Бақыт жолы

1.4 тарау. «С» ВЕКТОРЫ – адамны? ба?ытын ?алай ?лшеуге болады?

Ой ж?гiртiп к?рейiк. Бiр минут ойланып, мына с?ра??а жауап берiп к?рi?iзшi: «Ба?ытты ?алай ?лшеуге болады?»

Жо?арыда ба?ыт санада?ы жар?ын бейнелердi? санына тiкелей байланысты екенiн айт?ан болатынбыз. Егер адамны? балалы? ша?та?ы ?мiрi ба?ытты ?тсе, ?лкен ма?саттары мен армандары болса, ж?не шатты? сезiмiне б?ленiп ж?рсе, онда ол ?зiнi? ?те ба?ытты екенiн айтады. Ал керiсiнше, ?иын балалы? ша?тан ?ткен, жа?ындарынан айырыл?ан, ?мiрдегi арман-ма?сатын жо?алт?ан адам ?зiн ба?ытсыз сезiнетiнiн ашылып айтуы м?мкiн.

Сонда адамны? ба?ыт де?гейiн, ?аншалы?ты ба?ытты екенiн ай?ындайтын, жан д?ниесiнде не жат?анын сар?ып алатын тере? с?ра?тар ?ою немесе ?мiрдi ?аншалы?ты к?ркем етiп елестететiнiн с?рау ар?ылы бiлуге болады. Я?ни оны? с?здерiнен аны?тап, ?орытынды жасай аламыз, солай ?ой?

Бiра? ба?ыт де?гейiн тек сырт?ы белгiлерге ?ана ?арап бiле аламыз ба?

?рине, м?ны оны? сезiмдерiнен, эмоцияларынан оп-о?ай т?сiнуге болады! Егер адам ?немi к?лiмсiреп ж?рсе, ?мiрдегi кiшкентай н?рселерден ?уаныш таба алса, ?з ж?мысына ынталы болса, отбасы туралы с?йiспеншiлiкпен айтса, демек оны? ба?ыт де?гейi ?те жо?ары деген с?з. Ал керiсiнше, егер сiз адамны? ?немi к??iлсiз, наразы, баяу ж?не ашуланша? екенiн бай?аса?ыз, оны? ба?ыт де?гейi т?мен деген с?з. Я?ни, ?р адамны? ?аншалы?ты ба?ытты екенi, былайша айт?анда, «ма?дайында жазулы т?р».

Алайда, адамны? эмоцияларына ?арап ба?ыт де?гейiн аны?та?анда, сiз жа?ылысып та ?алуы?ыз м?мкiн. Мысалы, сiз адамдарды? ?айсысы ба?ыттыра? екенiн аны?тай аласыз ба: ?ор?ып т?р?ан адам ба, ?лде ашуланып т?р?ан адам ба? Немесе, апатияда?ы адам ба не ?ай?ы?а бат?ан адам ба?

Жа?ымды эмоциялармен шатаспайтын шы?арсыз, бiра? жа?ымсыз эмоциялармен о?ай жа?ылысып ?алуы?ыз м?мкiн. ?ай?ы, апатия, ?ялу, кiн?, ?ор?ыныш, агрессия, аяушылы? – б?л эмоцияларды? барлы?ыны? ай?ын иерархиясы (б?лiктердi? не элементтердi? жо?арыдан т?менге ?арай орналасуы) бар. Адамдар б?л туралы аса ойлана бермес, негiзi оларды? барлы?ын ба?ыт пен ба?ытсызды? де?гейi бойынша жалпы бiр шкала етiп ?атарластыру?а болады.

Эмоцияларды? ?р т?рлi шкаласы бар. Мысалы, бiз ?р эмоцияны? к?шiн к?рсететiн Дэвид Хокинстi? «Сана-сезiм картасына» ?арай аламыз. Сонымен, шкаланы? е? т?менгi жа?ында – ?ят?а ?алу, маскара болу эмоциясы, ал е? шы?ында – жадырау т?р. Мен сiзден осы картаны ж?не эмоциялар иерархиясын м??ият ?арауды с?раймын. Б?л шкала бойынша толы? ба?ыт?а «жадырау» деп аталатын е? жо?ары де?гейде бол?анда ?ол жеткiзуге болатынын аны?тай аласыз. Ал ?ят?а ?ал?ан кезде сiздi? ба?ыт де?гейi?iз н?лге те?. Ашулан?анда, кiшкене ?ана ба?ыт болады, ал ?ай?ыда ба?ыт м?лшерi одан да аз. Б?л ойды бiрден ?абылдау ?иын болар, бiра? уа?ыт ?те келе оны? д?рысты?ына к?з жеткiзетiн боласыз.

1 Кесте. Эмоция шкаласы (Дэвид Хокинсты? сана-сезiм картасы)

Та?ы мынадай ?орытынды жасау?а болады – азап шегу мен жа?ымсыз бейнелер не??рлым к?п болса, эмоция?ыз со??рлым т?мендейдi. Керiсiнше, ба?ыт пен позитивтi бейнелер к?п бол?ан сайын, сiз осы шкала бойынша жо?ары де?гейге к?терiле бересiз.

Кейiнгi тарауларда бiз осы жа?дайларды? кейбiрiн толы?ыра? ?арастырамыз. Ал ?зiрге ба?ыт де?гейiмiз осы шкаланы? ?ай де?гейiнде т?р?анымыз?а тiкелей байланысты екенiн т?сiну жеткiлiктi.

Т?сiнуiмiз керек келесi жайт – негiзi бiз осы шкаланы? айтарлы?тай жо?ары де?гейiндегi к?йiнде д?ниеге келемiз, бiра? уа?ыт ?те келе ?мiрдегi жа?дайлар, сол де?гейiмiзден бiздi т?сiре бастайды. ?арапайым тiлмен айт?анда, санамызда?ы жар?ын бейнелердi жо?алт?анда, бiз осы шкаламен т?мен т?семiз, ал жар?ын бейнелер орнап не оларды жаса?анда жо?ары к?терiлемiз.

Алды??ы тарауда?ы кiшкентай ?ыз туралы мысалды алайы?. Мен сiзге айтыл?ан теорияны т?сiнуi?iз ?шiн осы мысалды кестеге ?арап тал?ылауды ?сынамын. Кiшкентай ?ыз ?абыр?а?а сурет сал?анда, ?уаныш пен гармония не махаббат к?йiнде бол?ан шы?ар. Б?л шкала бойынша айтарлы?тай жо?ары де?гей. Анасы дауыс к?тергенде, ?ыз а?ыл деген де?гейге т?сiп, не болып жат?анын талдай бастады. Содан кейiн, анасы оны басынан ?р?анда, бала та?ы бiр-екi де?гейге, м?мкiн «бейтарапты??а» дейiн т?мендеген болар. Анасыны? «а?ыма?сы?» деген с?зiнен кейiн, бала ашу к?йiне та?ы т?мен т?седi. Ал анасы б?йры?пен: «Ендi ?айтып б?л ?абыр?а?а тиiсушi болма» дегенде, ?ызды? эмоциясы ?ор?ыныш?а т?сiп кетедi. Ал фломастердi ?олынан алып ?ой?анда, бала м??аю?а дейiн т?мендеп, жылай бастайды…

Егер анасы м?нымен шектелмей, т?с?а?азды б?лдiргенiн айтып ?ызын кiн?лай бастаса, баланы? эмоциясы шкала бойынша одан сайын, апатия?а дейiн, кейiн ?з-?зiн кiналау?а дейiн т?мендеп кетедi. Ал ?рi ?арай, ?ят?а ?алу?а дейiн барады.

Бiр с?збен айт?анда, ?мiрдi? ?рбiр «со??ысы» бiздi осы шкала бойынша т?мендетедi, сонды?тан жан д?ниесi ?те жо?ары де?гейде д?ниеге келген бала, уа?ыт ?те келе сол де?гейден т?мендей бередi ж?не бiртiндеп ?артай?ан ша?ына дейiн апатия?а, сарыуайым?а, кiн? мен ?ят?а дейiн т?мен т?сiп кетедi.

Ендi бас?а мысалды к?рейiк. Б?л мысалда?ы адам шкала бойынша керiсiнше, т?меннен жо?ары к?терiледi. Бала ?те ба?ытсыз отбасында ж?не ?л-ау?аты т?мен жерде ?мiр с?рдi делiк, сонды?тан ол мектептi бiтiрген кезде ?ят?а ?алу де?гейiнде болады. 17 жасында ол бас?а ?ала?а о?у?а кетедi, онда ол м?лде бас?а ?лемдi, ?ркениеттi ?о?ам мен м?дениеттi адамдарды к?редi, б?л оны? осы шкаламен бiртiндеп к?терiлуiне септiгiн тигiзедi. Ол ?уаныш пен махаббат к?йiне бiрден к?терiлмейдi. Алдымен ол ту?ан ?аласында бауырлары ?иынды? к?рiп ж?рген кезде ?зiнi? осындай еркiн ?мiрге ая? бас?анына ?зiн кiн?лi сезiнедi. Бiр к?нi ол таныс-достарына ?арап, ?з ?мiрi олардыкiндей ма?ыналы емес екенiн т?сiнiп, апатия?а дейiн к?терiледi. Егер оны? жа?сы достары, дана м??алiмдерi болатын болса, онда ол бiр к?нi ?згелерге ?мiрi ?аншалы?ты ?иын екенiн айтып ша?ымдана бастайды. Егер ол ал?аш?ы жа?сы ба?аларын алса, университетте жа?сы ат?а ие болса, ал?аш?ы махаббатын кездестiрсе, ал?аш?ы ш?кiрта?ысын алса, ол бiртiндеп осы шкаламен к?терiле бастайды да, м?мкiн бiр к?нi а?ыл-ой, махаббат пен ?уаныш де?гейiне жетедi.

Бiра?, ?кiнiшке орай, ?мiрде б?рi де о?айлы?пен бола ?оймайды. ?йткенi бiздi? а?ыл-санамыз осы шкала бойынша т?мен т?сiп кетуi о?ай, ал к?терiлуi ?иын болатындай етiп ?алыптас?ан!

Мысалы, жа?сы жа?алы?тар ?детте бiздi ?ыс?а уа?ыт?а ?ана осы шкаламен к?тередi, бiра? жаман жа?алы?тар бiздi «??латып», ?за? уа?ыт т?менгi эмоцияда ?алдыруы м?мкiн. Осы себептен де д?ниеде ?ай?ы-?асiрет пен ауру к?п.

?уанышымыз?а орай, м?ны? т?сiнiктi себептерi бар. Алда ?ал?ан векторларды? (ойлар, дене, есте са?тау) механизмдерiн ?арастыратын боламыз, сонда нелiктен т?псанамызды? осындай т?за?ында екенiмiздi ж?не б?л т?за?ты? таби?аты ?андай екенiн жа?сыра? т?сiнесiз. Е? бастысы, ?мiрдегi жа?дайлар сiзге бiрнеше ауыр со??ы берiп, сiздi эмоциялар шкаласыны? т?мен де?гейiне дейiн «шегелеп таста?анына» ?арамастан, сiз осы за?ны? ?дiлетсiздiгiмен к?ресудi ж?не тез арада ?з-?зi?iздi ?айта ?алпына келтiрудi ?йренесiз.

Алдымен бiз эмоциялармен байланысты бiрнеше нюанстарды ?арастыруымыз керек. Б?л эмоциялар шкаласында шатастыратын жайттар к?п бол?анды?тан, оны? м?н-жайын аны?тап алуымыз керек.

Сонымен бiрiншi нюанс – бiз ?МІРДІ? ?РТ?РЛІ САЛАСЫНДА ?р т?рлi эмоцияларды бастан кешемiз. Я?ни, адам ж?мысында ?те байсалды болуы м?мкiн, ал достарымен ??гiмешiл болады, ?йде болса, тiптен т?сiнiксiз бас?а к?йде болуы м?мкiн. Негiзi б?л, солай болуы тиiс к?дiмгi жайт. Барлы?ымызда да с?тсiздiктерi мен ?ысымдары аз болатын ?мiрдi? салалары бар, сонды?тан б?л салаларда ?зiмiздi мейлiнше ба?ытты сезiнемiз. Егер бiр ер адам ?рдайым футболды? ?здiк ойыншысы бол?ан болса, ол 35 жасында, ?ызы?ы жо? ж?мысы мен отбасында?ы ?рыс-керiстерге ?арамастан, достарымен футбол ала?ында ойнау?а шы?са, кенеттен ?уаныш пен энтузиазм?а дейiн к?терiлуi м?мкiн. Немесе егер т?рмыста?ы жас ?ыз ?жесiнi? е? с?йiктi немересi бол?ан болса, к?йеуiмен арасында?ы проблемалар мен ауыр ж?мыс аптасынан кейiн, ?жесiне барып уа?ыт ?ткiзгенi эмоциясын ?те жо?ары де?гейге к?терiуi м?мкiн. Бас?аша айт?анда, адам ж?мысына бейтарап ?арауы, достарына ?асты?, а?ша?а нем??райдылы?, хоббиiне к?терi?кi к??iл ж?не к?лiк ж?ргiзуге ?ор?ыныш сезiнуi м?мкiн. Сонды?тан, сiз адаммен «алыстан» аралас?анда, жалпы ал?анда, оны орташа де?гейдегi эмоцияда к?ре аласыз, ал онымен жа?ыныра? аралас?анда, оны? осы орташа эмоциядан жо?ары да, т?мен де к?йiн к?ресiз. Б?л к?дiмгi жайт.

Екiншi нюанс – к?нi бойы бiз Т?РЛІ О?И?АЛАР?А байланысты бiр эмоциядан екiншiсiне АУЫСА АЛАМЫЗ. ?рбiр кiшiгiрiм жа?дай да бiздi шкала бойынша т?мендетедi не к?тередi. Мысалы, та?ерте? сiз бейтарап к?йде оянуы?ыз м?мкiн. Кофе iшкен со? а?ыл де?гейiне к?терiлесiз. ?йы?тап жат?ан балаларды к?рiп, сiз махаббат де?гейiне к?тiрiлдi?iз. Ал кейiнiрек валютаны? девальвациясы туралы жа?алы?ты о?ы?анда, ?ор?ыныш де?гейiне ??лады?ыз. Содан со? кептелiсте апатия?а т?стi?iз. Ал ж?мыста жала?ы ал?аннан кейiн бейтарапты??а к?терiлдi?iз. Б?лар да к?дiмгi жа?дайлар. Бiз ?немi а?артушылы? к?йiнде болуды ма?сат етпеуiмiз керек. Осындай ма?сат ?ой?ан адамдарды? т?сiнiгi ?ате деп айту?а болады. Егер ?немi эйфория, а?арту мен махаббат к?йiнде болатын болса?ыз, мiне осыны ?алыпты жа?дай, к?дiмгi жайт деп айта алмаймыз. Б?л ессiздiктi? белгiсi болар едi. Досы?ыз сiзге анасыны? ?айтыс бол?анын айтты делiк. Осыдан кейiн а?артушылы? к?йiнде ?алу есiнен адас?анды?ты бiлдiредi ?ой. Сонды?тан т?сiнуi?iз керек басты н?рсе – сiзде жан д?ние?iздi? к?йiн тез ?айта ?алпына келтiре алатын ?абiлет бар ?рi шкала бойынша жылдам к?терiле аласыз. Бар бол?аны осы. Б?л пейнхантингтi? т?пкi ма?саттарыны? бiрi.

?шiншi нюанс?а к?шейiк. Бiз БІР МЕЗГІЛДЕ БІРНЕШЕ ЭМОЦИЯНЫ сезiнуiмiз м?мкiн. Егер сiз сезiмтал адам болса?ыз, кейде адам бiр мезгiлде аралас эмоцияларды бастан кешiретiнiн бай?а?ан шы?арсыз. Мысалы, бiреу бала?а ?рысып ай?айлап т?рып, сол с?тте ай?айла?аны ?шiн ?зiн кiн?лi сезiнiп т?руы да м?мкiн. Н?тижесiнде ол абдырап ?алады, ба?ытсыз болады, оны? к??iл-к?йi де «шай?алады». Немесе, мысалы, университет бiтiрген жас т?лек бiр ж?мыс?а ?абылдан?аны туралы жа?алы?ты естидi, осы с?тте ол к?птеген эмоцияларды бастан кешiредi: шатты?, ?ор?ыныш, ?уаныш ж?не тiптi ?ятты сезiнедi. На?тыра? айтса?, жа?сы жа?алы??а шатты?, ж?мыста?ы жауапкершiлiктен ?ор?ыныш, ата-анасыны? ма?тан т?татынына ?уаныш сезiнедi ж?не жеткiлiктi жа?сы о?ыма?анына ?рi ?з маманды?ын жетiк бiлмегенiне ?ялады. Т?сiндi?iз бе? Ал д?л осы с?тте сiз оны? ж?зiнен та?дануды ж?не эмоцияларды? ?р т?рлi к?рiнiсiн бай?ай аласыз. Шынды?ында, ?мiрде бiз жиi осындай жа?дайлар?а тап болып жатамыз. Осы жа?дайларды? барлы?ында к?птеген ойлар мен эмоциялар, б?рi ?атарынан бiрер секундта пайда болады. Кейiнiрек ол бiрнеше секундта орын ал?ан осы о?и?аны достарына бiр са?ат бойы айтып беруi м?мкiн! Сонда ол сонша м?лiметтi ?айдан алады? И?, ол ?з санасында?ы кинотаспада?ы кадрларды жай ?ана «баяулатып», бiр с?тте пайда бол?ан ж?здеген ойлар мен эмоцияларды егжей-тегжейлi баяндайды.

Ендi т?ртiншi ерекшелiк туралы айтайы?. ЖАЛ?АН ж?не ШЫНАЙЫ ЭМОЦИЯ деген ??ымдар бар. Оларды аны?тау ж?не оларды? арасында?ы айырмашылы?ты т?сiну соншалы?ты ?иын емес. Бiра? егер ?абыр?асы ?айысып т?рса да, адам ?немi к?лiмсiреп ж?руi тиiс деп ?абылдан?ан Батыс ?лемiнде ?мiр с?рсе?iз, онда б?л жа?дайда жа?ылысып ?алуы?ыз м?мкiн. М?ны ?детте ер адамдар онша бай?ай бермейдi ж?не шынайы емес эмоциялар?а о?ай сенедi, ал д?л сол с?тте оларды? сезiмтал ?йелдерi сол адамдарды? шынайы бет-бейнесiнi? ?андай екенiн ал?аш?ы секундтан-а? т?сiне алады. Демек, жал?ан эмоция – б?л ?згеге ?сер ?алдыру ?шiн, былайша айт?анда бетперде киiп ел алдында к?рсетiлетiн эмоция. Ал шынайы эмоция – к??iл т?бiнде, жан д?ниесiнде сезiнiп жат?андары. Мысалы, сiз ?она?тарды ?арсы алып жат?анда iштей ене?iзге ашулануы?ыз м?мкiн, бiра? бет-ж?зi?iзге ?уаныш маскасын «киiп» аласыз. Егер сiздi? ене?iз ?те сезiмтал болса, ол сiздi? жал?анды?ы?ызды т?сiне ?ояды, ал егер олай болмаса, ол сiздi? жал?ан эмоциялары?ыз?а сенедi.

Сонда бiзге б?л нюанстар не ?шiн ?ажет? Орта? ма?сатымызды жа?сы т?сiне алуымыз ?шiн ?ажет. Ал бiздi? орта? ма?сатымыз – сiздi ба?ытты ету!

Д?л осы кезде сiз, бiрiншiден, бiзде пейнхантингте ба?ытты бол?ансып к?рiну деген ма?сат жо? екенiн на?ты т?сiнуi?iз керек! Бiз сiздi? жасанды, жал?ан эмоциялары?ызбен ж?мыс жасауды ма?сат етпеймiз. ?кiнiшке орай, ?азiргi заман?ы к?птеген коучтар, ?сiресе Батыста?ы, бiздi позитивтi эмоцияларды жасанды т?рде жасау?а талпындырады. Олар бiздi? жанымыз б??ан бейiмделедi, сонды?тан с?лден кейiн ?зiмiздi шынымен ба?ытты сезiне бастаймыз дегендi айтады. Б?л ?андай да бiр шамада д?рыс-а?, бiра? б?ны кофе iшумен салыстыру?а болады. Егер сiз с?л ?й?ы?ыз ?анбай т?рса?ыз, ?ою кофе iшiп ояна аласыз, бiра? егер тек екi са?ат ?ана ?йы?та?ан болса?ыз, онда еш?андай кофе к?мектеспейдi. Б?л жа?дайда сiзге ?зi?iздi азаптамай, ж?й ?ана ?йы?тап алу керек. Я?ни, егер ?атты к?йзелiске т?ссе?iз, еш?андайда жасандылы? сiздi ба?ытты етпейдi. Пейнхантингте бiз жан д?ние?iзде сезiнiп т?р?ан шынайы эмоциялары?ызбен ж?мыс жасаймыз. Ж?здеген пайдасыз аффирмациялар, визуализациялар ж?не медитация бiздi жасанды эйфория?а итермелейдi, б?ны? салдарынан жан д?ниемiзде тере?де жат?ан жаралар мен жан азабы емделмей сол к?йi ?алады. Ал пейнхантинг к?збояушылы? жасап, ба?ыт?а жеткiзгендей етпейдi, ол азапты жан жаралары?ыздан арылта отырып, жан д?ние?iзге шынымен ба?ыт сыйлайды.

Екiншiден, пейнхантинг сiздi «т?улiк бойы ба?ытты» етпейтiнiн т?сiнуi?iз керек. Т?улiк бойы ба?ытты боп ж?ретiн адам – шынды?ында жан дертiне ?шыра?ан ауру адам. Мысалы б?л наша?ор, ?йткенi ол д?ниенi д?рыс ?абылдамайды. Б?л ?згелердi? наразылы?ын т?к елемей, б?рiн с?йе беретiн маск?нем. Б?л ?зiн ??дайды? елшiсi санайтын жан дертiне ?шыра?ан нау?ас. Пейнхантинг сiздi м?ндай етпейдi. Керiсiнше, д?ниенi б?рмалаусыз ж?не ?сiрелендiрiлген жа?ымсыз бейнелерсiз адекватты ?абылдау?а к?мектеседi. Пейнхантинг сiзге к?штiрек, а?ылдыра? ж?не стреске т?зiмдiрек болуы?ыз?а к?мектеседi. Сiз барлы? бас?а адамдар сия?ты эмоциялар шкаласы бойынша т?мен т?сетiн боласыз, бiра? сiзде ?лкен арты?шылы? болады. Я?ни, шкала бойынша тез-а? к?терiлiп кетесiз ж?не т?менгi де?гейлерде ?алып ?оймайсыз.

?шiншiден, пейнхантинг сiзге т?псана?ызда бос?а ?ажетсiз н?рселердi айналдыра ойлай беру процесiн азайту?а к?мектеседi. Миллионда?ан адамдар шын м?нiнде жо? н?рсенi саналарында айналдыра ойлай бергеннен ?ажып ж?р. Пейнхантинг сана?ыздан барлы? ?ажетсiз бейнелердi алып тастайды, сонда сiз д?ниенi шынды??а сай ?абылдайсыз. Пейнхантинг сiзге жаны?ыз тiрелiп ?алып ?ой?ан балалы? ша?та?ы о?и?аларда емес, ?АЗІР ж?не ОСЫНДА болу?а к?мектеседi.

?рине, т?ртiншiден, пейнхантинг сiзге ?мiрi?iздi? барлы? салаларын жа?сарту?а к?мектеседi. Бiз сiзге ?зi?iздi ?лде?айда жа?сы сезiнетiн салада ?ана жетiстiкке жетудi ?йретпеймiз. ?нама?ан ортаны тастап, с?йiктi елге к?шiп сонда ?мiр с?руге, жалы?тыратын ж?мысы?ызды тастап, бас?а с?йiктi маманды?ы?ызды iздеуге ке?ес бермеймiз. Бiз сiзге ?мiрi?iзде болып жат?ан жайттардан ?ашпай, я?ни шынды??а тура ?арап, ?мiрi?iздi? барлы? саласында же?iске жетудi ?йретемiз! Ба?ытты болу ?шiн ?о?амнан Тибетке ?ашу – б?л же?iс емес, жiгерсiздiк пен ?ор?а?ты?. Жайсызды?ты сезiнбеу ?шiн достары?ыздан о?шаулану, б?л керемет емес, ?айта к?лкiлi жайт! Руханилы??а ?ол жеткiзу ?шiн материалды? игiлiктерден бас тарту – б?л даналы? емес, на?ыз а?ыма?ты?. Шын м?нiнде, пейнхантингтi? к?мегiмен сiз отбасылы? ?мiрде де, материалды? iстерде де, рухани ны?аюда да жетiстiкке жете аласыз, ?мiрдi? рахатын барынша сезiнесiз.

Ал ендi ?орытындылайы?. Бiз басты вектор – эмоцияларды ?арастырды?. Эмоциялар шкаласын зерттеп, оны т?сiне бастады?. Б?л шкала алда сiзге к?п пайдасын тигiзбек ?рi осы кiтапты? барлы? идеяларын тере?iрек т?сiну ?шiн о?ан ?айта-?айта оралып т?расыз.

Ендi пейнхантингтi? келесi векторына к?шейiк. Б?л бiздi? ойымыз, сенiмiмiз бен к?з?арасымыз. ?мiрiмiзде жа?сы не жаман жайттар орын ал?анда, ойымызбен не болатынын ?арастырайы?. Ендеше кеттiк.

1.5 тарау. О ВЕКТОРЫ— терiс к?з?арастар мен ?станымдар ?алай пайда болады

Ой – материалды десем, ешкiмдi та? ?алдырмаспын. Я?ни, ?мiрiмiзде болып жат?ан о?и?аларды? б?рi кешегi ойларымызды? н?тижесi. Ж?здеген кiтаптар, мы?да?ан тренингтер осы идея?а арнал?ан. ?уаныш?а орай, миллионда?ан адамдар та?дыры ?з ?олдарында екенiн, ?з ?мiрлерiн ?здерi жасайтындарын жа?сыра? т?сiне баста?ан. Саналы адамдарды? к?бiсi б??ан ?атысты дауласпаса да, кейде ?мiрiмiзде болатын жа?дайлар б?л с?здердi шынды??а жанаспайтындай етiп к?рсетедi. Мысалы, к?тпеген жерден жа?ын досы?ыз сат?ынды? жасап «ар?а?а пыша? с??ады». Ал осы с?тте сiз б?л шынды?ты ?зiм ?алап жасамадым ?ой деп ойлайсыз. Сонда нелiктен б?лай болды? Немесе к?тпеген жерден с?йiктi?iзден айырылып: «Сонда мен ойлап, осындай ?атыгез жолмен iске ас?ан соншама ?ай ой?» деп та?ыр?айсыз. Я болмаса, кенеттен айы?пас дертке шалды??аны?ызды бiлесiз. ?андай ойларым менi осындай жа?дай?а душар жеткiздi деп ойларсыз.

Б?рын?ы ойларды еске т?сiрiп, санасына ?азбалай ??iлген адам кейде басынан ?ткен барлы? ?ай?ылы о?и?алар ?шiн ?зiн кiналай бастауы м?мкiн. Н?тижесiнде, о?ан «ойлар материалды?» деген идея тым ?атал бола бастайды, сонды?тан оны ?абылда?ысы келмей санасынан ла?тырады да, д?ние хаос?а толы екенiне ж?не б?л хаос?а еш ?сер ете алмайтынына сене бастайды.

Сонды?тан, а?ырында, жа?ымсыз жа?дайды? т?п-тамырын табуды?, я?ни СЕБЕБІН iздеудi? орнына, САЛДАРЫНА ?рынады. Ол бас?аларды кiн?лай бастайды ж?не ж?рiс-т?рысына жауапкершiлiкпен ?арамайы. ?з ?мiрiне еш ?сер ете алмаймын деп санап, бар?ан сайын ?мiрiн бас?арып отыр?ан ата-ана, мемлекет, апаттар, планеталар, сандар мен к?ндер ж?не т.б. дегенге сене бастайды.

Бiра? ащы шынды? мынадай – сенсе?iз де, сенбесе?iз де ?з та?дыры?ызды?, ?з ?мiрi?iздi? иесi сiз ?зi?iзсiз. ?алай бол?ан к?нде де, ??дай, ж?лдыздар мен планеталар, ?мiрiмдегi суреттердi салады деп ойласа?ыз да, ?з ойлары?ызбен ?мiрi?iздегi «бейнелердi салуды» ?зi?iз жал?астырасыз.

Б??ан, ?рине, бiрден сену ?иын, бiра? онкология, ?ант диабетi немесе инфаркт сия?ты аурулар да ?здiгiнен пайда болмайды. Оларды? белгiлi бiр психологиялы? себептерi бар. Б?л аурулар санада ?ал?ан к?йреткiш ?серi бар б?рын?ы ойларды? н?тижесi. Тiптi к?шедегi бомж осылай ?й-к?йсiз адам болу?а ?з еркiмен шешiм ?абылда?ан. Ер адаммен еш?ашан жа?ын ?арым-?атынаста болма?ан 40 жаста?ы ?йел де, ?мiрiнi? белгiлi бiр кезе?iнде осылай жал?ызбасты ?мiр с?руге шешiм ?абылда?ан. К?лiк апатынан ?айтыс бол?ан адам да, апат?а дейiн ?лудi шешкен. Мен м?ны теорияшы-п?лсапашы ретiнде айтып отыр?ан жо?пын. Мен м?ны т?жiрибешi ретiнде айтып отырмын. Мен ж?не пейнхантерлер тобым, клиенттердi? ойларыны? «т?пкi тамырын» мы?да?ан рет с?ттi тап?ан болатынбыз, осы е? т?пкi ойлары ?мiрлерiндегi б?гiнгi проблемаларына ?келген. Сонды?тан мынаны растай аламыз: и?, ойлар шынымен де материалды!

Бiра? б??ан ?атысты абыржыма?ыз деп айту?а ?уаныштымын. Кiтапты о?у барысында ?немi осы шынды?ты есi?iзге т?сiрiп, ?айта-?айта сендiрiп отыратын болады деп уайымдама?ыз! Бiз б?дан ?рi ?арай ж?ремiз! Мен сiзге осы т?пкi ойларды д?л аны?тауды ж?не оларды жоюды ?йретемiн! К?птеген рухани гурулар, т?лiмгерлер ?ай?ы-?асiретi?iздi? себебi сiз ?зi?iз екенi?iздi растап, б?ны? шешiмдерiн ?сынады, бiра? б?л шешiмдердi? сiзге к?мектесетiнiне еш кепiлдiк жо?. Ба?ытымыз?а орай, пейнхантингтi? к?мегiмен б?л жетiспеушiлiктi? орны толтырылады. «Ойлар – материалды?» дегенге сенiп ?ана ?оймай, м?ны? рас екенiне iс ж?зiнде бiрнеше рет к?з жеткiзетiн боласыз ж?не бастысы, ойлары?ызды? к?мегiмен шынымен де ?з ?мiрi?iздi о?ай ж?не сенiмдi бас?аруды ?йренесiз.

Алды??ы тарауларда?ы т?рт жасар ?ызды? мысалына оралайы?. Жо?арыда айт?анымдай, бiрдей жа?дай?а тап бол?ан ?р т?рлi адамдар ?здерi ?шiн т?рлi ?станым-нанымдарды та?дайды. Бiрi ?мiр бойы ?зiнi? д?рысты?ын бас?алар?а д?лелдеуге шешiм ?абылдайды, екiншiсi – ?р?ашан осындай жа?дайлардан аула? болуды, ал ?шiншiсi – д?ниеден м?лдем жасырынып, ?зiмен-?зi болып, т?йы?талуды шешедi. Б?ларды болжау м?мкiн еместей к?рiнер. Бiра?, бiрiншiден, сiз осы тарауды? со?ында, эмоцияларды болжап айту?а болатыны сия?ты, б?л ойларды да болжау?а болатынын т?сiнесiз. Екiншiден, осы?ан дейiн орын ал?ан о?и?алар?а, я?ни б?рын бол?ан жа?дай?а оралып, сол кезде ?абылдан?ан барлы? шешiмдерiмiздi еске т?сiрiп, оларды жойып, жа?а, ?лде?айда позитивтi шешiмдер ?абылдай отыра, сол ойларымызды т?зете аламыз.

Егер т?рт жасар ?ызымыз ендi еш?ашан сурет салмаймын деп шешсе, онда кейiн оны? шы?армашылы? ?нерiнде ?иынды?тар туындайды. Мысалы, егер болаша?та оны? досы сурет салуды ?те жа?сы ме?герiп алса, бiздi? ?ызымыз iштей «мен де жа?сы суретшi бола алар едiм ?ой» деп ?атты ?амы?ады. Немесе оны к?ркем ?нер студиясына жiберсе, ол сурет салу?а iшкi ?арсылы? сезiп т?ратын болады. ?йткенi, оны? жан д?ниесiнде «сурет салма» деген ой бар.

?ызды? бас?а ойлары да болуы м?мкiн. Мысалы, ол ?зi ?шiн еш?ашан бiрде?енi ойластыру?а ж?не жасау?а болмайды деп шешуi м?мкiн. Немесе ?нерiн анасыны? алдында еш?ашан к?рсетпеу керек деген то?там?а келген болар. Я болмаса, керiсiнше, егер ол анасыны? ?рекетiн ?дiлетсiздiк деп есептесе, болаша?та анасына ?зiнi? д?рысты?ын д?лелдеуге деген ?алауы бастан кетпей т?ратын болады.

Б?л ойларды? туындауы не н?рсеге байланысты? Адам б?рын бол?ан эмоционалды к?йге байланысты. Сонымен, егер ?ыз бастап?ыда ?уаныш к?йiнде болса, онда анасыны? ж?й наразылы?ы оны бейтарап к?йге т?сiредi, м?мкiн оны? к?з?арасы да бейтарап болар. Мысалы, ол: «Анам с?рама?ан н?рсенi жасау?а тырыспа?ан д?рыс» деп ойлайды. Б?л ойы оны? жанын ауырта ?оймас.

Ал егер анасы наразылы?ын бiлдiрiп ?ана ?оймай, баланы ?рып жiберiп, ?рсып, а?ыма? деп ата?ан болса, онда ол ашу де?гейiне, тiптi одан да бетер, апатия?а дейiн т?сiп кетедi. С?йкесiнше, балада: «ма?ан ай?айлауына анама еш?ашан жол бермеймiн» деген ызалы ойлары немесе «Б?л д?ние ?дiлетсiз ж?не ?атал, сонды?тан жа?ындары?ны? ?олдауына ар?а с?йеме» деген ?нжыр?а т?сiретiн ойлары болуы м?мкiн. М?нiн т?сiндi?iз бе? Ойларды? шын м?нiнде ?зiндiк «к?ле?кесi» болады. Олар ?р?ашан эмоцияларды «?амтиды»! Б?л теорияны? ?ылыми т?сiндiрмесiн iздеуге тырыспа?ыз, ?йткенi аса ма?ыздысы б?л емес. Ойлар нем??райлы, ызалы, ?ай?ылы не керiсiнше, позитивтi ж?не ?уанышты болуы м?мкiн екенiн ж?й ?ана ?абылдап елестетiп к?рi?iз.

Сонымен, ?орытындылайы?. Сiз бiр мезгiлде екi вектор?а, ойлар мен эмоциялар?а, назар салуды ?йрендi?iз. Олар бiр-бiрiмен ?те ты?ыз байланысты.

Осы екi вектордан бас?а, бiз ?рi ?арай ?ал?ан екеуiмен, дене ж?не жадымызда?ы бейнелермен, ж?мыс iстеудi ?йренемiз. Бiра? ?рi ?арай жылжымас б?рын, ойларды? та?ы бiр ?ызы?ты таби?атын ?арастырайы?. Бiз оларды? «?мiр с?ргiш» сипаттамаларын ?арастырамыз. С?лден кейiн сiз сана?ызда к?нiне он мы?дап туындайтын ойлары?ызды? еш?айсысы да, арнайы ?айта еске т?сiрiп, олардан ?зi?iз бас тартпайынша, еш?айда жо?алып кетпейтiнiн т?сiнесiз.

Балалы? ша?та ?абылда?ан к?птеген шешiмдер, нанымдар, ойлар, т?жырымдар мен постулаттар т?псанамызда т?ратынын ж?не оларды? еш?айда жо?алып кетпейтiнiн т?сiнесiз. Олар ?мытылмайды да, жойылып та кетпейдi!

1.6 тарау. ?лкен корпорация сия?ты а?ыл-санамыз

Мынадай ?ызы?ты ??былысты бай?а?ансыз ба: ?зi?iзге бiрде?енi ?мытпау?а у?де бердi?iз, сосын б?л у?де?iз iшкi дауысы?ыз?а айналады, кейiнiрек б?л iшкi дауыс ?мытпау тиiс н?рсенi еске салады.

Мысалы, iссапар?а бару керек бол?анда, сiз заттары?ызды жинау ?шiн ?йге барар жолда: «??жаттарды чемодан?а салуды ?мытпа» немесе «с?мкеге смартфон зарядта?ышын салуды ?мытпа» деп iшi?iзден ойла?ан шы?арсыз. Кейiнiрек ?ажет н?рсенi? б?рiн жинап бол?ан со? сiз т?псана?ызда ала?даушылы? сезiндi?iз де, сiзге онымен «с?йлесуге» тура келдi. С?йтiп сiз оны м??ият ты?да?анда, кенеттен ол: «??жатты чемодан?а сал» немесе «Зарядта?ышты с?мкеге сал» деген а?парат бередi. Б?л а?парат ойлар, iшкi дауыс немесе бейне т?рiнде келуi м?мкiн. Б?л аса ма?ызды емес, десе де б?л сiзге таныс жайт ?ой? Жоспарла?ан заттарды? б?рiн салып бол?аннан кейiн ?ана тынышталып, мазасыз к?й кешпейтiнi?iз с?зсiз.