Оценить:
 Рейтинг: 0

Абадият қонунлари. 1-китоб

<< 1 2 3 4 5 6 ... 8 >>
На страницу:
2 из 8
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля

Даврлар, асрлар оша ер юзасида тарала, ранглана, турфалана, бири иккинчисидин орта, кучая, нисбатан ривожлана, ?ачонлардин ортда ва яна ?ачонлардир олдинда бора, ?айсиларинингдир номи фа?ат тарихдагина ?ола яшаб келмиш одамийзотнинг бул сайёра асосий минта?асин Ўрта Осиё аталмишин yртасида то?лар бирла yралмиш ва водий атамасин олмиш ?исмидаги ?авмлардин бирида ?аётнинг маша??атларга тyла о?имида яшай, за?матда, ме?натда ва илмда келмиш, сyнгги юз йилликда бул yлкаларда вужудга келмиш ?онуниятли давлатчилик йyли ва ондин хал?лар омихталикда шаклланмишлиги сабаб тупро?даги ёзув кафт бирла сийпалана, текислана yчирилмиши мисол келиб чи?мо?лиги yтмиш ?орон?улигида ?олмиш ва бул даврлардагина моддий мо?иятда бyлмиш дунё ёру?лигига, яъни тарихга чи?миш бир оддий yзбек уру?идин, ул yзбекким во?адин эрмас, балки Шайбонийлар бирла келмиш yзбек уру?идин бyлмо?лиги ани?ликдадур, ул уру?дин оила ушбуни етказгувчига одамий мавжудотлик учун пойдевор бyлмишдур.

Ўрта Осиёда кичик хонликлардин бирида Худоёрхон ?укмронлик ?илмиш даврда яшамиш икки ака-ука полвонлардин бири ул хоннинг хос со?чисин курашда енгиб ?yя, тинчлик топмаслигин сезиб, бир туннинг yзида-ё? кyч-кyронин йи?иштириб, ака-ука yз оилалари бирла ?y?ондин нари кyчмишлар.

Аларким келарда Ша?рихонда, сyнг Андижонда тyхтамишлар. Андижон ша?риким, кичик, лек марказий кичик ша?арлардин бири эрмишдур, онда ?ам топиб олмо?ликларидин безурлар, нари Наманган томон бора туриб, бири Олтинкyлнинг О?тепа ?ишло?ида, яна бири Чинободнинг Олимбек ?ишло?ида оилалари бирла му?им ?олмо?ликни маъ?ул топмиш бyлгайлар.

Алардин О?тепа ?ишло?ида ?олмиш Абдура?мон полвон фарзанларидин Рyзимат ?ожи, ондин де??он Зайниддин бобо, ондин ул бобонинг фарзандларидин бири бyлмиш Ис?о? ?ори, улким Ис?о? ?ори бува номи бирла атрофда маш?урлик топиб эрмиш, де??он эрмас, бо?бон бyлиб эрмиш, ул бо?бонликким, онга илм бирла шу?улланмо? имкониятин бермишлиги ?онуниятдадур, таралмиш Ислом дини шариати илмидин бохабар, падарибузрук Фатхиддин домланинг етказишича, ?уръондин, шу даражада бyлгай эрмишки, китоб бир ?yлида, онга ?арамасдин вара?лаб, оятларин айта олур даражада ёддин билгич бyлмиш, yз билдирувларида онинг мураттаб ?ори бyлмиш эрканин, Андижон вилоятин Олтинкyл туманига ?арашли О?тепа ?ишло?и шимолида о?миш ?орадарё бyйида катта бо? ул одамий бо?и эканин бот-бот эслатиб, ондин эрса падарибузрук Фатхиддин домла эрканин, ёшлик чо?лар ёзги таътил даврларидин биридаким, О?тепа ?ишло?ин ?абристонига катталар зиёратига бормиш чо?лардин бирида ул бо?, ондаги уйлар, ул уйларким томи сомонли лойдин бyлмиш эрди ва ондин нариро? ?ишло?нинг шимолидин о?иб yтгувчи бyлмиш ?орадарёнинг шундо? ?ир?о?ида ул аждодлар яшамиш ондинда олдинги даврдаги уйлар yрнин ?ам кyрсатиб yтиб эрди…

Ча?ало?ликдин одамий Араббой ака хонадонидаким, анчайин таъбли, чун уйга келмиш ме?моннинг оё?и ?идланур эрса, сyраб оё?ин ювдурмиш ва сyнг ?овлидин уйга киритмиш бyлгай, кyп покиза, нозик дидли, са?оватпеша, ме?мондyст, камтарин, одамийпарвар, мард, очи??yл, ончаларким, келгувчининг усти нобут бyлса, охорли кийим, оё?и нобут бyлса, оё? кийим кийдира кузатмиш, лек yзликни оддий тутмиш одамий бyлмиш бyл?ай, y?ил фарзанд кyрмамишлик сабаб, фарзандлари бyлмиш икки ?изнинг каттаси ?урматойдин биринчи фарзанд y?илким кyрилгач, ота-она раъй-ихтиёрига ?арши уч ойлик мур?ак невара бобо ихтиёри бирла ул одамийга y?ил фарзандликка олинмиш, ва ул хонадонда доимий эътиборли парвариш бирла дунёни ил?амо? даражасига етилмиш.

Шу аснода эски ша?арнинг илон изи сифат чyзилмиш Ша?рихон кyчаси аталмиш ?исмида «Сирли мачит» отли? мачит ортидагиким тор кyчада, ул кичик-кичик уйли ?овлилардин бирида болалик даври yтиб эрди.

Бобо yз укаси Маъруфбой ака бирла бирга турар отаси Ра?матжондин ?олмиш ?овлидин yша кyчадаги рyпара ?овлилардин бирин сотиб олиб, кyчиб чи?миш бyлгай ва балким ёшлик хумори, эски ?овлидаги уй олди баланд пиллапояда, уч-тyрт ёшлардурким балки, yтирмиш ?олат элас эсланур, ул Маъруфбой катта амакиким, улу? ватан урушида ?атнашмиш эрди, ?уймичидин жаро?ат олмиш эрди, анчайин о?со?ланур эрди, ?yлти?таё??а суянмишликда турмиш эрди, сyзга тутур, ?азиломуз сyзларни айтур эрди…

Кичик ёшли даврдин яна бир ёдда муста?кам ?олмиши янги ?овлида ?изил тус тождор катта хyроз бyлур эрди, бобога ?атти?лар yрганмиш эрди, ончаларким онин ортидин, ?атто, та?оратхонагача бирга кирур эрди.

Яна бир эсловки, кичиккина ?овли yртасида бе?и дарахти бyлур, бобо оё? о?ри?и дарди учун, ?ар дард тутмишда буви томонидин зангтортмас ялтиро? тунука чойнакка асал солиниб, бе?и остига ?yйилур ва муддатлар бе?и дарахтида yрмаламиш чумолилардин бу чойнак ичига анчайин жам бyлгач, чойнакка ?айно? сув ?уйилиб, сую? доруга айлантирилур ва бобо чойнакдаги пиёлага буви ?уймиш бу ?yлбола ?апдоруни онинг аччи?лигидин юз буриштира бир-икки хyплар эрди.

Яна бир эслов, норасидалик даври ?иш фасли юриб бyлмас катта ?ор ё?иб эрди, ?орларни бобо мардикор солиб куратиб эрди, ул томдин куракдин ир?итилмиш ?орлардин зав? ?амонким ёддадур.

Яна бир эслов, ма?аллада ?ар ?овлиларга сув уйлар остидин ари?да о?иб кирур, махсус тайёрланмиш тyртбурчак сувалма ер чу?урчаларга тyлур ва ондин нари о?иб ?yшни ?овлига yтгувчи эрди ва барча ул сувдин чой ?айната, ов?ат пишира фойдаланур эрдилар. Ул сувким, Бобурий таърифин келтирмиш «тy??из тарнов”дин беш юз йилдин сyнг ?ам келур ва тоза, тини? эрур эрди. Бу кунларки, ул ма?аллаларда ул сувлар ?олмамиштур, ?атто изи – ари?лар ?ам.

Она авлод Араббой ака ор?али Избоскан туманидин кyчиб келмиш Ра?матжон исмли оддий одамий оиласига, Ё?утхон буви ор?али эрса Йyлдош Охун исмли одамийга та?алиши маълум эрур.

Ёшлик чо?да-ё? дардманлик бирла бобо Араббой акаким олтмиш уч ёшда дунёвий даврадин чи??ач, айтурларки, ончаким жанозага келмиш одамийлар кyча бyйлаб саф тортмишдурлар, ул сафким «Сирли мачит» масжиди олдидин то театр олдигачаким, булким бул каби ?олат одамийда жуда кам рyй бyлибдурким, Ё?утхон она падарибузрук Фатхиддин домла ва ?урматой онанинг саъй-?аракати ва ?айта-?айта сyровлари бирла Хакан да?асин шимолий ?исми ва Андижон ша?рин «Янги ша?ар» ?исмин жанубидагиким ерларга ?урилмиш янги ?овлига, ота-оналар олдиларига буви биргаликда кyчилиб эрди.

Ўспиринлик даврида, со?инчми ?ис, одамийсиз, яшовчисиз ва ?аровсиз ?олмиш ул ?овлига ?айта-?айта, ?айта-?айта борилур, ?еч кимсасиз уйда узо?-узо?лар бyлинур, баъзан туналур эрдики, ?амон ёдда эрур…

?албан ёл?изланмо?лик ёинки дунёга си?мамишлик излари ул даврлардин бyлмишдур! Шукрелардур!

Лек yспиринлик даври Хакан ?ишло?ин Андижон ша?ри бирла чегарадош ?исмида yтмиш…

Падарбузрук саъй-?аракати бирла тил илмидин та?силни дурустликда бyлиб эрди. Ўзлари ?ам тил тарихи илмидин, онинг нозик жи?атларидин су?батларда бевосита айтиб турмиш эрди.

Хонадонимизда аксар китоблардинким, тил илмига оид, кутубхона бyлмиш эрди. Ёшликдин ана шу китобларни ?yлда тута, вара?лай, са?ифаларига ?исман-?исман кyз югурта, тил тарихидин ?ар турли лав?алар англай, они битмиш алломалар катта ме?натидин ?айратлана, тилда мумтозлик ва замонавийлик фар?ин, тил тарихи лав?аларин ил?ай вояга етилмишдур. Та?силга ?ар нечук падарбузрук анчайин ?аракатлар ?илиб эрди, эски yзбек алифбоси аталмиш ёзувдин ?ам ёшликдин шахсан бохабар ?илиб ?ам эрди. Яна рус тили ?ам анчайин эгалланиб эрдиким, ул тилда мураккаб мазмунли гапларни тузиб бyлур, сyнг мактабда yзлаштирмиши ?инд тилидин ?ам хабардорлик озро? ?олиб эрди, ?ар нечук ?инд ?yши?ларин маънисидин маъноларни ола ил?ай бyлур.

Падарбузрук илмда, адабда, одамийликда кyп ва хyб сарафрозликлар топмиш бyл?ай, ?ир? беш йилдин мyлким, таълими олийда тил илмидин та?сил айтмиш ва хyб айтмиш, ончаларким, y?игувчи толиб ва талабаларнинг барчаси ?ам падарбузрукни yзига устоз санаб, эъти?одлар ?илиб эрдилар, оддий хал? улу? тутмишдурлар. Янги даврда илм туфайли мумтозликка дахлдор турмишдур. О?кyнгил, зийрак, сезгир, лек вазмин, тy?ри сyз, ?алол, ме?наткаш, илмпарвар, жуда камтарин ва кyп донишлик топмиш одамий эрдилар. Кyп тарбият ва ибратлари сингиб эрди. Назарлари тоза ва yткир, лек юмшо? ва yта тy? эрди, лафзи ?ам тоза эрди, лафзда ?ам тоза эрди, маънан ва жисман покизаликда эрдилар.

Назарким юмшо? чи?мишлиги падарибузрукдин эрур. Ул зоти шариф ор?али яралмо?ликдин ва тарбият олмо?ликдин кyпдин кyп сарафрозликдур. Ададсиз шукреларким, ул зотким, илмда кyп ра?бат ва ибратлар кyрсатмиш, илм йyлига йyлламиш эрдилар…

Ўз yрнида, катта авлоддин падарибузрукнинг Аъзамжон исмига мавсум катта акалари-иккинчи жа?он урушида ?урбонлик топмишким, ул ?а?ида оз эшитилмишдур.

Улким уруш жараёнида тура хатлар битадур, жyнатадур, падариким ёш йигитдур, хатларни оладур, ота ва оналарига y?ий маънисин етказадур, ондин кичик Нуъмонжон амаки ?а?ида эрсаким «?ора хат» келур. Падарибузрук они не сyз бирла ота ва онасига етказмо?ни билмас, аларнинг эхтиётида ота ва онасидинким яширур, хатни киймиш тyни ?атига тикур ва са?лар.

Курраи заминда содир бyлмиш ул катта уруш, жа?он уруши даражаси бирла ба?оланиб, номланмишким, якун топур, ?аддорким енгилур, ного?оний «?ора хат» келмиш Нуъмонжон амакиким, ?ишло??а кириб келмиш бyлгай, доимий хат жyнатмиш Аъзамжон амакимизким, ул уруш якунига ета ?алок бyлмишлиги ?а?ида «?ора хат”да хабар келадур.

Падарибузрук ул тарихий во?еаларни, кyзлардинким ёшлар бирла сyйламишлар ва онинг ул жигарпоралик ?олатлариким, ибратлар бyлиб эрди.

Ул Аъзамжон амакидин сyнг Нуъмонжон амаки бyлмиш. Улким, ончаким падарибузрук та?сили ва фаолиятига жидд ва э?тимом кyрсатмишким, падаримиз они ?еч унутмас ва етишмиш кун ва хал? ичра топмиш эътиборлари учун алардин миннатдор ва то умр акасига ихлос, эътимодли бyлмишдур, отасидин сyнг ота yрнида тутмишдур, ибратлардур. Ул амакиким мактабда тил илмидин муаллим эрди, yзи ва yзгага ?ам талабчан, yзи илмга анчайин я?инликда турмиш, бадииятдин бохабар, Навоий ва Бобурий ижодига я?ин ва сyзтанур эрди.

Урушдин сyнг, yрта мактабни битириб, О?тепа ?ишло?идин чи?иб, Самар?андда олий та?сил ва тил илми олимлигига номзодликлар ё?лаб, Андижон ша?рига келмиш ва олий таълимда фаолиятин бошламиш падарибузрукким, тутмиш бирламчи оиладин талаблар, инкорлар ва нари тутмишликлар сабаб оила учун эришмиш барчасидин мусаво ?олатда ёш йигит ша?арда кеч ?орон?усида на уй ва на жойсиз, киймиш бир сила уст-бошдаги ?уру? чyнтак бирла кyчада ?олур, ?айронликда ва ?аётдин кyнгилсизланурликда ?ай сори бормо?ин билмас.

Ул дамдаким, худди кимдир хабар етказмишдек, акаси Нуъмонжон амакиким ?ишло?дин ша?арга юмуш бирла келиб ?олмиш эрур, ного?оний алар кyришурлар, падарибузрук ул учрашувни мутла? ного?ий бyлмиш эрди, деб таърифлармишлар эрди, улким во?ифлик топур, падарибузрукга далдалар берур, келажак сари ша?дамлар ва укасин ?yлига йирик ми?дорли бир дона янги пулни тутур, ул пулким ул даврда ёл?из йигитга икки-уч ойга малолсиз етур эрмиш бyлгай ва фаолиятда чекинмамишликни, илгариламишликни тилар.

Ул учрашув сабаб падарибузрук ру?ланур, ша?арда, муста?ил ?аётда ёл?изликда турмиш ёш йигит суянчи?ни сезур ва yз ?аётин, yз ?аётий режасин, yз орзу-хавасларин янгидин бошлар. Ушбуни ул даврдаги ул ожизликка етмиш ?олатларидин ?атти?лар yксина, дил куюки бирла ва yз акасидин ул ?yлламишлик, ул тиламишлик, ул елкадошлик, ул дилдошлик ишларидин чексизлар миннаторлик ?исси бирла ?амки фахр, ?амки озоридил аломатлари бирла сyзлаб бергувчи эрди…

Алардин сyнг падарибузрук бyлиб эрди, сyнг аммалар ?афизахон, Азизахон, Вазифахонлар, сyнг кичик Фазлиддин амаки, улким чапаниро? эрди, бyлибдурлар.

Азизахон аммаким, кyп ме?рли, эътиборли, эътирофли, сyзи ширин бyлмиш эрди, лек о?ир ориза сабаб анчайин эртаро? даврадин чи?миш бyлгай…

Сyнгралар падарибузрукга ?ислар ва алардин меросийлик ?адамида ?ишло?даги Нyъмонжон амаки yз оиласи бирла яшамиш «катта эшик”ни ва Фазлиддин амакини йy?ловлар дуруст кечмиш, алар ?амким эътибори ва эътирофи анчайин бyлиб эрди, ?ар нечук аларнинг ме?рли ва миннатдор назарин ?ар бормишда сезилур эрди.

Фазлиддин амакинингким, кетур даврларидаким, кyришилмишда онда падарибузрук суръати ил?анур эрди…

Барча аммалар барча yз ака-укаларин ?ам, лек падарибузрукни yзгача, кyп ва хyб суймиш бyлгайлар. падарибузрукнинг ?ам аларга муносабати yзгача эрди…

О?тепа ?ишло?ида бул уру? дуруст тара??ий топмиш ва таралмиш бyлгайким, ?ар хонадонга ?ай тарафдиндур бир бо?ланув чи??ай.

Аъзамжон амакидин Ша?одат опа, билмон, балким онинг онаси сyнгралар турмуш тутмишга балким мажбур бyлмишдур, ёинки йy?, ?ар нечук ул опа бирла ?ам дилдошлик бордур, ?асанбой ака сабаб ондин таралмиш фарзандлар ?ам бyлгай, аларким Олтинкyл тумани марказига я?ин ?ора?алпо? ?ишло?ида эрдилар, одами оддий бyлмишлар.

Онахоннинг оналари Ё?утхон буви дyппидyзлик ?унари бирла шу?улланиб yтмишдур, «хом» чустий дyппиларниким олиб, ?иррасин келтириб созлар, елимлар, ?уритур, яна созлар, яна ?уритур, ишни охир маромига етказур эрди, нисбатан камме?нат, яъни кам ипак «хашаки» дyппиларни суймас, «тоза» дyппи бирла иш тутур эрди. ?ар нечук ша?арда оз сонли бyлмиш дyппидyз аёл ?унармандлар орасида анчайин танилиб эрди.

Ул даврларким, ёшлик даврлари эрди, кyчада кyп эркаклар дyппи кийиб юрур эрдилар, жумладин, падарибузрук ?ам, амакилар ?ам, айни?са, ёшликдин бошлаб, эс танир ёшдин бошда дyппи доимийликда эрди. Янги даврким анчайин замонавийлик бyлмишки, эндиликда кам эркак дyппи киюр, тyй ва э?сон-тадбирларда кийилур, аксар катталар бошида кyрилур, ёшларда жуда кам ?олатларда бyлур даражада.

?урматой онахонким, умрин ?ир? беш йилин таълимда, ёшларга тил илмидан та?сил айтиб yтмиш эрди, ёши мyътабарлашиб, кyзлари нурсизлангач, ишни тyхтатмо??а мажбур бyлмиш, йy?са ?айратдин аларни тyхтатиб бyлмас эрди. ?аракатчан ва ме?наткаш ва содда ва ишонувчан ва тy?ри сyз ва ?yли очи? ва мардгина, лек феълликкина аёл бyлмиш бyл?ай, мардлиги ончаким, анча-мунча эркакда бyлмас эрди, лек ?айсаргина ва феълликкина ва мyлтан?идгина ?ам эрди. Ўзи шуаролардин эрмас эрди, лек шеърият, ?азалиётни нозик фа?млагувчи эрди, ончаким падарибузрук ё?дириб айтмиш ?азалларни алардин сyнг ?ам 10—15 йил yтгайки, ?амон ёдда тутур ва келтирур эрди.

Бул оилада катта фарзанд ушбуни келтиргувчи эрди.

Укалардин бир Фаро?иддин эрди.

Фаро?иддинким, дунёвий илм устида тари?ат илмига ихлос ?илмиш, лек ул иш ?али охирин топмамиш. Ашъорлар битибдиким, анчайин маъ?ул эди. Ў?иллари ёнига киргач, ?аёти текисликлар тортмишдур.

Фикрлашур, онинг ёндашуви yзга, барчаси онинг англамиш ?онуниятига яраша эрди, ?ар кимда yз тафаккур йyли, ?ар кимга yз о?ибати.

Ул тари?ат йyликим, одамлар кyплаб талпинур, лек ул омма учун эмасдур, ул йyлга кириб ?олмо?ликдин одамий ?yр?мо? даркор, тафаккурда ортга йyл бyлмас!

Укалардин яна бир За?ириддин эрди, y?илликда кенжа эрди. Давлатчиликда хизматда тургувчи бyлмиш. Доим, кеча-кундуз хизматда ?оим бyлмиш, ?аётий тасаввурлари анчайин пиши? чи?миш. Муста?ил интилиб ?аётда yзига муносиб yрин ярата ва онда тура билмишдур, озро? эрканамоликда эрди. ?айинотаси Исмоилжон акадин сyнг онинг ?айдовчилик мактаби ра?барлигин номзодлик бериб олмиш эрди, ?исоб илмига дурустлиги бор эрди.

Сyнгралар сингиллар, эгизаклар – Фотимахон ва Зу?рахон эдиларким, Фотимахонким анчайин ройишликда, хуштабиат, чиройкyнгил ?из бyлиб эрди, улким падарибузрук ризолиги бирла Хyжаободга тушмишдур.

Фотимахонгаким ме?р анчайин эрди, ажабким ул анчайин дурустликда эрди, диёнатни англамиш эрди ва ул ончалар ме?наткашким, катта ?овлининг осмони тyла узумларни парваришлар, хомтоклар ?илур, доимий ?yйларга ?арар ва ?овли-уй доимий саришта эрди, бир сабаб онинг падарибузрукга анчайин тортмишлиги эрса, яна бир сабаблардин бири онахоннинг оналари Ё?убхон буви ёмон касалдин оризланиб ётиб ?олмиш эрди, анчайин ?ийналмиш бyлгай, аларким касалдурлар, ?ар не шифоликлар тиланмиш ва ?аракатлар ?илинмишдур, одамий мавжудот ожиздур, барибир бyлмас, улдаким Фотимахон, ул ?али турмуш тутмамиш эрди, бувига кyп ва хyб хизматлар ?илмишлар, мунтазам ёнида турмиш эрди, онга ризочилик ондин ?ам эрди.

Зу?рахонким, оилада кенжаликда эркани сабаб ул ?амки yзин андак эрканамоликда тутур эрди, Андижонда эрди, умри олий таълимда та?сил айтишда yтмишдур, улким Андижон ша?рида ?олмиш эрди.

Иккинчи боб

АВЛОДЛАР

Оилада, Дилфузахонким, она тарафдин Ўратепа, ота тарафдин Душанбе тожикларидин эрди, аёллиги yрнида эрди. Тушмиш келинларни келин эрмас, ?из деб эрмиш, ёнида тура иш тутмиш, ибратлар кyрсатмиш. Дунёвий ?аёт ?ар нечук онинг тутмиш му?ити доирасида кечмишдур.
<< 1 2 3 4 5 6 ... 8 >>
На страницу:
2 из 8

Другие электронные книги автора Мукимжон Фатхиддинович Исаков