Оценить:
 Рейтинг: 0

Абадият қонунлари. 1-китоб

<< 1 ... 3 4 5 6 7 8 >>
На страницу:
7 из 8
Настройки чтения
Размер шрифта
Высота строк
Поля

Зин?ор, ул китоб фуруддир, Бобурийдек ?алби гyзалдин ул бадбyй мева тушмо?и зиддур! Ёинки ул мулозимлар yгирмаси ва туф?аси эрур, холос, бас!

Янаким сyнгралар бул юртларда Му?имий, Зав?ий, Махмур, Машраб каби шоирлар, аёллардин эрса Нодира, Увайсий, Зебунисо каби шоираларким, аларким бул yлкаларда аёл зотидин таралмиш энг дастлабки аёлий маънавий нидо, жаранг эрур ва яна кyплаб шуаролардур, барчасин асарларида гyзаллик ва маъни yз меёъридадур.

Мисолан, замонавий даврларда Алишербекшунос рус олимлариким бор ва мyл бyлмишлар, туркий тилни тил эгасидин зиёда yзлаштирмишлар ва туркий сyзни зиёда танимишлар, Алишербек ту?илмишига беш юз йил бyл?айким, жангли о?ир дамда йи?илишурлар, шамчиро?да еростида нишонлашурлар, деюрларки, «келинглар, бу кун биз ?ам туркийда, онинг тилинда сyзлашурмиз». Туркий тилга, онинг ифодаловчанлигига ва гyзаллигига, Навоийга аларда эътироф ва эъти?од ва э?тиром шул даражада бyлмиш бyл?ай!

Ўзга миллат тилшунос алломаларинингким, туркий тилга бу ?адар муносабати тилни са?ламо?ликка, тил гyзаллигига эришмо? сари ?ам тара??ий этиб бормо?ликка жидд ва э?тимом кyрсатмо?лик зарурлигига ишоратдур!

Дар?а?и?ат, шу юртда яшаб, илмда изланиб yтмиш рус миллатига мансуб олимларким бyлмиш бyлгай, алар yзбек тилида yзбеклардинда зиёда соф ва тини? сyзлагувчи эрканликларин падарибузрук неча-неча ошкора фахр бирла эътироф этмиш эрди. Эски даврга хос ул рус алломаларидин бири кyрилмиш эрди, нут?да yзбекдин зиёда тозадур, yзин тутмиши, кийинмиши yта оддийдур, ажабким чин одамийликда турур эрди.

Яна бир эътирофда рус Толстой эрди, виждони бутун, тафаккур кyлами кенг бyлмиш бyл?ай. Бир yй келса, шу даражадаким, бир тугал фикр ?о?озда юз ?аторга етур, ну?та келмас. Бир фикр баёнига беш-олти юз сyз ?yллайдурки, y?илур малол бyлмагай. Да?оси кучли бyлмиш бyл?ай ва истеъдоддадур. Одамий мавжудотга хос ?ис ва муносабатлар хусусида камёб саналур асарлар битмиш. Айнан тафаккур ?олипларин авлодлар учун ондин олмо?ликда айб йy?тур, ул усулларким, ондин авлодлар да?оси кучаймиш бyлгай, инсон ру?иятида а?лнинг тасаввурлар биносидин маъни йи?мо? услуби ривожланур. Бул даврларким андо?ларким курраи заминда бyлса, бармо? етар сано?ли эрур.

Онинг дунёвий ?аёт маша??ати онда эдиким, ?айдин ?ам англамиш бyлгай, ?аётнинг мутла? манти?ин англаб етмамиш эрди, ончаким дунёни, ?аётни о?ибат суймаб эрди.

Булким ибрат учун айтилурким, одамий мавжудотга дунёни суймо?лик айб эрмас эрур, лек ул суймо?ликни суистеъмол ?илмо? хилофдур, одамий мавжудот учун ?онуниятсизлик эрур.

Чун инсон ?ил?атига жо бyлмиш суймо?, севмо? хоссаси номоддий жараёнлардур, ул хусусда келгусидадур, ва коинот-табиатнинг yзи ?ам, гар ?онуниятли тартибдаги тафаккур бирла кузатилса, гyзалликлардин иборатдур, асли.

Оврупо юртларида ?ам, уммон орти Амри?о мамлакатларида ?ам, Осиё ва Шар? yлкаларида ?ам истеъдод ва тафаккур кучи нисбатан зиёда а?л эгалари кyпдан кyп бyлиб эрдилар, асар ва санъатларидан сезиладур, анчайиндур, y?иб, кузата та?лил ?илниб ?ам эрди.

Аёллардинким, ушбуда онинг ?а?ида айтиб yтмаслик беилождур. Улким, мисолан, yз даврида ?урия хал?ин онаси-малика бyлмиш эрди, исмиким, хотирда эрмас, балким сyнгги малика, маърифат-тара??иёт учун курашмиш эрди, сиёсат андо?лар кечмишким, келажак учун ул yз бошидин била тура кечмиш бyл?ай, ончаким, анча-мунча эркакка эрмасдур, ул эркакларким, ?ар ?авмларда yта сано?ли бyлурлар ёинки бyлмаслар, мутла?.

Эътироф ва та?синларким, улгаким, рост бyлса гар, келмиш ?илич сори аёл боши бирла хотиржамлик-ла мардларча тик бо?миш, ?очмо?ликни ор билиб, бошин тик тутиб тек турмиш, андо?ларким аёл зотида yта кам бyлгай! Аёл не, эркак зотда кам бyлмишдур, бас!

Улким о?ибатгача ?урия хал?ин чин ифтихорига ва фахрига лойи? бyлгай. Дунё хал?лари орасида ?урия хал?ин насаб ва эътиборин, бул ушбуни англагувчиларгаким, ул yз аёллик та?дири бирла бемисол юксалтирмишдур.

Бул yлкалардинким Тyмарис аёлни эслайдурларким, саркарда бyлмиш бyлгай, ул ?ам ватанпарварлигида, жасоратда, мардликда, yлимга тик бо?мо?ликда бемисол бyлмишдур, лек онинг сиё?и yзгачаро? бyлмишдур, чун ул ишлар Ислом дини маданияти ?адар эрди.

Ўз yрнида, аёлларким, инглиз ёинки фаранг, рус ёинки хитое, ?уралай ёинки турк ва ё туркийдур, ?о?онлардин ёинки а?ли ?о?онликлардин бyлмиш бyлгайлар, кyп ва хyб маъ?улдурлар. Аларнинг сифат ва фазилатлари ончаларким мyлким, андо?лар yтмишда сано?ли во?еъ бyлибтур, лек аларни ушбуда номма ном тилга келтирмо? аларнинг кyплик жи?атидин беимконликдадур!

Аларнинг барчаси ?ам yз хал?ида ?ам, yзга хал?ларда ?ам ?урмат ва эътирофга сазовордурлар.

Еттинчи боб

КУНИ КЕЧА

Сyнгги юз йиллик даврдаким, ушбу онинг тилида келтирилмиш хал? дунёвий ?аёт кечирмиш юртда бемисл маънавий yсувлар бyлмиш, ер юзасининг айрим yлкаларида ?али найза силкитмишлар бор эрканин эътиборга олинса, бу ?олат мислсиз ?идоят, яъни дунёвий мавжудотлик тара??иёт йyлининг пойдевор ?исмига чи?а билмо? эрур, кyп эзгу ва яхши ишлар зу?урга келмиш, олимлар, шоирлар, ёзувчилар, мусаввирлар, созандалар, ?ар турфа касбу ?унар эгалариким кyп ва хyб бyлмишдурлар. Алар сарафрозлик топмишлар, ибратли ишлар ?илмиш ва ёзмишлар, ?ар турфа маълумотларни ?онуниятга солмишлар, ?ар турфа санъат, яъни yзликни англай, yзликдин ул англанмиш имконият доирасида ?ар тур ифодалар яратмишлар ва келажак учун ?олдирмиш бyлгайларким, мисоли бул юрт эл ва элатларда асрлар оша дарахтнинг сувсизликдин yса олмамиш ва сув бирла гуркирамиши мисол маънавияти yсиб, дунёга мева солмиш эрур.

Бул ижобий жараёнларнинг барчаси одамий мавжудотнинг ?онуниятли маълумотдин маънавий, яъни номоддий ози?ланмо?и бирла кечмишдур.

Ул меваларким, илмдадур, санъатдадур, тахир эрмас, чучук эрмас, туппа эрмас, бетаъм эрмас, билакс, сезгувчига, сеза билгувчига мазаси кyп ва хyб тотли ва одамий мавжудотлик йyлида yзига хос ва мос даражада сиё? ва гyзаллик ю?тиргувчи, yз yрнида мазмунан бойинтиргувчи, одамий мавжудотлик сифатларин yзликда мужассам этмо??а йyллагувчи, дунёвий ?аёт гyзалликларин ?ис этгувчи одамий мавжудотга айланмо?лик йyлида хизматлар ?илгувчи бyлгай.

Бир Абдулла ?одирийким, виждони бут эрмиш, тили, демакким дили чирой топиб эрди, маъ?ул сyзламишдур. Китобатлар битмиш, сyзсиз, авлодлар учун ибратли чи?миш, лек онинг yзи ул каби китобатлар ?урбони бyлмиш, вазиятким та?озо этмиш эрди. Онинг адабий тиликим, yз даврида миллат мумтоз адабий тилининг энг сyнгги намунаси бyла билмиш эрди, ондин сyнгдин мумтоз адабий тил аломатларин жуда кам кузатилиб эрди ва ибрат учун ушбу ул тил услубида битилиб эрди.

Бири Абдулла ?а??орким, ?икоятни ?ис?а ва мухтасар ?илмо? ?адисин олиб эрди.

Бирлари Ойбек ва ?амид Олимжон ва Уй?ун ва Зулфия ва Эркин Во?ид ва Абдулла Ориф ва Му?аммад Юсуф ва Турсуной Соди? ?изи ва ул кабиларким, бени?оя кyпдурлар, даврни чиройли куйламиш эрдилар, барчаси одами даврий эрдилар.

Ул кабилар ва олиму алломалар ва созандалару ?yши?чилар ва рассому ?ар турлук касбикор-?унармандлар бул даврда бул юртда жуда мyл-кyллик топиб эрдилар, ончаким онинг мисоли ?еч бир даврларда кyрилмамиш эрди, аларнинг бул дунёдаги одамий маънавий тара?иёти, ул тара??иёт гyзаллигин ифодаси мисол ишларин айтмо??а адо йy?тур.

Падарибузрукка даврдош бyлмиш, юртда чин олимлик топмишлардин бир Алихонтyра Со?уний домла эрди. Тарихни дуруст кyтариб эрди. Андо?лар даражадаким, булким осон эрмасдур, анчайин изланмо?лик талаб этур, мисолан, Амир Темур ?ачон, ?айси мамлакатда, ким бирла ?ай мавзуда сyзламишидин ?ар нечук бохабарликда эрур эрмиш.

Улким 30—35 ёшларга етар-етмас йигитликдаги падарибузрукни эътирофлар этгай, су?батда назаридин хyб yткармиш бyлгай, сyнграларда падарибузрукни тилаб, бир неча су?батлар уюштирмиш бyлгай, хабари маълумликда эрди.

Яна бир Азимий эрди, падарибузрук та?сил айтмиш, та?сил олинмиш таълими олийда бош ра?барликда эрди, шуаролардин эрди, бир айтса, ?азалларни дуруст айтмиш эрди, эртаро?, та?сил тугамай, даврадин турмиш бyлгай.

Яна бир Мухторхyжа ака Умархyжа y?ли эрди. Падарибузрукимиз бирла я?инлик топмиш эрди. Соддадил, илмпарвар, элга бо?миш одамий бyлиб эрди. Олмон тилин билгичи эрди, ончаким, Олмонияда олий та?силда олмонларга ул тилда маъруза айтмиш бyл?ай. Падарибузрукни кyп ва хyп эътироф этмиш бyл?ай, ?озирда бордур.

Андижоний олимлардин бир Сайфиддин Жалил y?ли эрди. Ёши салмо? топганда, ма?сад бирла ?индда бyлмиш, Бобурий тарихни дуруст кyтармиш, ибратга лойи?. Ёши ул?айганда фахрийлик топиб эрди, лек шартаки эди, тик сyзлагувчи эрди. Падарибузрукни кyп ва хyп эътироф этмиш ва yзин дyст тутмиш бyл?ай эрди. Ушбунинг тахрири даврида даврадин турмиш.

Бобурийшуносликда хал?аро жам?арма бyлиб эрди, кyп яхши тадбирлар ?илиб эрди. Бирданки, жам?арма бош Бобурийнинг «Ва?ойиъ Бобурий”ин замон тилига yгура тушилмиш. Падарибузрукда эътироз бyлурки, маъ?ул эрмас.

Ортидин бир иш во?еъ бyлди, хyб бyлди. Ул иш анчайин олимона иш бyлмиш. Бобурийликда давр тилида катта ва сермаъно ?омус тузмишлар. Та?синларга лойи?. Хизмат сингмаганига афсуслар бyлур, чун «Ва?ойиъ Бобурий» асарин ?айта-?айта мутолааси сабаб Бобурий ?алби я?индин ?исда турур эрди, ва ?атто, бир нечаким ?али ноошкор маълумотлар ?ам бор эрди.

Падарибузрукка у?да этилмиш иш – Бобурийнинг «Ва?ойиъ Бобурий» асарига ?ис?ача изо?ли лу?атни муста?иллик даври учун ?айта яратмо?ликда ?ам хизматда турилмиш эрди.

Яна бир шоир Бо?ир эрди. Анчалар бурунро? yтмиш бyл?ай. Хуштавозеъ, маданиятли, y?имишли эрди. Мумтозликдин билгич эрди, ончаким падарбузрукимиз онинг илмин эътироф этмишдур. Падарбузруккаким хизматда кyрилмиш эрди, дунёвий даврадин эртаро? турмиш бyлгай.

Яна бир шоир Иъмодиддин Улфат эрди. Улким ?исобдорликда ишламиш эрди. Падарибузрук они шеъриятда yзига устоз санаб эрди. Улким шеърий девон тартиб ?илиб эрди, шеър-?азаллари анчайин дуруст эрди, мумтозликка мансуб. Девон тартиб бермиш ?ам эрди, лек нашрига улгурмагай, ул девонниким тахрир ва кyрик учун падарибузрукимизга топширгай. Сyнгралар улнинг фарзандиким, исми Зафарбек эрур, онинг жидд-э?тимоми бирла нашр бyлмиш бyлгай. Дуруст иш чи?миш. Ул девонким, Му?имий ва Зав?ийлар чин эътирофига сазоворликда санамо?лик бемубола?адур. Лек онинг yзиким, сезилмишича, анчайин таъб инжи?лигида ?ам эрур эрди.

Танимишлардин яна бир Турсуной опа Соди? ?изи эрди, падарибузрукимиз томонидин «Турсунбуш”га мула??аб бyлмиш эрди. Улким олийго?да адабиётдин та?сил айтмиш ?ам эрди, шуаролардин эрди, маънили ва чиройли сyзлар ва шеърлар айтур эрди, о?илалик топиб эрди, оммавий намоёнликлари кyп бyлмиш эрди. Падарибузрукка эъти?од ва эътирофлари кучли эрди, анчайин я?индиллиликда эрди. Ул ?амким ушбунинг ёзуви даврида даврадин чи?миш бyлгай.

Онингким укаси бyлмиш бyлгай эрди, Охунжон отли?, ?исоб илмидин анчайин тини? билгич эрди, ончаким ул кабилар вилоятда икки-учдур, ул ?ам домла эрди, сершогирд бyлиб эрди, ?исоб илмида ?ар не нозик ва чу?ур ?онуниятли маълумотларниким одамийга етказа билур эрди.

Бир Ма?журийнинг y?ли Ма?судбек хожи эрди. Ма?журийким домулло бyлмиш эрди, yз даврида ?ув?ин ва маша??атлар кyп тортмиш бyл?ай. Онинг y?ли Ма?судбек хожи ?ам мумтозликка мансубдур. Ажиб ишлари бор эрди. Бири ?yли ва кyзи етмиш илмли кишилардин маълумотларким йи?иб, девон тартиб ?илиб эрди, падарибузрукни ?ам ул девонга бо?лаб эрди. Ўзи исломий эрди, ибодатгyй эрди, жyн ?ироатли эрди. Кyп маъ?ул инсон эрди, эътироф бирла муносабатда турур эрди. Йy?лаб, бир неча су?батлар ?урилмиш эрди. Борилур, кyришилур, албат ма?сад бирла бир иш устида турур, ?ар нечук дурустдур!

Яна бир шоир Рафторий эрди. Замондош эрди, жyш?ин эрди, шеърким онга ?уйилиб келмиш эрди, бир уринса, они жуда тез биткарувчи эрди. Шеърларин маъниси ?ар турфадур, ил?ом-ла ?ар со?ага ?арар, тyхтовсиз шеърга солур, дурустдур. Ил?ом-ла тош?инлигин yзи ?ам сезмас, лек анчайин чапани ?ам эрди. Эътироф бирла муносабатда эрди. Тадбирларда келгувчи эрди. Устоззода санаб эрди. Шеърият бобида ажиб су?батлар кyп тутилиб эрди. Ўзи тилаб эрди, онинг шеърлари саралаб берилмиш, дуруст сайланма бyлмиш, оммалашурми ёинки йy?, онингдиндур, лек сайланмада сyзбошидаким онинг жамият учун а?амиятли ?ирраларин ёритиб, кyрсатилиб эрди. Улким даврбопликда эрди. Янаким ?ар йил неча-неча yнлаб таълим масканларида yзи бош су?батлар уюштирмаса, кyнгли тyлмас эрди. Ажаб, улким фидойиликда, эзгу фикр таратурликда эрдиким, ул шижоат, ул интилув, ул иш бош?а шуароларда кузатилмамиш эрди. Ўзи эрса, сал чапаниро? эрди. Ушбунинг тахрири даврида ?yр??исдин даврани тарк этмиш бyлгай.

Яна бир шоир Фарид Усмон эрди. Ажабки, го? назмда эрди, го? насрда… ?ар нечук даврбоп yйларни ?олипга сола, ?офиясин келтира билур эрди. Падарибузрукка ихлоси баланд эрди. Ўзи yзбек дyпписин бошидин тушурмас эрди, лек дyппин бошда ?ияро? тута киюр эрди, чапаниликка мойилликдин. Лек сyзни тоза келтирур эрди.

Яна бир ?yши?чи Шерали Жyра y?ли бyлмиш. Эшитилмишки, yспиринликда, та?сил даврида санъат олийго?ида онга домуллолардин «сенда ?обилият йy?тур, санъатдин нари бош?а касбга бор» дегувчилар ?ам бyлмиш бyлгай.

Сyнгралар такомили ончалар бyлмишким, миллийликда бир ?yши? айтса, бундин зиёдаси бyлмас дея ?исоблаюрсиз, ул яна янгисин айтса, воажабки, маъни ва о?ангда ондинда зиёда чи?ур. Та?синларга лойи?. Миллий ?yши?чиликда онинг ма?орати тенгсиз бyлмиш. Эл-юрт ол?ишин ?исобсиз олмиш. Маъни-мазмунга муносиб о?анг келтирадур. О?анг ичра маънига ?арай бy?ин ифодасига yзига хос о?ангни танлай ва айта билмишдур, номи тарихда турур. Ушбунинг тахрир даврларида ?ам ?аётда эрди, байрам-тадбирларда элга yз ?yши?лари бирла кyринув бериб турур эрди, топмиш икки y?ил фарзанди ?ам ота йyлида санъаткорликда эрди.

?yши?чилардин яна бир Ўринбой Нурали y?ли эрди. Тик келбатли, ма?рурлигин нишонаси бор, лек муомала ?илса, кyп маданиятли ва камтарин эрди, овозида куч бор эрди, ?yши?лари yз маъни ва о?анг йyлида эрди. Асли Намангоний эрди, Андижонда y?иб, узо? йиллар ишлаб юриб эрди. Сyнгралар Наманганга оилавий кyчиб эрди, лек иш шунчаликка бориб эрдиким, Намангонийлар они Андижоний билурлар, ?изи?! Падарибузрукни устоз санаб, эъти?одда турур эрди, кyп о?ибат ва садо?атлар кyрсатиб эрди. Улнинг падарибузрукни йy?ловларида бир неча бор кyрилмиш эрди. Ул ?ам даврадин эрта турмиш бyлгай.

Яна бир Муножотхон Йyлчи ?изи эрди. Санъаткорлардин эрди, Андижоний эрди, мумтоз ?yши?ларни ончалар куйларким, ?алб тори ?ал?инур. Бу аёлга ?амким та?синлардур! Ушбуни битур ма?алларда онинг ёши салмо? топиб эрди. Ёши ул?айгач, пойтахтда санъат олийго?ида та?сил айтмиш эрди.

Яна бир, бyлмо?и мумкин ?уво тарафдин, Юлдуз Усмон ?изи эрди, о?ибат пойтахтга бориб эрди, онда ?олиб эрди, дуруст ?yши?лар яратмиш ва айтмиш эрди, лек эркакшодаро? эрди, тик сyзлар эрди, аёвсизро? сyзлар эрди. Ончалар хизматлар ?илибдурким, лек ул аёвсизлигидин кyплар они суймамиш эрди, не ажаб!

Яна бир Ша?рихоний Озодбек Назарбек y?ли эрди, санъат сабаб сyнгралар Тошкентга кyчмиш эрди, сyнгги даврларда юртда маданийлик вазири бyлиб ?ам эрди, дурустлар куйлар эрди, хал? ардо?ида эрди. Онинг ?yши?лари ?ам узо? даврлар турур.

Янги даврда ?ар турфа замонавий усулларда куйлагувчиларким мyл-кyл бyлмиш, лек yзлари аксар давр шамолида ва ишлари yткинчиликда ?олмишдур, yзлариким англамаслар…

Рассомлардин Обиджон Аббос y?ли эрди, бобомиз Араббой ака бирла тенгдош ва ?адрдон бyлмиш машхур санъаткор Аббос Бакир y?лидур. Расм ва суръатларни ранг бериб мyй?аламда чизадур, анчайин дуруст чизадур, айнандур. Падарибузрукимиз суръатин ?ам яратмишдур, бизга сов?а ?илмиштур, са?ланмо?да. Онинг асарлари мyлгина. Бир неча су?батлар тутилиб эрди. Маъниси, ма?сади бор одамий бyлмиш бyл?ай. Лек онинг тасаввурлари ва ?оявийлиги бир касбга чу?ур тушмишлиги сабаб чегараланмиш эрди. Лек асарлариким неча юз йилликлар турур.

Су?бат устида ё?очга битилмиш бир асарин кyрсатмиш, ул ярим кафт даражада кичик ?ажмли ё?очга ул ?адар кичик суръатни бул ?адар тини?ликда ва рангдор битмаклиги одамий дид-таъб сай?алидин, и?тидордин, сабр-то?атидин, касбига ихлосларидин ишорадур!

Яна бир ёш шоир Зокиржон эрди, биз бирла ?амдаврликда эрди, я?инликда эрди, олий таълимда ишлаб эрди. Йигитлик чо?идаким, Чинободда яшар пайтида, онинг юртида Му?аммад Юсуф тушиб yтмиш бyлгай, улким Мар?амат туманидин ва шоир эрди, yз даврида ватанни онча сева, онча ардо?лай куйламиш йy?тур, ибрат бyлиб эрди, та?синга лойи?, кyча йигитлариким таомхонадаким ного?оний ониким кyрурлар, таниб ?олурлар ва yта турмиш Зокиржонниким олдиларига чорлар, деюрларким, сен ?ам шоирдурсен, онинг олдига борким, онинг кyнглин олким, токи Чинободдин хурсанд борсин, бизким, онинг тилин топа су?бат тута билмагаймиз.
<< 1 ... 3 4 5 6 7 8 >>
На страницу:
7 из 8

Другие электронные книги автора Мукимжон Фатхиддинович Исаков