Беседы с Тукаем / Тукай белән әңгәмәләр

Г. Т. Безне? халык ?ырларында халкымызны? м???с заманнарында ?ырлаган ?ырлары дип х?кем ит?рлек бер ?ыру да сизелми. Барча ?ырларымыз ислам кабул итк?нн?н со?гылар гына булырга охшыйлар. Мисал ?чен: «Ирт? ген? тордым, ай, та? берл?н, битем юдым ап-ак кар берл?н; ахир?т т? к?рке иман берл?н, д?нья к?рке с?йг?н яр берл?н». Безне? х?зерге ?ырларымызны? к?бесенд? «ислам», «т?къдир», «Ходай» с?зл?ре к?рен?. Га??бан, м???с замандагы ?ырлар б?тенл?й онытылып бетте мик?нни?!

– Мен? бит, сез инде халык б?гыренд? яш?п килг?н ?ырларны? тамырын тир?н?йт? т?шеп, аларны ерак Болгар чорларына ук китереп б?йл?рг? батырчылык ит?сез бугай. Бик хуп. Безд? ?ле зур тарихлы жанр – ?ыр-б?етл?р д? х?зерг?ч? туып тора. Гомум?н, татарда ?ыр чыгару традициял?рен? беркад?р аерымлык хас шикелле.

Г. Т. К?чм? заманнардан килг?н гад?тме, нид?ндер, безне? халык – шигырь в? ?ыр-б?ет чыгарырга бик маил халык. Ч?, аз гына берн?рс? «шылт!» иттеме, инде аны? тугърысында ирт?г? урамга б?етл?р чыга… Халык ?ичкемг? мохта? булмыйча, ?з хиссиятен ?зе м?йданга чыгарган, «?ырны? ?ыртыгы юк» диг?н д? ?ырлый бирг?н, б?етл?р д? чыгарган… Башка халыкта ничектер, безд? бер ел ?тми ки, анда бер-бер т?рле я?а к?й чыкмасын. Бу х?л бабаларымызны? м???с заманнарыннан бирле ?к д?вам итеп килми мик?н?!

– К?р?м, с?альл?рне мин т?гел, сез бир? башладыгыз. ?йд?гез, ??г?м? т?ртибен саклаган х?лд?, ?ырлар тарихына тукталыйк ?ле. Т?гаенр?к ?йтк?нд?, аерым к?йл?рне? барлыкка кил?ен?. Халык и?аты турындагы ??рт?рле м?гъл?матны ?ыеп баручы буларак, бер?р ?ырны? туу тарихын кыскача с?йл?п бир? алмассызмы?

Г. Т. Озын в? кыска к?йл?ремез тугърысында халык авызында т?рле с?зл?р с?йл?н?…

– «А»дан башлыйк. ?йтик, татар ??м башкорт халыкларында яратып ?ырлана торган «Ашказар к?е» бар. Ул безг? каян килде ик?н?

Г. Т. Бер башкорт т?р?се кызыны? кияве Ашказар диг?н суны? буена ау ауларга китеп, шунда суга батып ?л?. Моны? вафат х?б?ре м?гъшукасына ишетелг?ч, ул бик кайгыра… Берк?нне бу кыз, башкорт кызлары арасындагы барча ?ырчы кызларны чакырып, алардан вафат булган кияве хатир?сен? бик мо?лы бер к?й чыгаруларын ?тен?… Кызлар т?рлеч? к?йл?р чыгарып карыйлар, л?кин берсе д? т?р? кызыны? к??елен? ошамыйлар. Бу ?ырчы кызлардан берн?рс? д? чыкмагач, т?р? кызы, берт?рле рух в? ил?ам бел?н рухланып, х?зерге «Ашказар к?е»н ?ырлап ?иб?р?. ?ырчы кызлар х?йран калалар.

– Башкорт диг?нн?н, 1912 елны? апреленд? сез Уфага с?ф?р кылгансыз. ?ырларыбызда кат-кат иск? алынган Агыйделг?, ни?аять, к??елегезд? тупланып килг?н соклануыгызны белдерг?нсездер. «Буби» м?др?с?сенд? м?галлимлек итк?н ?хм?тфаиз Даудов бел?н очрашып, аны? ?ырлавын сир?к була торган кан?гатьл?н? кичереп ты?лагансыз.

Г. Т. Ул скрипк?д? маташтыра… Л?кин ?ырласа, мин андый ?ыруны б?тен гомерем? ты?лар идем. Аны? гади с?йл?ш?д? д? металлический в? музыкальный тавышы ?ырлау заманында б?тен к?чен в? гол?виятен из?ар ит?…[106 - Гол?виятен из?ар ит? – б?еклеген ачып бир?.]

– Мен? шундый талант иясене?, провокатор ярлыгы тагылып, кулга алынуы бик кызганыч…

Г. Т. ?зкер? м??такем билх?ер[107 - ?лг?нн?регезне яхшылык бел?н иск? алыгыз.].

– Уфа тарафларында ?ыр-мо?ны? х?л-?хв?ле ничек?

Г. Т. Петербург профессорлары… башкорт халкыны? бик тизд?н монкариз булачагына[108 - Монкариз булу – бет?.] иман итк?нн?р. Башкортларны? гад?т в? ?хлакларын язып ??м кием в? зинн?тл?рен музей ?чен тикшереп ятмакталар ик?н…

– Ш?кер, башкорт кард?шл?ребез ис?н-аман. Хикм?ти Хода, халык санын алу м?гъл?матлары буенча ?ле ??миш? арта да баралар…