Бақыт жолы

Немесе, мысалы, сiз к?йлегi?iздi ?тiктеп жат?анда, бала?ыз ойыншы?ына ?атысты к?мек с?рап сiздi ша?ырып жат?анын естисiз. Осы с?тте ?зi?iзге: «?айта келiп ?тiктi мiндеттi т?рде ?шiрудi ?мытпа» деген боларсыз, с?йтiп бала отыр?ан б?лмеге барасыз. Содан кейiн к?ршiлер есiк ?а?ып, коммуналды? т?лемнi? ?ымбатта?аны туралы жа?алы? айтады, кейiн ?ал-жа?дайы?ызды бiлу ?шiн ата-ана?ыз телефон шалады. Осылай сiз ?тiктеу процесiн ?мытып кеттi?iз. Алайда со?ан ?арамастан бiр iшкi ала?даушылы?ты сезiп т?расыз. Беймаза болып, сiзге бiр н?рсе ая?талма?андай к?рiнедi. Ал егер боса?сып, iшкi дауысы?ызды ты?дайтын болса?ыз, бiрден «?тiктi ?шiру керек» деген а?паратты аласыз.

Осы ?арапайым мысалдар ар?ылы мен сiзге т?псананы? ат?аратын ма?ызды функциясы бар екенiн жеткiзгiм келедi. Б?лар б?йры?тарды са?тау ж?не оларды орындау функциясы! ?р адам т?псанасыны? осы функциясын интуитивтi т?рде ?олданады, соны? ар?асында ат?ару керек ?р iс-?рекетiмiздi ?ойын д?птерге жазып отырмай к?птеген iстердi жа?сы ат?ара аламыз.

Бiра? б?л функцияны? бiр ерекше ?асиетi бар. Т?псана?а ?зiмiз беретiн б?йры?тар еш?ашан жо?алмайды. Олар сiздi? жады?ызда, былайша айт?анда «жазулы т?рады» ?рi ала?даушылы? тудырады. Ол смартфон немесе ноутбук сия?ты. Егер сiз к?п ?олданбалар топтамасын ашып, оларды жаппаса?ыз, онда оперативтi жады ?те аз болады, сонды?тан сiздi? гаджетi?iз ?арапайым функцияларды? ?зiн ?те баяу орындайтын болады. ?тiкпен мысалда?ыдай, ?олданбаны? барлы? терезелерiн жапса?ыз, смартфоны?ыз «тынышталып», кез келген тапсырманы тез ?рi о?ай орындай бастайды.

Екiншi ерекшелiк – санамыз?а берiлген командалар, кейде оларды? орындалуыны? ендi ?ажетi болмаса да орындалады! Б?дан сананы? д?рыс емес есептеулерi пайда болады, ал б?л е? а?ыма? ?рекеттерге, наным-сенiмдерге ж?не н?тижесiнде ?з iстерiнен зардап шегуге ?келедi. Б?л болса, ?з кезегiнде, с?тсiздiкке ж?не т?рлi аурулар?а ?шыратады.

Осы мысалдарды? к?мегiмен сiз бiр ма?ызды ойды т?сiнуi?iз керек. Т?псана?ыз не iстесе де, барлы?ын сiздi? б?йры?ы?ыз бойынша ?ана iстейдi! Т?псана?ыз еш?ашан сiздi бас?арып отырмайды. Егер ?зi?iз р??сат етпесе?iз, т?псана?ызды б?тен адамдар еш?ашан бас?ара алмайды. Бiра? неге кейде т?псанамыз бiздi ты?дамайтындай жа?дай болады? Емтихан?а ?ш к?н ?ал?анда, т?псананы? о?ан дайындал?ысы келмеген кездерi есi?iзде ме? Ж?мысы?ыз?а ?атысты к?п iс ат?ару керек бол?анда, саналы т?рде диванда демалуды та?да?ан кезi?iз есi?iзде ме? Аудитория алдына шы?ып, сенiмдi с?йлеу керек бол?анда, т?псана?ызды? неге екенi белгiсiз, ?ор?ыныш пен ?ялуды ?осып, б?ны? салдарынан ?ызарып, ?олдары?ыз дiрiлдеп кеткен с?ттер есi?iзде ме? Егер т?псанамыз бiз берген б?йры?тарды ?ата? т?рде орындайтын болса, онда неге ол кейде бiздi ты?дауды ?ояды? Б?л оны? зоры?ып кеткенiн бiлдiре ме? ?лде шамадан тыс ж?ктелгенi ме? Сонда т?псана ж?мысы мiнсiз болма?аны ма?

Б?ны? жауабы ?арапайым. Егер т?псана?ыз кейде сiзге ба?ынбай, б?йры?тары?ызды орындамаса, онда сiз о?ан м?ны? алдында, ?азiргi команда?ыз?а ?айшы келетiн бас?а команда бергенсiз. Бар бол?аны осы. Егер сол ескi команданы тауып, одан бас тартса?ыз, онда сiздi? т?псана?ыз толы? ?уатпен ?осылады да, ?азiргi тапсырма?ызды ?те же?iл ?рi тез орындайсыз. Мысалы, бiр ?йел 15 жасында к?лiк апатына ?шырап, ендi еш?ашан к?лiкпен алыс жерлерге бармаймын, оны? орнына пойызбен ж?ремiн деп шешкен делiк. Сосын ол б?л ойды ?мытады, 10 жыл ?ткен со? к?йеуi о?ан бас?а ?алада т?ратын ата-анасына к?лiкпен баруды ?сынады. ?йелдi? алдында б?йырыл?ан «Бас?а ?алалар?а к?лiкпен баруды та?дама» деген командасы бол?анды?тан, ол бiр т?сiнiксiз ?ор?ыныш пен жайсызды?ты сезiнедi. Егер б?л ?ор?ынышы к?штi болса, онда ?йел к?йеуiн ата-анасына пойызбен бару?а к?ндiруi м?мкiн.

Б?л мысалда т?псанада?ы ескi ой же?дi. Бiра? кейде жа?а ой же?едi. Мысалы, сiз ?р?ашан д?рiгер бол?ы?ыз келген делiк. Сiз мектепте биология мен анатомияны о?ы?анды ?нататынсыз. Бiр к?нi д?рiгерлердi? с?тсiз ая?тал?ан, ауыр ота жаса?андарын к?рдi?iз, кейiн сiз д?лiзде ?айтыс бол?ан нау?асты? туыстарыны? зар е?iреп жыла?андарын естiдi?iз. Сол кезде сiз д?рiгер болу ?те ауыр iс деп шештi?iз, с?йтiп ?лiм мен ?ан жиi кездеспейтiн бас?а маманды?ты та?дады?ыз. Демек б?л жа?дайда кейiн пайда бол?ан ой же?дi, бiра? б??ан дейiн сiз ?немi д?рiгер болуды арманда?ан болатынсыз. Неге осылай болды?

Бай?а?ан боларсыз, б?л екi мысалда да болуы м?мкiн ?ауiп пен жан?а батар ауру туралы ой же?дi! Б?л т?псана ?асиеттерiнi? бiрi. Бiздi? т?псанамыз е? ?ауiпсiз жолды та?дайды. Егер кедей адам?а еркiн ж?не жайлы ?мiр с?ре алатынын, бiра? б?л ?шiн к?сiпкерлiкпен айналысуы ?ажет екенiн айтса, ол, е? алдымен, кедейшiлiкке апаратын болса да, не??рлым т?уекелге апармайтын жолды та?дайды, ?йткенi жайлы айма?тан тыс жерде т?псана кiле? ?ауiптердi к?редi. Демек, т?псана ?ауiпi бар, бiра? жар?ын жолдан г?рi, ?ауiпсiз, бiра? ?ара??ы жолды ?алайды.

К?рiп отыр?аны?ыздай, т?псана ?те к?п м?лшерде ойларды са?тайды ж?не оларды ма?ыздылы? д?режесi, ?ауiпсiздiгi ж?не бас?а да критерийлер бойынша с?рыптайды. Одан ?рi ?арай ж?рейiк.

Т?псанамызды ?лкен корпорация ретiнде елестетiп к?рейiк. Сiздi? сана?ыз – сiз ?зi?iз делiк ж?не корпорацияны? иесi, басты акционерi сiз боласыз. Ж?здеген, мы?да?ан, тiптi м?мкiн миллионда?ан сiзге ба?ынышты ?ызметкерлер – б?л т?псана?ызда?ы ойлары?ыз, олар ?р секунд сайын ?зi?iз бiр кездерi сенiп тапсыр?ан к?п iстердi ат?арады. Егер б?л корпорацияны бас?ар?ы?ыз келсе, онда сiз осы ?ызметкерлермен ж?мыс жасай бiлуi?iз керек. Я?ни, егер ?з а?ыл-сана?ызды? ?ожайыны бол?ы?ыз келсе, т?псана?ызда?ы ойлары?ызбен ж?мыс iстеудi ?йренуi?iз керек. ?рине, егер акционердi? бас?ару ?абiлетi болмаса, ол ?р процеске ?зi араласып кетедi, я?ни, бухгалтер орнына ?зi бухгалтерия ж?мыстарын ж?ргiзуге тырысады, сату б?лiмiнi? орнына саудамен ж?не к?зетшiлердi? орнына к?зетпен айналысады. Д?л осылай, егер ?з т?псана?ызды бас?аруды бiлмесе?iз, ?немi ?зi?iздi сана?ызда?ы т?жырым-?станымдармен ж?мыс жасау?а м?жб?рлеп отыратын боласыз.

?арапайым мысал келтiрейiн. Сiздi? т?псана?ызда: «Алдын ала есеп тапсыруды? пайдасы жо?, б?рiбiр оларды ешкiм ба?аламайды», – деген б?рын орнатыл?ан т?жырым бар. Бiр к?нi сiз есеп ж?ргiзудi ?алайсыз, бiра? сiздi? дене?iз диваннан т?р?ысы келмейдi. Негiзiнде, осы кезде, сiз бiр кездерi ж?мыс?а «жалда?ан» белгiлi бiр «ба?ынышты ?ызметкер» сiздi? т?псана?ызда «?ажетсiз к?ш салма, ?йткенi оны ешкiм ба?аламайды» деген б?йры?ты орындап т?р. Бiра? б?л ?рiптестi елемей, дене?iздi диваннан т?ру?а м?жб?рлейсiз. ?рине, с?йтiп iсi?iздi ат?арасыз. Бiра? осы кезде т?псана?ыз абдырап ?алады. ?йткенi т?псана?ызда?ы «ба?ынышты ?ызметкер» ж?мыстан шы?арылма?ан ?ой! Сонды?тан ол ?зiне б?йырыл?ан команданы орындауын жал?астыра бередi. Сiз ?зi?iзге ай?айлайсыз, ?зi?iздi ынталандырасыз, ?рысасыз ж?не ?айта к?терiлесiз. Осылайша сiз бiр к?нi шаршамайынша, ?зi?iздi к?п рет «м?жб?рлеп отырасыз». Егер акционермен ??састы??а ?айта оралса?, акционердi? ма?ызды iстерi ?те к?п екенi аны?. Ол бухгалтерия б?лiмi бола т?ра, бухгалтерлiк есептi ?немi ?зi ж?ргiзiп кетпейдi ?ой, я болмаса бiрнеше за?герлерi бола т?ра, келiсiмшарттар жасаумен ?немi айналыспайды ?ой. Сiзде де тура солай. Бiр к?нi сiз диваннан т?ру ?шiн тым к?п к?ш ж?мсайтыны?ызды т?сiнесiз. Бас?а жа?ынан, «жалда?ан ж?мысшы?ыз» сiзге «Неге орны?нан т?расы?? Бiздi б?рiбiр ешкiм ба?аламайды!» деп сан рет ?айталап т?рды. Егер iшкi дауысы?ызды ести алатын ?те сезiмтал адам болса?ыз, т?псана?ызды? сiздi ?рекетсiз к?йде ?стауы бекер емес екенiн т?сiнесiз. Демек, берiлiп т?р?ан команданы «ести аласыз». Осы кезде д?л сол ?ызметкердi «жалда?ан» кезi?iздi есi?iзге т?сiрсе?iз, о?ан б?л функцияны? ендi ?ажет емес екенiн т?сiндiрi?iз, сонда т?псана?ыз дене?iздi сел?осты?та ?стауды то?татады. Осылайша к?ш пен энергияны? арт?анын тезiрек сезiнесiз.

Ендеше, ??састы?ы бар мысал?а ?айта оралайы?. Сiздi? а?ыл-сана?ыз – ?лкен корпорация. Сiз, сiздi? сана?ыз, осы корпорацияны? акционерiсiз. Ал т?псанасыз – сiздi? ?арама?ы?ызда?ы ?ызметкерлер, сiз оларды корпорация?ызды? белгiлi бiр тапсырмаларын орындау ?шiн ж?мыс?а жалдап отырсыз.

Ендi осы корпорацияда?ы к?нделiктi ж?мысты елестетiп к?рi?iзшi. К?н сайын, минут сайын корпорация ж?здеген ж?не мы?да?ан хаттарды, хабарламаларды ж?не т.б. ?абылдайды. Я?ни, сiздi? т?псана?ыз ?р минут сайын дауыс, дыбыс, сурет, иiс, м?тiн ж?не т.б. т?рiндегi ж?здеген, мы?да?ан деректердi талдайды, б?дан бас?а сiздi? дене?iздi, ж?йке ж?йесiн, ас ?орытуды, б?лшы?ет ж?йесiн, гормондарды, ?ан айналымын ж?не т.б. бас?арады. Осы а?параттарды? барлы?ын бiр ?ана акционердi? ??деп отыруы м?мкiн емес. Я?ни, к?нделiктi iстердi ат?арып, белсендi т?рде ж?мыс жасай отыра, т?улiк бойы Осында ж?не ?азiр болу сана де?гейiнде м?мкiн емес. Бiз iстей алатын н?рсе – т?псанамызды? ж?мысын ба?ылау. Саналы т?рде ж?регiмiздi со??ызу?а, к?здi ашып-ж?м?ызу?а, ?кпемiздi тыныс ал?ызу?а, сонымен ?атар айналамызда болып жат?ан о?и?аларды белсендi т?рде талдау ?рi уа?ытында жауап беруге – б?ны? барлы?ына санамызды? энергиясы жеткiлiксiз болар едi. Б?ларды бiзге т?псана ат?арып беруде. Сонды?тан сiздi? мiндетi?iз – т?псананы ретке келтiрiп отыруды ?йрену ж?не онда?ы а?аулар мен ?арама-?айшылы?тарды болдырмау.

Ендеше, ?рi ?арай ж?рейiк. Бiз бiр ма?ызды м?селенi т?сiнiп алды?. Сана т?псананы же?е алады, бiра? уа?ытша ?ана. Корпорацияны? ?лде?айда тиiмдi ж?мыс iстеуi ?шiн сiзге т?псана?а тере? ??iлу керек, жауапты «?ызметкердi» тауып, о?ан жа?а команда беруi?iз немесе оны ескi функцияны орындаудан босатуы?ыз керек.

Бiз тек бiр акционер мен бiр ?ызметкер арасында?ы ?а?ты?ысты ?арастырды?. Бiра?, негiзi, iс-ж?зiнде екi ?ызметкер арасында жанжал болады. Ал кейде бiрнеше, тiптi ж?здегендерiнi? арасында. Мiне осы кезде, на?ыз к?терiлiс басталады. Сiз ендi сырт?ы жаулармен к?респейсiз. ?зi?iздi iштей жеп, ?з-?зi?iзбен к?ресесiз. Кейiн ауырып ?алып, онкология?а, инфарктке, депрессия?а немесе суицидке дейiн барасыз.

Б?л «к?терiлiстi?» м?нiн т?сiну ?шiн бiзге моделiмiздi бiршама к?рделендiру керек. Олай болса кеттiк.

1.7 тарау. Т?псанада?ы даму ж?не ?ауiпсiздiк ?ызметтерi

Егер бiз ?з а?ыл-санамызды iрi корпорация ретiнде ?арастыр?ан болса?, компания iшiндегi ?рбiр функция жайлы ?зiрге ойламай, алдымен барлы? ?ызметкерлердi? к?рделi ж?мысы ?алай ?йымдастырыл?аны туралы т?сiнiк алайы?. Бiз ?шiн корпоративтiк iшкi ?а?ты?ыстарды? м?нiн аны?тау ма?ыздыра?, ?йткенi бiз адамны? нелiктен кейде iштей ?з-?зiмен к?ресетiнiн т?сiнгiмiз келедi.

Егер сiз б?рын жалдамалы ж?мыс iстеген болса?ыз не жеке бизнесi?iз бол?ан болса, барлы? жанжалдарды? негiзгi себебiн бай?а?ан боларсыз. Олар ?детте м?дделердi? с?йкес келмеуiнен пайда болады. Ал е? к?п тара?ан келiспеушiлiк бухгалтерия мен сату б?лiмi арасында жиi кездеседi. Немесе за?герлер мен клиент менеджерлерi арасында. Я болмаса, егер б?л банк болса, т?уекел- менеджерлерi мен несие менеджерлерi арасында жанжал болып т?рады. Б?л шай?аста, бай?аса?ыз, есепшiлер, за?герлер, т?уекел менеджерлерi, ?кiмшiлер ж?не т.б. жиi ?дiлетсiз же?iп жатады. Нелiктен б?лай болады? Сату б?лiмi компания ?шiн ж?не барлы? ?ызметкерлер ?шiн игiлiктi ?алап, к?бiрек сат?ысы келед емес пе? Онда неге басты? кейде сату менеджерлерiнен г?рi бухгалтердi к?бiрек ты?дайды?

Б?л ?ызметкерлер арасында?ы негiзгi келiспеушiлiктер бiр топты? – ал?а дамуды, екiншiсiнi? – ?ауiпсiздiктi ойлайтынында болып отыр. Ал б?л iшкi к?ресте ?детте ?ауiпсiздiктi ойлайтын топ же?едi. Мысалы, сiз iрi, сали?алы компанияда даму ж?нiндегi директор ретiнде ж?мыс iстейсiз. Бiра? егер кiруге р??сат ?а?азы?ызды ?мытып кетсе?iз, ?ауiпсiздiк ?ызметiндегi сына? мерзiмiн ?тушiнi? ?зi сiздi ?имарат?а кiргiзбейдi. Сiз б?л компанияда осы сына? мерзiмiн ?тушiге ?ара?анда ма?ыздыра? адам болып к?рiнетiн сия?тысыз, бiра? д?л осы кезде сiздi? о?ан емес, оны? сiзге билiгi к?бiрек болып т?р. ?алайша?

Та?ы бiр мысалды алайы?, сiз клиенттермен ж?мыс жасау менеджерi ретiнде бiрнеше миллион?а келiсiм-шарт?а отыр?ы?ыз келдi делiк, бiра? ??жат грамматикалы? ?атеге не «Ке?сеге жеткiзiлетiн 10 литр ауыз суды? ??нын ?теу» деген сия?ты ма?ызды емес пункттi? жазылу жолына мiн та??ан «?ырсы?» за?гер ?олында ?за? уа?ыт т?рып ?алады. Осы ?рекетi ?шiн оны неге ж?мыстан шы?армайды? Неге ол осыншалы?ты билiкке ие, оны? ?стiне, басты?ты? компаниясыны? игiлiгiн ойласа?ыз да, неге ол сiзден г?рi сол за?гердi жиi ты?дайды? Сiз компанияны? iлгерi дамуын ?алайсыз, бiра? басты?ы?ызбен бiрге ?лгi за?гер, компанияны ал?а дамыт?ысы келмейтiндей к?рiнедi. Сонда м?нда проблема неде? Сiз на?ты клиенттердi, на?ты дамуды, на?ты а?шаны к?рiп т?рсыз, бiра? неге сiздi адамдардан о?шаулан?ан, бизнес туралы хабары жо? ж?не компанияда болып жат?ан н?рселердi? м?нiн т?сiнбейтiн бiр ?ырсы? ?ызметкер бас?аруда?

Мен б?л мысалдарды т?псана механизмi ?алай ж?мыс iстейтiнi туралы ойлануы?ыз ?шiн келтiрiп отырмын. Т?псанамызда?ы барлы? а?аулар компанияда болып жат?ан а?аулар?а айны ?атесiз ??сайтынына сенiмдi болы?ыз. Ендi м?ны на?ты мысалдармен к?рсетейiн. Бiрде сiз ?ала орталы?ында ?те ?демi ?йлену тойын к?рiп, бiр к?нi сiзде де осындай той болады деп ?зi?iзге у?де бердi?iз. Кейiнiрек, сiз ал?ашында к?йеуiне риза бол?ан, бiра? ?йлену тойынан кейiн ?пке?iздi?, ?йдегi толассыз зорлы?-зомбылы?ты? салдарынан, кенет ба?ытсыз болып кеткенiн к?рдi?iз. Осыдан кейiн сiз ер адамдар?а сенбеу туралы шешiм ?абылдады?ыз. Ендi сiзде екi ?арама-?арсы пiкiр бар. Бiрi – ?йлену тойы деген жа?сы. Екiншiсi, ?йлену тойы – жаман. Ал егер болаша?та сiз арманда?ан жiгiттi кездестiрiп, ол сiзге т?рмыс?а шы?у?а ?сыныс айтса, ?сынысты ?абылдау?а толы? ынта?ыз болмайды. Осы кезде сiзде iшкi ?айшылы?тар басталады. «?ызметкерлерi?iздi?» бiрi: «?йленбе, ол кейiн жауыз болады» дейдi. Ал та?ы бiр «?ызметкер» сiзге: «Мен осыдан екi жыл б?рын ?ала орталы?ында к?рген керемет ?йлену тойын ?алаймын» дейдi. Егер ?з ойлары?ызды с?рыптауды ?детке айналдырма?ан болса?ыз, онда сiз та?да?ан жiгiттi? кейiн жауыз?а айналатынына сендiрiп т?ратын «жаман ?ызметкердi?» шешiмiн та?дайсыз. Басты?ты? ?абiлеттi сатушыдан г?рi, ?ырсы? за?гердi ?олда?аны туралы жо?арыда келтiрiлген мысалда?ыдай, сiз де жар?ын ойды елемей, ?зi?iз а?дамай жа?ымсыз ойды ?олдайсыз.

Ендеше осы зиянды ж?не жар?ын ойларды? таби?атын жа?сыра? т?сiнейiк. Пайда болу себебiн ?арастырса?, бiрiншiсi соншалы?ты зиянды емес екенiн т?сiнемiз. Олар ?ауiпсiздiктi шынымен ?ала?ан кезде пайда болады. Мысалда?ы: «?йленбе, ?йтпесе к?йеуi? ?рып-со?ады» деген ой, я?ни команда, бiздi болуы м?мкiн ?ауiптен са?тайды. Б?л ой – сiздi? ?ызметкерi?iз, тiрi микроорганизм, ол сiздi? кейiнiрек т?рмысты? зорлы?-зомбылы??а ?шырап, ?инал?аны?ызды ?аламайды. Демек, сiздi? т?псана?ыз сiздi ??рту ма?сатын к?здемейдi. Б?л ой ж?й ?ана ?з функциясын жанк?йер сия?ты асыра орындайды ж?не сiздi болуы м?мкiн ?ауiпке сендiре отырып, жа?дайды айтарлы?тай драма?а айналдырады.

Ал жар?ын ойлар, керiсiнше, даму?а, л?ззат алу?а, ба?ыт?а ж?не жа?ымды сезiмдерге ?ол жеткiзуге ба?ыттал?ан. Я?ни, оларды? да еш зияны жо?. Жар?ын ойларда ?ауiп немесе ?ауiпсiздiк ??ымы ?ана жо?. Тек же?iлдiктi, еркiндiктi ж?не позитивтi бейнелердi ?амтиды.

Пейнхантингте б?л жар?ын ойлар тобын – дамыту ?ызметi, ал зиянды ойлар тобын – ?ауiпсiздiк ?ызметi деп атаймыз. Д? ж?не ?? деп ?ыс?артса? болады.

?ауiпсiздiк ?ызметi, дамыту ?ызметiнен айтарлы?тай ерекшеленедi. О?ан т?н ерекшелiктердi ?арастырайы?. Алдымен та?ы да абстракцияланайы?.

Компанияда есепшiлер, за?герлер мен к?зетшiлердi? принциптi ?те ?атты ?станатындарын бай?а?ансыз ба? Олар?а ?детте икемдiлiк жетiспейдi ж?не ?те ?ы?ыр болуы м?мкiн, солай ?ой? Керiсiнше, сату б?лiмiндегi жа?сы менеджерлер же?iл, икемдi ж?не тап?ыр болады. Мiне, тура осындай ?асиеттерге ?ауiпсiздiк ?ызметi мен дамыту ?ызметi де ие.

Егер компанияны? ?ауiпсiздiк ?ызметiнде, дамыту ?ызметiне ?ара?анда к?бiрек ?ызметкерлер болса, онда компания ?детте дамуын то?татады ж?не ж?мысы тым баяу ж?редi. Мысалы, iрi банктер немесе мемлекеттiк органдар кейде ?арапайым м?селенi шеше алмай жатады, ?йткенi оларда ?ауiпсiздiк ережелерi аса к?п ж?не к?п ?ызметкерлер дамуды емес, е? алдымен ?ауiпсiздiк туралы ойлайды.

Ендi т?псана?а ?айта оралайы?. Егер сiз бiр ?те са? адамды кезiктiрсе?iз, оны? кейде б?рiне байыппен ?арайтыны соншалы?, ол тiптi а?ыма? iстер жасай бастайтынын бай?айсыз. Мысалы, егер ер адамны? ?йелдерден жиi к??iлi ?алса, оны? ?ауiпсiздiк ?ызметi ?рбiр ?йелдi жаман адам ретiнде к?редi. Егер бiр жас ?ызды? бала кезiнде к??iлiн ?алдыр?ан ?пкелерi бол?ан болса, оны? iшкi ?ауiпсiздiк ?ызметi айналасында сат?ындар мен сенiмсiз достарды к?редi.

Я?ни, ?ауiпсiздiк ?ызметiнi? ма?ызды ?асиеттерiнi? бiрi – ?Ы?ЫРЛЫ? пен ПРИНЦИПКЕ БЕРІКТІГІ. Саясаткерлердi? б?рi ?ры немесе байларды? б?рi сара? деп отыр?ан к?лiк ж?ргiзушiсiн кезiктiрсе?iз, б?л с?здердi оны? ?зi емес, ?ауiпсiздiк ?ызметi айтып отыр! Сонды?тан о?ан ренжiме?iз. ?ауiпсiздiк ?ызметi билiктi ?з ?олына ал?анда, ?з компаниясыны? бас?арма т?ра?асын ке?сеге кiргiзбейтiн ?ы?ыр к?зетшiге айналады. Сiздi сырттан келген з?лым адамдардан ?ор?ау ?шiн ?зi?iз жалда?ан к?зетшi, жала?ыны о?ан берiп отыр?ан сiз болса?ыз да, бiр к?нi, ?зi?iзге ?арсы шы?ып, ?иынды? ту?ызады! Сiздi? ?ауiпсiздiк ?ызметi?iз жа?дайды ?андай абсурд?а ?келiп со?тыратынын т?сiндi?iз бе?

Д?л осындай а?аулы? адекватты ?йел ?з баласынан ?ылмыскердi немесе ?ас жауды к?ре баста?анда пайда болады. Б?рын осы ?йелдi? ?мiрiнде бiр жа?ымсыз о?и?а бол?ан делiк: м??алiмдер о?ан п?ндi жа?сы бiлмейтiнiн айтып, ол емтиханнан ?те алмай ?алады, сонды?тан кейiн о?у орнына да т?се алмайды. Бiр к?нi оны? баласы: «Анашым, сiз смартфонды ?алай пайдалану керектiгiн бiлмейсiз бе?» деп с?райды. Осы с?тте анасыны? т?псанасында «?ауiпсiздiк ?ызметiнi? ?арулан?ан мамандары» тез ?ор?аныс?а шы?ады. Я?ни, ол баласын ?рып жiберуi м?мкiн немесе ?рысып, баласы о?ан б??ан ?атысты еште?е демесе де, ?зiнен-?зi топас емес екенiн д?лелдеуге тырысуы м?мкiн. Осылай ?ауiпсiздiк ?ызметi жа?дайды ушы?тырады.

Жалпылау, баламалап ??сату да ?ауiпсiздiк ?ызметiнi? ?асиеттерi болып табылады. Белгiлi бiр адамны? кесiрiнен зардап шеккен ?ауiпсiздiк ?ызметi, ендi ?рбiр адамда ?ауiптi к?ре бастайды. Мысалы, егер бiр жас ?ызды 30 жасар интелегенттi, ?зын бойлы, сымбатты жiгiт тастап кетсе, ?ауiпсiздiк ?ызметi «интелегенттiнi? б?рi о?ба?ан», «бойша?дарды? б?рi сенiмсiз», «сымбатты жiгiттердi? б?рi ?атыгез» ж?не «30 жаста?ы ер адамдарды? б?рi ?ауiптi» деген т?жырымдарды жазып алады. Осыдан к?рiнетiндей, ?ауiпсiздiк ?ызметi туралы?тан алыс. Ол тек жалпылауды ж?не ??сатуды бiледi. Тiптi егер бiр к?нi ?ызды? 30 жаста?ы жiгiтi пайда болып, ол аласа бойлы ж?не сымбатты болмаса да, ?ауiпсiздiк ?ызметi оны? бойында да ?ауiптi к?редi, ?йткенi жiгiт 30 жаста!

Ал даму ?ызметiнi?, ?ауiпсiздiк ?ызметiнен айырмашылы?ы, бiлiне бермес айырмашылы?тарды, ?са?-т?йек б?лшектердi аны? к?редi ж?не жалпылауды ?натпайды. Егер сiз ?те ба?ытты адамдарды кездестiрген болса?ыз, олар: «б?рi солай дейдi», «барлы? еркектер о?ба?ан» немесе «барлы? ?йелдер ?аншы?» деген с?здердi ?те сирек ?олданатынын бай?а?ан боларсыз. Олар осылай айт?ан к?нде де, м?мкiндiгiнше на?тылап, шектен шы?удан аула? болу?а тырысады. Мысалы, олар: «кейбiр ?йелдер онша мейiрiмдi емес» немесе «?ке т?рбиесiн к?рмей ?скен ер адамдар к?бiне сенiмсiз болады» дейдi. Олар: «еш?ашан б?лай iстеме», «сен ?мiрi кешiгiп келесi?», «сеннi? а?ыма? екенi?дi б?кiл ?лем бiледi» немесе «сен ?мiрi с?тсiздiкке ?шырайсы?» деген тiркестердi сирек ?олданады. Ал б?л тiркестердi? барлы?ында да баламалап ??сату бар екенi аны?. Адам бiр рет ?ателестi, ал оны? бай??с досы ендi о?ан ?мiрi ?ателесiп ж?ретiнiн айтады. Ба?ытсыз адам бiреуден досы туралы жа?ымсыз с?з естiп, о?ан: «Сенi б?кiл ?лем жамандап айтып ж?р» дейдi. Ба?ытты адам м?ндай жа?дайларда м?лiметтi асыра сiлтемей, ?те тура жеткiзедi немесе б?л туралы м?лдем айтпайды да.

Кейбiр адамдар «те?естiру, с?йкестендiру» дегендi д?рыс т?сiнбейдi. Сонды?тан мен б?л ??ымды аздап т?сiндiргiм келедi. Те?естiру не с?йкестендiру деген – белгiлердi есепке алу, м?нiн аны?тау немесе бiр фактiлер тобын бас?аларымен салыстыру ар?ылы с?йкестiктi орнату. Мысал келтiрейiн: бiр ?йел Африкада бол?анда безгекпен ауырып ?алады. Осы кезде т?псана мынадай те?естiрудi жазып алды: «Африка = безгек», немесе «Африка?а барлы? сапарлар безгекпен ая?талады». Я?ни, бiр ?ана жа?дай ?сiреленiп, жалпыланып, осыдан ?ате те?естiру пайда болады. Безгек – мы? белгiлердi? бiрi ?ана. Бiра? ендi т?псана Африканы тек безгекпен ?ана с?йкестендiрiп т?р. Немесе безгектi тек Африкамен те?ейдi.

Мысалы, ата-ана?ыз сiз ?н айтып, би билегенде сiзге ?рысатын бол?ан болса, сiздi? сана?ызда «?уаныш = азап шегу» немесе «?уаныш = жаза» деген а?ыма? те?дiк жазылады. Мiне, ?ате те?еу деген осы. Ал болаша?та достары?ыз сiздi дискотека?а ша?ыр?анда, би кезiнде немесе оны? алдында, ?ауiпсiздiк ?ызметi ?ате те?естiргендiктен, бiр т?сiнiксiз ?ор?ыныш пен ауырсынуды сезiнесiз.

Немесе егер бала туыл?ан к?нi жа?ын адамынан айырыл?ан болса, т?псана «ту?ан к?н = жа?ын адамынан айырылу» те?дiгiн жазады, сонды?тан ол ту?ан к?нiн жек к?редi, сол к?ндi тойламай, ешкiммен араласпай о?шауланады. Ту?ан к?нiнде ол жан д?ниесiнде т?сiнiксiз азапты бастан кешiредi.

Ал пейнхантингтi? к?мегiмен бiз осы ?ате те?еулердi iздеп тауып, оларды жоямыз. Е? бастысы, те?естiру – дамыту ?ызметiнi? емес, ?ауiпсiздiк ?ызметiнi? ж?мысы екенiн т?сiнуi?iз керек. Бас?аша айт?анда, егер адам м?ндай те?естiруге ж?гiнсе, оны? ?андай да бiр жан?а бат?ан ауруы бар екенi с?зсiз, ?йткенi ?ауiпсiздiк ?ызметi тек ?ауiп пен ауырсынуды? «иiсiн сезгенде» ?ана iске ?осылады.

«?рып-со??аны – жа?сы к?ргенi» деген пiкiрдi? ке? таралуыны? басты себебi де осында. М?ндай адамда бiр кездерi б?рыс те?еу бол?ан. Бала кезiнде ?кесi оны не елемеген, не ?рып-со??ан. ?шiншiсi болма?ан. Я?ни, ?кесi о?ан еш?ашан жылулы? танытып, к??iл б?лмеген. Сонды?тан да, ?кесi оны ?р?анда, бала б?ны с?йiспеншiлiктi? к?рiнiсi деп ойла?ан. Ендi бала?а ?кесiнi? оны елемегенiнен г?рi, ?р?аны ?найтынды?тан, ол «?ру = с?йiспеншiлiк» немесе «зорлы? = махаббат» деген а?ыма? т?жырымды жазып алады. Ол ?рыс-керiс пен зорлы?-зомбылы? с?йiспеншiлiктi? белгiсi деген пiкiрмен ?мiр с?ретiн болады.

Ал ендi эмоциялар ?лемiн еске т?сiрейiк. Алды??ы тарауларда бiз «бейтарапты?» деген де?гейi бар эмоциялар шкаласын ?арастырды?. Ендi сiз б?л бейтарапты?тан жо?ары, негiзiнен, дамыту ?ызметi ж?мыс iстейтiнiн есте са?тауы?ыз керек. Егер адамны? эмоциясы осы де?гейден т?мен болса, онда оны? ?ауiпсiздiк ?ызметi белсендi ж?мыс iстейдi.

Бас?аша айт?анда, барлы? жа?ымсыз эмоциялар ?ауiпсiздiк ?ызметiне т?н. Позитивтi ж?не бейтарап эмоциялар дамыту ?ызметiне ?ана т?н. Ендi ?ауiпсiздiк пен дамыту ?ызметтерi туралы осы теорияны о?ы?аннан кейiн, кейбiреулерi?iз: «?ауiпсiздiк ?ызметi пайдалы ?ой. Ол бiздi ?ауiп-?атерден ?ор?айтын болса, о?ан неге тиiсу керек?» деп ойла?ан боларсыздар.

Сонды?тан, б?л жерде та?ы да на?тылап айтуым керек жайт – ?ауiпсiздiк ?ызметiнi? проблемасы, оны? барлы? командаларды асырып, тым турашылды?пен орындауында ж?не кейде жа?сы мен жаманды шатастыратынды?ында болып т?р. ?ауiпсiздiк ?ызметi тек а? пен ?араны к?редi, бас?а к?птеген т?стер мен ре?ктердi ажыратпайды.

Егер адамды оны? ?ауiпсiздiк ?ызметi тым к?п бас?аратын болса, ол не ?ылмыскерге, не суицид жасаушы?а, не психикалы? нау?ас?а айналады. ?ауiпсiздiк ?ызметiнi? ы?палы аз болса, адам ?нерлi, к??iлдi де жайдарлы, ба?ытты, табанды да жауапты болады. Сонымен ?атар ол са? ?рi ?ыра?ы болады, бiра? б?л са?ты?ты а?ыма? ?ауiпсiздiк ?ызметi емес, а?ылдыра? дамыту ?ызметi бас?арады. Сонды?тан, егер ол болаша?та с?р ?ас?ырдан ?ор?атын болса, ол с?р пальто, с?р ит пен с?р к?лiктен емес, с?р ?ас?ырды? ?зiнен ?ор?атын болады, т?сiнесiз бе?

Ба?ыт?а ?ол жеткiзгi?iз келсе, м?рны?ызды? д?л алдында т?р?ан осы ба?ытты к?рсе?iз бол?аны. Егер сiз оны к?рмесе?iз, оны? жал?ыз себебi – сiздi? ?ауiпсiздiк ?ызмет тобы?ыз. Д?л осы топ сiздi ба?ытсыз, а?ыма? ж?не со?ыр етедi. Сiзге ?ауiп т?нiп т?р?анын сыбырлап, ба?ытты болуы?ыз?а жол бермейтiн де сол.

Ба?ыт Тибетте емес. Ба?ыт бас?а елде емес. Ба?ыт бас?а адамда емес. Ба?ыт бас?а ?рекеттерде емес. ?з п?терi?iзде т?рып, д?ретхана тазалап ж?рсе?iз де шынайы ба?ытты бола аласыз, тек ол ?шiн т?псанс?ызда ?ауiпсiздiк ?ызметiн то?тату керек. Егер ?ауiпсiздiк ?ызметi бар ?уатымен ж?мыс iстеп т?рса, сiз е? керемет адаммен бiрге болса?ыз да, ?лемдегi е? жа?сы ?она? ?йде т?рып, е? жа?сы мейрамханада тама?танса?ыз да, ба?ытсыз боласыз.

Сонда осы зиянды ?ауiпсiздiк ?ызметiмен не iстеу керек? Оны? зиянды ?серiн ?алай жою?а болады?

Жауабы ?арапайым – онымен ж?мыс жасай бiлу керек. Келiсс?здер ж?ргiзiп, ?арым-?атынас жасай отыра, оны а?ылдыра? етiп, осылайша бiрте-бiрте одан билiктi алып, оны дамыту ?ызметiне тапсыру керек. Бiз д?л осы iстермен айналысатын боламыз. Осы ?дiстi ?олдана отырып бiз сiздi ба?ыттыра?, к?штiрек ж?не дана етемiз.

Ендi ?шiншi вектор?а к?шейiк. Б?л – бiздi? есте ?ал?ан бейнелерiмiз.

1.8 тарау. «Е» ВЕКТОРЫ – Жадымызды жаман бейнелерден ?алай тазарту?а болады?

Бiз пейнхантингтi? екi векторын ?арастырды?. Б?л эмоциялар мен ойлар. Сiз оларды? бiр-бiрiмен байланысты екенiн аны? т?сiндi?iз. Сондай-а? эмоцияларымыз шкала бойынша жо?ары де?гейде бол?ан кезде, ойларымыз дана ?рi адекватты болатынын т?сiндi?iз. Керiсiнше, эмоцияларымыз шкаланы? т?менгi жа?ында бол?анда, ойларымыз а?ыма? та ?исынсыз болады.

Ал жадымызда ше, шкала бойынша к?терiлгенде не т?мендегенде, не болады?