме?нат жараёнлари фазовий параметрларни белгилайдиган маълум бир биология билан эмас, балки муайян жараёнларнинг ижтимоий а?амиятига кyра турли гуру?ларнинг ва ижтимоий намойишлари билан тавсифланади.

Фазода амалга ошириладиган ижтимоий назоратнинг табиати тy?рисида (тyли? эркинликдан хул? -атворни ?атъий тартибга солиш бор) ва ?оказо.

Атроф -му?ит, имкониятларни танлаш имкониятини ишга солинг, уларни ?айта бажаришни таъминланг, шунингдек фаолият ор?али.

Шундай ?илиб, ша?арликлар ?айвонот бо?лари ва ша?ар марказлари ?а?идаги билимларга yз ба?оларини ?абул ?илиш частотасида, ёки геллар гуа жойини танлаш мактубида билдирмайдилар. Ижтимоий институтлар (масалан, хизмат кyрсатиш сектори) майдонидан фойдаланишни ташкил ?илади.

Ахборат категориялари фаолиятини ташкил этиш жараёнида

Оммавий рейтинг ва индивидуал, объектнинг yзи ва фаолият воситасининг моддий му?итини шакллантириш сифатида. Бундай э?тиёжлар нафа?ат утилитар параметрлар, балки маънавий оламнинг ифодаланишида, турмуш тарзининг шаклланишида ва хусусиятларга, семантикага ва му?итга нисбатан ифодаланади.

Ю?орида айтиб yтилган чегаралар тад?и?от фаолиятининг вазифаларини белгилайди, худди учинчи ижтимоий тоифалар эмас ва архитектура ша?арсозлик билан бо?ли?. Улар ?уйидаги бyлимни yз ичига олади: ишлаб чи?ариш ва истеъмол со?асидаги реал ?алъанинг фаолиятини та?лил ?илиш ва уларни фазовий ташкил этиш талаби; коммуникатив фаолиятни та?лил ?илиш.

Бу ишлаб чи?аришнинг кучли жамиятида асосий ?аракатлар менинг э?тиёжларим ва мотивларим ижтимоий шартли изчил ?адриятлар ва меъёрлар билан белгиланади.

Aрхитектура социологияси учун шахслар ва гуру?ларнинг ?адрият йyналишини yрганишнинг икки жи?ати му?им а?амиятга эга. биринчиси – космосда ?а?и?ий хул? -атвор асоси сифатида, иккинчиси – ижтимоий асос сифатида атрофни ба?олаш.

Ижтимоий назоратнинг зарур шартлари билан ани?ланган (кyрсатилган шартларга ?yшимча равишда) зоналар ва ?удудларни назорат ?илиш;

атроф-му?итни ба?олашнинг муайян ахло?ий жи?атлари, ?аёт сифати ва даражаси, жойнинг обрyси, унинг тарихчиси, маданий ёки сиёсий а?амияти, марказийлиги каби тоифаларда ифодаланган жамоат лойи?аларини ?удудий-фазовий ташкил этишнинг адолатлилигини ба?олаш;

эстетик фазилатлар атроф -му?ит сифатига таъсир ?илади, yз-yзини тасди?лаш атроф-му?ит билан шахсни ани?лаш.

Э?тиёжлар рyйхатида турли даражаларни кyришингиз мумкин: ?аётий э?тиёжларнинг пастлиги; ю?ори – ижтимоий ва амалий, одамни ижтимоий жараёнлар ва тузилмаларга ?yшилиши билан бо?ли?; энг ю?ори – бу шахсни жамият билан, унинг yзига хослиги билан бо?ли?, амалга ошириш, yзини тасди?лаш.

Ўтмишнинг архитектураси катта мижоз томонидан кyрсатилган барча кyрсаткичларнинг интуитив комплекс ба?осига асосланган бyлиб, у бир ва?тнинг yзида меъмор томонидан ?албакилаштирилган оммавий ахборот воситаларининг «истеъмолчиси» бyлган.

Бинолар ва турар жойларнинг бар?арор стереотиплари ижтимоий гуру?ларни ба?олаш тизимлари, шахсни турар -жой биноларида, ?аёт жараёнларини фазовий ташкил этишнинг ?абул ?илинган тизими билан идентификациялашни назарда тутаман.

«Оммавий» архитектурага yтиш, ?абул ?илинган ?арорларни асослаш ва ба?олаш доирасини му?аррар равишда торайтириб юборди. «Уй – турар -жой учун машина» ибораси функционализм мафкурасини ани? акс эттиради. Дизайн фазовий хатти -?аракатларнинг технологик схемасини эслатувчи функционал дастурга асосланган.

Бу ишлаб чи?ариш биноларида ишлаш ва уй жараёнлари ва мактаб y?увчиларининг мактаб биносидаги хатти -?аракатларига ?ам тегишли. Aтроф -му?ит физикасига ?yйиладиган талаблар – ёру?лик, ?арорат ва намлик шароитлари, атроф -му?ит ифлосланишининг рухсат этилган максимал кyрсаткичлари yрганилиб, хул? -атвор параметрланади.

Ранин дизайнидаги бу функционал ва технологик ёндашув бизнинг асрнинг yрталарига ?адар ?укмронлик ?илади. Шу билан бирга, амалда чексиз имкониятлар иллюзияси мавжуд. Aтроф -му?ит элементларининг функционал, технологик ва физик ечим усулларини такомиллаштириш ор?али инсон ?атти -?аракатларининг «манипуляцияси». Ша?арсозлик ёндашуви шунга yхшаш, унинг асосий мазмуни ?удудни функционал та?симлаш, биноларни жойлаштириш ва коммуникацияларни йyналтиришдир.

?озирги ва?тда дизайннинг эстетик ва композицион жи?атларига унчалик эътибор берилмайдиган, тор функционал ёндашувнинг йy?лиги ани? кyрсатиб yтилган. Бу кyп жи?атдан саноат уй -жой ?урилишининг композицион имкониятларининг чекланганлиги билан бо?ли?. Aтроф -му?итнинг монотонлиги, эстетик тyли?сизлигини бартараф этишга уринишлар ша?арсозликнинг ривожланиши ва мураккаблашиши билан бо?ли?.

Мослашувчанлик, фазовий ечимларнинг yзгарувчанлиги изланган композициялар ?озирги ва?тда атроф -му?ит сифатларини ба?олаш ва уни ма?садли шакллантириш вазифаси мураккаблашмо?да. Aтроф -му?итнинг ривожланишида, а?олининг фазовий ?атти -?аракатларида психологик ?улайлик, йyналиш шароитлари, атроф -му?итнинг ижтимоий хилма -хиллиги каби омиллар фаол рол yйнайди.

Бу омиллар ша?ар му?итини шакллантиришда айни?са му?имдир. Ижтимоий тад?и?отларнинг янги йyналишларини ишлаб чи?ишни ва ша?ар маконини, бинолар ва мажмуаларни лойи?алаш асосини ани?лайди. Ушбу тад?и?отларнинг асосий йyналиши хатти -?аракатларнинг мотивациясидир. Мотивлар – бу ?аракатга, ?yз?алишга (ёки ундан бош тортишга) сабаб бyладиган ?одисалар ва ?олатлар. Мотивлар э?тиёжлар (онгли ва онгсиз), муносабат ва идеаллар, ?ис -туй?улар ва ирода бyлиши мумкин.

Мотивация марказида ?адриятлар скелети ётади, уларни та??ослаш ?ам тy?ридан -тy?ри ?аракатларга, ?ам атроф -му?итни умумий ба?олашга олиб келади. Сиз тегишли социологик тад?и?отлар ва асосланиш йyналишини белгилайдиган бундай ба?оларнинг бир ?анча нисбатларини номлашингиз мумкин. Биз бу ерда ?абул ?илинган ?арорга «тескари ало?а» сифатида та?дим этилиши мумкин бyлган функционал ?улайлик ва жисмоний ?улайликни ба?олай олмаймиз. Биро?, унинг бу жи?атлари атроф-му?итни комплекс ба?олашга бевосита таъсир ?илади. Ижтимоий -психологик компрессия ифодаланади дам олиш, ишонч, одамнинг психологик ?олатининг бар?арорлиги кyрсаткичлари. Aтроф му?итнинг хусусиятлари бу кyрсаткичларга таъсир ?илади. Маконнинг катталиги ва шакли, унинг изоляция даражаси (очи?лиги), космосдаги турли функционал бyшли?ларнинг комбинацияси «ижтимоий назоратга эга бyлиш». Космик параметрларнинг асосланиши фаолият жараёнида ?ар хил ало?а шаклларини yрганиш билан бо?ли? (функционал ва технологик асослашдан таш?ари). Космосни ташкил этишга ?yйиладиган талаблар иштирокчилар сонига, муло?отнинг табиатига, ало?алар олиб бориладиган фаолият турига (иш, дам олиш, yйин ва ?.к.) бо?ли?.

Шу билан бирга, ало?а маконни ташкил ?илишнинг асосий омили бyлиши мумкин (масалан, ?yшни муло?отнинг турли шакллари билан бо?ли? бyлган таш?и яшаш жойлари, клуб хоналари, ажойиб биноларнинг фойелари) ёки уларнинг талабларини тyлдирувчи ?амро?. – фаолият манти?лари (ишлаб чи?ариш бинолари, спорт майдончалари ва бош?алар). Aло?а шартлари маконни жи?озлашга ?yйиладиган талабларни, «таш?и» зоналарни такомиллаштиришнинг маълум даражаси ва характерини, шунингдек, маконнинг даражаси ва изоляциясини (очи?лигини) белгилайди. Шунингдек, «психологик», шу жумладан, функционал жараёнларнинг мувофи?лик даражаси билан белгиланади.

Шундай ?илиб, квартирада бор шов?инли ва y?иш зоналари мавжуд, турар -жой майдонида – спорт майдончалари ва дам олиш жойлари, ша?ар марказларида – «транзит» пиёдалар ?аракати ва дам олиш жойлари изоляция даражаси ?ам даражага ?араб белгиланади. «Мос келмаслик», тyси?ларни ажратиш, ободонлаштириш овозлари ва бош?алар – чегараларни анъанавий белгилашгача. Бир хил функцияларни бир жойда бирлаштиришнинг мумкин бyлган вариантларини ани?лаш му?им худди шу нарса одамнинг психологик мослашуви билан чегараланади.

Муло?от шартлари билан бир ?аторда, психологик ?улайлик бизни таъминлаш билан бо?ли?. Иш, кундалик ?аёт, y?иш со?асидаги «ма?садли» фаолият. Бундай ?олда, ба?олаш мезонлари ишлаш кyрсаткичлари бyлиши мумкин, ди??ат, ме?нат унумдорлиги, етуклик ва бош?алар. Психологик ?улайликка бу ?олда макон параметрлари, унда содир бyлаётган жараёнларнинг изоляция даражаси ва шунга yхшаш – интеръернинг ранг -баранг ечими, дизайн ускуналари ва бош?алар. Турли ёш гуру?ларининг ?атти -?аракатлари ижтимоий хусусиятларнинг yрни – таълим, даромад, иш табиати. Таш?и яшаш му?итини лойи?алашда билим талаб ?илинади, турли хил ало?а шакллари, мос; фазодаги бир хил бyлмаган функциялар кyприги (масалан, дам олиш – тразит-пиёдаларнинг янги ?аракати – Aетей yйини). Бунда ижтимоий-психологик та?лил билан тyлдирилади ор?ага режалаштирилган ва ?а?и?ий жараёнлар yртасидаги тафовутни ани?лаш ма?садида мавжуд турар-жой бинолари ва квартираларни жойида yрганиш ?атти -?аракатлар ва уларни yзгартириш мотивацияси.

Ша?арни лойи?алашда хизмат кyрсатувчи муассаса биносида а?олининг yзини тутиш сабабларини ани?лаш, иш, турар жой, дам олиш жойларини танлаш ва умуман ша?ар майдонларини ба?олаш катта а?амиятга эга. Уларнинг ижтимоий а?амиятига эга бyлган жинсий кyрсаткичларнинг бутун мажмуаси. Бу ерда бундай омиллар амалий ?улайликлар (кyп жи?атдан а?олининг фазовий хул? -атворини белгилайди), ша?ар элементларининг тарихий, маданий, мафкуравий, эстетик а?амиятини ба?олаш, уларнинг фу?аронинг йyналишидаги yрни, билан бо?ли? субъектив ба?о. Ба?олашнинг бутун мажмуаси одамнинг ша?арга умумий муносабатини, уни яшаш жойини ани?лашини белгилайди.

Ўзаро муносабатлар бyйича тад?и?отлар атроф-му?ит хавфи ва одамнинг йyналиши ша?ар, унинг цензуралари, асосий йyллари, чегаралари, ди??атга сазовор жойлари ?а?идаги тасаввурларини тавсифловчи хариталарни тузиш ор?али амалга оширилади.

Aрхитектура ва режалаштириш дизайнида вазифа бор, яъни ма?сад – бу одамнинг э?тиёжларини амалда ?исобга олиш. Атроф-му?ит элементларининг синтезини ?ал ?илиш имкониятини таъминлайдиган субъект-фазовий му?итнинг о?илона мураккаблик даражасига эришиш. Бу ёндашувларнинг барчаси ша?арсозлик композицияси ?оясини кенгайтиради, чунки у эстетик жи?атдан му?им фазовий тузилмаларни ?идиради, бош?а ?ийматли ?ояларни yз ичига олади. Ривожланишга фа?ат композицион ёндашув атроф -му?ит учун керакли йyналиш сифатларини таъминламайди. У бош?а ?онунларга мувофи? билан жойлашади янги нишонларнинг шаклланиши, шунинг учун, yзига хос, «таниб оладиган», ани?ланадиган му?итни яратиш вазифалари нафа?ат пластика, ?аватларнинг сони ёки биноларнинг рангларини кенгайтириш билан чегараланиб ?олмайди.

Биз ижтимоий натижа – йyналиш учун ?улай шарт -шароитларни олиш зарурлиги ?а?ида гапираяпмиз, уни фа?ат композицион ва ижтимоий а?амиятга эга бyлган йyналишларни, шунингдек, фаол ?абул ?илинган элементларни тушуниш ор?али олиш мумкин. Ю?орида айтилганлар, меъморий ва маданий шакл, ижтимоий (дунёда ва эстетик) мазмун ва идрокнинг yзаро бо?ли?лигини yрнатиш учун ушбу йyналишдаги ижтимоий-психологик тад?и?отларни кенгайтириш зарурлигини белгилайди.

Aхборот назарияси, ижтимоий психология, семиотика ва бош?алардан маълумотларни киритиш билан бундай тад?и?отлар эндигина бошланмо?да. Шахслар ва ижтимоий гуру?ларнинг космосдаги хул? -атвори ижтимоий меъёрлар – умумий ?абул ?илинган на?шлар, ?оидалар, урф -одатларга мувофи? амалга оширилади.

Ижтимоий назорат маълум даражада ша?арсозлик лойи?аси томонидан таъминланган хавфсизликнинг функционал ва фазовий ташкил этилишига бо?ли?. Масалан, ша?ар марказлари зоналарида ижтимоий назоратни таъминлаш вазифаси, уларга турар-жой биноларининг маълум ?исмини, а?олини жойлаштириш ма?садга мувофи?лигини белгилайди.

Функционал районлаштириш ва турар -жой мажмуаларини режалаштириш билан уйларнинг кириш жойларини, пиёдалар йyлларини, болалар майдончаларини, жамоат транспорти тyхташ жойларини yзаро жойлаштириш керак, шунда бутун ?удуд ижтимоий назорат – гуру? ёки жамоатчилик назорати билан таъминланади.

Бундай назоратдан таш?ари му?им зоналарнинг мавжудлиги уларни функционал ишлатиш фаоллигининг пасайишига олиб келади ва асоциал ?одисалар э?тимолини оширади. ?арор ?абул ?илиш учун материал социологик сyровлар, кузатишлар билан таъминланади

Aтроф -му?итни ба?олашнинг му?им омили – бу ижтимоий ?абул ?илинган ижтимоий нормаларга риоя ?илишдир, меъморчилик, бу меъёрларнинг аксини турар-жой турларининг ижтимоий-дифференциацияси, турли ша?ар жойларини ?уриш ва ободонлаштириш, ша?ар ва ?ишло? меъморчилигида кyриш мумкин.

Ижтимоий меъёр-бу ша?ардаги жойнинг объект-фазовий му?ит сифатига мувофи?лиги, лойи?алаштирилган объектнинг ижтимоий а?амияти (сиёсий, и?тисодий, диний). Ижтимоий иерархия фазовий иерархияда акс этади.

Ижтимоий адолатнинг ?удудий томони турар -жой шароитидаги му?им фар?ларни бартараф этиш ва турли ижтимоий гуру?ларнинг ?аётий му?итини шакллантиришда намоён бyлади.

Ижтимоий-гуру?ий ва минта?авий э?тиёжларнинг yзига хос хусусиятларини ?исобга олмаган ?олда, ?аёт шароитларини иложи борича тезро? мослаштиришга ижтимоий йyналтириш, бу эса нотy?ри ?арорларга олиб келади. Масалан, ?ишло? а?оли пунктларида ша?ар турар жойларини ?уриш.

?ишло?да, кичик а?оли пунктларида, мамлакат а?оли пунктларининг периферик зоналарида турмуш даражасининг тез кyтарилиши сиёсатида ифодаланган ижтимоий нафа?а та?симотининг ?удудий нисбатларини тенглаштиришнинг умумий вазифаси уй -жойнинг yзига хос шаклларини топишни талаб ?илади, ечимлар, хизмат кyрсатиш, такомиллаштириш. Шундай ?илиб, ?аёт сифати ва сифатини ма?садли тартибга солиш жараёнида архитектура ва ша?арсозликнинг yрни жуда катта. Ўз навбатида, яшаш му?итини танлаш (яшаш жойи, вилоят, ша?ар, ша?ар), иш, y?иш, дам олиш, а?олининг миграциясини ра?батлантиришда атроф -му?итни яшаш шароитлари омили сифатида ба?олаш му?им рол yйнайди.

Шундай ?илиб, а?оли yз хул? -атворида ушбу тизимларнинг ?абул ?илинган ижтимоий адолат меъёрларига мувофи?лиги ва мувозанатига эришиш йyлида ?аракат ?илади.

Aтроф -му?итнинг сифатини ба?олаш чекланган аммо мен функционал ва амалий мезонларга таянаман. Маънавий, ижтимоий-маданий тартибни 3 та ба?олаш му?им рол yйнайди: бу жойнинг тарихий ва маданий а?амияти, ша?ар манзараси ва биноларининг эстетик фазилатлари, бу жойнинг ижтимоий а?амияти (сиёсий, мафкуравий) ?а?идаги тушунча. «Обрy -эътибор» ва бош?алар.

Aтроф -му?итнинг барча бу фазилатлари одамнинг yзини yзи тасди?лаш позицияларининг yзаро бо?ли? позицияларига ва бу жойни ю?ори ба?олаш, одамни yз ша?ри, туманлари, иш жойи билан таништириш ?а?идаги

тасаввурларига бевосита таъсир ?илади.

Маданиятни инсонпарварлаштириш, маънавий истеъмол омилларининг ижтимоий а?амиятининг ошиши меъморий ва ша?арсозлик дизайни учун ижтимоий асосларнинг кенгайишини белгилайди; бу, хусусан, ша?арларнинг тарихий, маданий ва меъморий меросининг ю?ори ?иймати, уларни ?имоя ?илиш ва бар?арор ривожлантириш зарурлиги ?а?идаги ?ояларни тасди?лашда акс этади.

Ша?арсозлик меросидан фойдаланишга илмий асосланган ёндашув, ?имояланган тарихий му?итнинг ижтимоий ?ийматининг ривожланишининг ?ар бир бос?ичида тегишли бyлган ?одисани ани?лаб, ижтимоий асослашни талаб ?илади.

Бу со?адаги ихтиёрийлик, ёдгорликлар ва тарихий иншоотлар асоссиз равишда вайрон ?илинган та?дирда ?ам, замонавий ша?ар э?тиёжларига ?арамай, уларни са?лаш ёки тиклашда ?ам но?онуний ?исобланади.

Шу муносабат билан, турли даврлар ва усталар меросини ба?олашда ижтимоий имтиёзлар эволюциясини очиб беришга, маданий ва эстетик меъёрларни янада умумий ижтимоий ба?олар билан бо?лашга имкон берадиган кенг кyламли ижтимоий-маданий тад?и?отлар yтказиш зарур. Шунингдек, атроф -му?итнинг маънавий а?амияти, бундай ба?олашни шакллантирувчи омиллар ?а?ида замонавий ?ояларни тад?и? ?илиш зарур.
<< 1 ... 5 6 7 8 9 10 >>
На страницу:
9 из 10