Труды III Республиканской научно-практической online-конференции «Образование XXI века: проблемы, тенденции и перспективы»

Б?гiнгi елiмiздi? бiлiм беру ж?йесiндегi реформалар, ?згерiстер мен жа?алы?тар м??алiмнi? жа?а идеялармен ж?мыс жасауына мол ы?палын тигiзуде. ?рбiр iзденiс жолында?ы м??алiм к?сiби шеберлiгiн шы?дай отырып, ?зiне «Не ?шiн о?ытамыз?», «Ненi о?ытамыз?» ж?не «?алай о?ытамыз?» деген с?ра?ты ?ойып, жеке т?л?аны? ана тiлдi ме?геруiне жа?а идеяларды туындатып, ?р саба?та оларды жан-жа?ты ?олданумен ?атар жа?аша о?ытуды? тиiмдi жолдарын iздесе, заман талабына жауап бергенiнi? нышаны.

?азiргi заман талабында жа?артыл?ан бiлiм беру мазм?ныны? басты ерекшелiгiнi? бiрi – бастауыш сынып о?ушыларыны? ?з ана тiлiнде на?ышына келтiрiп с?йлетудегi инновациялы? технологияларды? орнын д?рiптеу болып табылады. О?ушыларды? сауатты жазып ?ана ?оймай, ?з ойын ай?ын жеткiзе алатын т?л?а етiп т?рбиелеудi? негiзi – бастауыш сыныптан басталатынды?ы белгiлi. Сонды?тан, ?лтты? тiл мен ?лтты? сананы? ?алыптасуы – ата-бабамызды? салып кеткен дара да сара жолы екенiн м??алiм сол сатыда ??ындыра бiлуi ?ажет.

Бастауыш сынып о?ушыларыны? м??алiмдерi мектепке келген к?нiнен бастап, оларды? тiлiн дамытып, т?рлi та?ырыпта с?йлеуiне жа?дай жасайтыны белгiлi. Жоспарлан?ан ж?мыс бойынша м??алiм т?рлi тiлдiк проблемалар ту?ызып, с?йлеуге белсендiлiгiн арттырады. Бiра? ?алай?

Бастауыш сынып м??алiмi с?йлеудегi белсендiлiк пен м?нердi тепе-те?дiкте ?алыптастыру ?шiн о?у ж?йесiн д?рыс т?сiнiп, ?з ж?мыс жоспарын толы?тырады. Демек, о?у ба?дарламасынан тыс ?осымша тапсырмалар берiп, баланы? ынтасын оятып, ?рбiр о?ушыны? с?йлеу де?гейiн, ойлау ?абiлетiн, шы?армашылы?ын зерттейдi. Ана тiлi саба?тарында ??гiмелеуге т?н тапсырмаларды орындатып, м?дiрмей с?йлеуге да?дыландырады.

Бастауыш сыныпта бiлiмалушыларды? тiлiн дамыту барысында, е? ?уелi с?здiк ?орыны? к?п болуын ж?не оны тиiмдi ?олдана бiлуiн бас?ар?ан ж?н. Осы ма?сатта ж?йелi е?бек еткен м??алiмнi? методикасында ауызекi с?йлеу тiлiне сай ал?аш?ы к?ннен бастап-а?, сюжеттi суреттер бойынша с?ра?тар?а жауап беру ар?ылы ??гiмелеу, ?зiнi? жан?ясы жайлы ??гiме ??растыру, ?зi жайлы ма?танышпен айту секiлдi ж?мыс т?рлерi бол?аны абзал. Б?л баланы? эмоциясын к?рсетумен бiрге ?з ойын аны? жеткiзуге, с?здердi орынды ?олданып, оны д?рыс айту?а, с?здiк ?орын байыту?а ба?ыттайды.

Тiлдi дамытуда тiл м?дениетiнi? жо?ары де?гейде болуын ?ада?ала?ан м??алiм тiл ар?ылы ?з ойын д?рыс, д?л ж?не м?нерлi жеткiзуге болатынын ескерiп, о?ушыны? да iзденiске бейiмделушiлiгiн молайту жолдарын арттырады. Осы орайда инновациялы? технологияны? ?рт?рлi коммуникациялы? т?сiлдердi пайдалануына м?мкiндiк беретiндiгi к?рсетiледi.

О?ушыны? м?нерлеп с?йлеуiндегi проблемаларды шешу негiзгi ма?сат болса, м??алiм баланы? с?здердi тез ?абылдап, оны ?олдану орнын бiлуге жа?дай жасап, м?дiрмей с?йлеуге машы?тандырады.

Бастауыш сынып о?ушысыны? с?йлеу м?нерiн ?алыптастыруда тек ?ана ?з ?лтымызды? ауызекi шы?армашылы?ыны? тигiзер ы?палы зор. Себебi, а?артушы, а?ын Ахмет Байт?рсыновты? ?зi: «Тiл дамыту м?селесi тек ?ана грамматика за?дарын ?йретiп, не болмаса, с?здердi бала?а ?йрету ?ана емес, с?здi тiршiлiгiнде пайдаланып к?рсету барысында ?ана шешуге болады», – деген т?жырымы с?йлеу тiлi мен с?здiк ?оры молая баста?ан сайын бала айналада?ы адамдармен, ??рбылары мен белсендi т?рде с?здiк ?арым-?атынас жасайтынын айтады.

Ол ?шiн хал?ымызды? ертегi, а?ыз ??гiмелерi, ма?ал-м?телдерi, ж?мба?, жа?ылтпаштары же?iл тiлiмен берiлiп отыруы керек. Бала?а жа?ылтпаш ?йреткенде, оны? айту процесiн ба?ылап, с?здi д?рыс с?йлеуге ба?ытта?ан ж?н. ?йткенi, кейбiр баланы? тiлi келмей, жа?ылтпаш айту ережесiн б?зып алып отырады. Ал, м??алiм соны? б?рiн зерттей отырып, с?здердегi дыбыстарды аны? айту?а да?дыландырады. Ауыз ?дебиетiнi? келесi т?рi – ж?мба? айт?ызу. Б?л баланы тап?ырлы??а ?йретумен ?атар ойлау ?абiлетiн ке?ейтiп, оны? тiлiн ?штау?а к?мектеседi. Ал, баланы? с?йлеу на?ышын реттеуде ма?ал-м?телдердi орынды ?олдану мен оны? пайдасы орасан зор. О?ушыларды? сыныпта ж?не сыныптан тыс о?уда белгiлi бiр та?ырыпты о?ыт?ан кезде екiншi бiр та?ырыппен с?йкестендiрiп алу ы??айлы болады. [2,456].

Бастауыш сыныпта с?йлеу м?нерiн ме?гертудi? келесi жолы: кешендi о?ыту технологиясы. Ал, о?ушылар ?шiн: бейнетаспаны к?рсету ар?ылы та?ырып?а шы?у?а болады. Та?ырыпты тап?аннан кейiн о?ушылар алдарына ма?саттар ?ойып, саба? барысында та?ырыпты? мазм?нын ашатын дидактикалы? ?лестiрмелi жатты?уларды берген д?рыс. Сонымен ?атар ж?пты? ж?мыста о?ушыларды? бiрлесiп диалог ??рып, оны сахналастыру. Б?л о?ушыларды? бiр-бiрiмен с?йлесу ар?ылы с?здiк ?оры мен с?йлеу да?дысын ?алыптастыруын дамытады.

Саба? барысында топты? ж?мыста о?ушылар?а сурет бойынша ертегi ??растыру тапсырылуы м?мкiн. Д?л осы уа?ытта о?ушыны? с?йлеу тiлi мен ойлау, ?иялдау ?абiлеттерi де дами т?седi. М?нда ой б?лiсудi? ?зi о?ушыны? к?пшiлiк алдында с?йлеп, м?нердi реттеу жолдарын ?алыптастырып, ?зiне сенiмдiлiгiн шы?дайды. Сондай-а?, ой б?лiсуде арты? с?здерден аула? болу?а ж?не тияна?ты с?йлеуге да?дыланады.

С?йлеу процесiнде бастауыш сынып о?ушыларыны? м?нердi реттеуiне ?арай айтылатын с?здерден бас?а дауысты? ?атты болуы, с?йлеу жылдамды?ы мен ?зiлiс, бет ?лпетi, сия?ты элементтер де ма?ызды. ?ткенi с?йлеу тiкелей ты?даумен байланысты. Б?л ?мiрде о?ушылар алдымен ?орша?ан ортада?ы адамдармен с?йлесудi ?йренiп, ?з ортасында ойын бiлдiру ар?ылы бiлiм алып, ой ?рiсiн дамытып, ?шiн с?йлеу шеберлiгiн жетiлдiредi. Ал, с?йлеу м?нерiнi? бала?а ?сер етуi сыныпта?ы о?ушыларды? бiрлесiп ж?мыс жасауына, та?ырыптарды бiрiгiп тал?ылауына, тiптi, бiрлесiп шешiм ?абылдауына ж?не проблемаларды шешудi? ма?ызды саласы болып табылатынына к?з жеткiзедi.

О?ушыларды? ?з ойын жеткiзуге, на?ышын келтiрiп с?йлеуге ?йрететiн ?дiстi? бiрi – «?з ?й?асын тап». Кез келген ма?ал-м?тел, ?ле? жолдарына мысал келтiрiп таптыру?а болады.

«??гiменi ?рi ?арай жал?астыр» ?дiсiнде баланы? ойлауы мен с?здiк ?орыны? баюына, ж?йелi с?йлеуiне м?мкiндiк берiледi. Балалар?а арнал?ан шы?арманы ?ту барысында ?олдану?а болады.

«Бiр минутты? ??гiме» т?сiлi.

О?ушылар ?арама-?арсы сызы? бойымен ?атар?а т?рып, ж?пты? ??гiме ж?ргiзедi. М?нда естiген ертегiлерiн айтып б?лiсуге мол м?мкiндiк бар.

«Менi? с?зiм» ?дiсi. Сыныпта?ы бiр о?ушы б?гiнгi саба?тан ?йренгендерiн ?орытындылап айтады да бас?а бiр о?ушыны? атын атайды. С?здi сол о?ушы жал?астырады. Б?л барлы? о?ушыны? с?йлеп, пiкiр алмасуына негiз болады.

«Суреттi ??гiмеле» ?дiсiнде о?ушыларды бiр б?лiгi берiлген сурет бойынша ??гiмелету, суреттегi о?и?аны? басын ж?не со?ын болжату ар?ылы тап?ызу болып есептеледi. Болжам ар?ылы айтыл?ан сурет бойынша ??гiме о?ушыларды? ?з ??гiмелерi ты?дал?аннан кейiн толы? н?с?асы о?ылады. С?йтiп, ?здерi ??ра?ан ??гiме мен ??гiменi? шынайы сюжетiн салыстырып с?йлеудi ?йренедi [2,56].

?орыта айт?анда педагогикалы? ойындар технологиясы ойын т?рiнде ?йымдастыруды? ?дiстерi мен т?сiлдерiнi? жиынты?ы боп, с?йлеу м?нерiнi? дамуына ?ызы?тырушы ??рал ретiнде ?олданылып, баланы? ауызша с?йлеу да?дысын, с?йлей бiлуiн на?тылы с?йлеу ?рекеттерi ар?ылы ж?зеге асу жа?дайын белгiлейдi. Н?тижесiнде бiлiм мен ойын саба?та елеусiз байланысып, бала ?зiн еркiн ?стай алады. О?ытуды сапалы ету ?шiн, бастауыш сынып о?ушыларыны? с?йлеу м?нерiн дамытуда жа?артыл?ан бiлiм мазм?ныны? инновациялы? тенология, жа?а ?дiс-?сiлдердi орынды ?олдана отырып, саба?тарымды т?рлендiрiп ?тудi жал?астырып, дамытамын.

Пайдаланыл?ан ?дебиеттер:

1. Педагогикалы? энциклопедия. -Алматы, 2009.

2. Сабыров Т. Болаша? м??алiмдердi? дидактикалы? дайынды?ын жетiлдiру. —Алматы, 200.

Абышева Н. К.

Бiлiм беру процесiнi? сапасын арттыру ма?сатында Заманауи бiлiм беру технологияларын пайдалану

(«Балд?урен» б?бекжай-ба?шасы» МК?К, С?О, Петропавл ?аласы)

?азiргi уа?ытта МД? педагогикалы? ?жымдары ж?мыс?а инновациялы? технологияларды ?ар?ынды енгiзуде. Сонды?тан мектепке дейiнгi мекеме м??алiмдерiнi? негiзгi мiндетi – балалармен ж?мысты ?йымдастыруды? ?дiстерi мен формаларын, жеке т?л?аны дамыту ма?сатына о?тайлы с?йкес келетiн инновациялы? педагогикалы? технологияларды та?дау. Б?гiн бiз инновациялы? технологиялар ж?не оларды мектепке дейiнгi мекемеде тиiмдi пайдалану туралы с?йлесетiн боламыз. Мектепке дейiнгi бiлiм берудегi заманауи педагогикалы? технологиялар мектепке дейiнгi бiлiм берудi? мемлекеттiк стандарттарын iске асыру?а ба?ыттал?ан. Алдымен «технология» терминiнi? ?зi ненi бiлдiретiнiн еске т?сiрейiк.

Технология-б?л кез-келген бизнесте, шеберлiкте, ?нерде ?олданылатын ?дiстердi? жиынты?ы (т?сiндiрме с?здiк).

Педагогикалы? технология-б?л формаларды?, ?дiстердi?, ?дiстердi?, о?ыту ?дiстерiнi?, т?рбие ??ралдарыны? арнайы жиынты?ы мен орналасуын аны?тайтын психологиялы? – педагогикалы? к?з?арастарды? жиынты?ы; б?л педагогикалы? процестi? ?йымдастырушылы?-?дiстемелiк ??ралы (Б. Т. Лихачев).

?азiргi бiлiм беру технологияларыны? ?атарына мыналар жатады:

* Денсаулы? са?тау технологиялары;

* жобалау ?ызметiнi? технологиялары

* зерттеу ?ызметiнi? технологиясы

* а?паратты?-коммуникациялы? технологиялар;

* т?л?а?а ба?ыттал?ан технологиялар;

* мектепке дейiнгi ж?не т?рбиешi портфолиосыны? технологиясы

* ойын технологиясы

* «ТРИЗ» технологиясы ж?не т. б.

1. Денсаулы? са?тау технологиялары

2. Жобалау ?ызметiнi? технологиялары

3. Зерттеу ?ызметiнi? технологиясы

4. А?паратты?-коммуникациялы? технологиялар

5. Жеке басты? гигиенасы технология

6. Ойын технологиясы

Сiздердi? назарлары?ыз?а б?гiнгi к?нi бiзде бар жа?а н?рселердi ?сынамын. Б?л кинетикалы? ??м, 3D ?амыр ж?не Диенеш блоктары.

Кинетикалы? ??м-?алыптау ??мы. Кинетикалы?-б?л Швеция ?алымдары жаса?ан, баламен ойнау?а арнал?ан инновациялы? материал. Барлы? жа?а ?асиеттер затты? ерекше ??рамымен ?амтамасыз етiледi.

Кинетикалы? ??м 98% ??мнан ж?не 2% полимерден т?рады. Б?л ??мны? пiшiнiн д?ст?рлi ??м?а ?ара?анда ?лде?айда же?iл ?стау?а м?мкiндiк бередi б?л жас балаларда ?ана емес, ересектерде де жа?ымды эмоциялар тудыратын к?ркем шы?армашылы?. ?арым-?атынас?а к?мектеседi. Апатияны жояды, осылайша белсендi ?мiрдi дамыту?а к?мектеседi. Кинетикалы? ??м балада шы?армашылы?ты ашады, ?олдар мен сауса?тарды? моторикасын дамытады. ??м релаксация?а, стресстi же?iлдетуге, ?иялды ашу?а к?мектеседi. Б?л баланы? к??iлiн к?терудi? тамаша м?мкiндiгi, ж?не оны ?ана емес, сонымен бiрге ?зi?iздi де демалу?а болады.

3D ?амыр-модельдеуге арнал?ан ?амыр ?те жа?сы созылады, пiшiнiн са?тайды, бетiне жабыспайды ж?не кiрленбейдi. Жина?та 5 ашы? т?стi пластилин, материалды айналдыру?а арнал?ан роликтер, кескiштер, ?алыптар ж?не жылжымалы д??гелектерi бар к?лiктi жасау?а арнал?ан негiз бар. Балалар ?з заттарын со?ыр ете алады немесе н?с?аулар мен трафареттердi ?олдана алады. Сiз ?ысу?а ж?не созу?а, ?рт?рлi пiшiнге келтiруге ж?не ?рт?рлi консистенция?а жеткiзуге болады; балаларда ?иялды дамытады; масса кинетикалы? ??мны? ?асиеттерiмен ?йлесетiн заманауи пластилиннi? серпiмдiлiгiне ие; Иiссiз, иiссiз, созылатын ж?не ыдырайтын пластикалы?, жанасу?а жа?ымды.

Диенеш Блоктары. Осы технологияны? авторы Золтан Диенеш-Венгр профессоры, "Жа?а математика «балаларды о?ытуды? авторлы? ?дiстемесiн жасаушы, о?ан с?йкес балалар ойындар ар?ылы к?рделi логикалы? ж?не математикалы? ??ымдар мен ж?йелердi ме?гередi. Б?л технологияны ?олдану келесi м?селелердi шешуге м?мкiндiк бередi: нысандарды? пiшiнiмен, т?сiмен, ?лшемiмен, ?алы?ды?ымен, шама ??ымымен таныстыру. Математикалы? ??ымдар туралы идеяларды ?алыптастыру (алгоритм, а?паратты кодтау ж?не декодтау). Балаларда логикалы? ойлауды, комбинаториканы, аналитикалы? ?абiлеттердi дамыту?а ы?пал ету, болаша?та балалар?а логикалы? есептердi шеше бiлу ?шiн ?ажеттi бастап?ы да?дыларды ?алыптастырады. Жиын идеясын, жиын бойынша операцияларды, ке?iстiктiк к?рiнiстердi дамыту. Объектiлердегi ?асиеттердi аны?тау, оларды атау, оларды? жо?ты?ын барабар белгiлеу, объектiлердi ?асиеттерi бойынша жалпылау да?дыларын дамыту. Танымды? процестердi, ойлау операцияларын, шы?армашылы? ?абiлеттерiн, ?иялын, ?иялын, модельдеу ж?не жобалау ?абiлеттерiн дамыту, с?йлеу ?рекетiмен байланысты психикалы? функцияларды дамыту. Т?уелсiздiкке, бастамашылы??а, ма?сат?а жетуде табандылы??а, ?иынды?тарды же?уге т?рбиелеу. Диенештi? логикалы? блоктары дегенiмiз не? Б?л 48 геометриялы? фигуралар жиынты?ы: т?рт пiшiн (ше?бер, шаршы, ?шб?рыш, тiкт?ртб?рыш), ?ш т?с, екi ?лшем, ?алы?ды?ты? екi т?рi.

?рбiр м??алiм технологияны жасаушы, тiптi ?арыз алумен айналысса да. Технологияны ??ру шы?армашылы?сыз м?мкiн емес. Технологиялы? де?гейде ж?мыс iстеудi ?йренген м??алiм ?шiн ?р?ашан оны? дамып келе жат?ан к?йiндегi танымды? процестi? басты ба?ыты болады. Барлы?ы бiздi? ?олымызда, сонды?тан оларды ?алдыру?а болмайды.

Мен ?з с?зiмдi Чарльз Диккенстi? с?зiмен ая?та?ым келедi