Нигина ва Мирмалик

– Шуд он ч? шуд, эй борхудои олам! Ба гузашта салавот мег?ему фикри оянда мекунем. Ба фи?они дили модар, ки то ?ол аз майпарастии фарзанд зор-зор меноладу сина ба мушт мезанад, акнун жарф г?ш андозед, то шуморо о?ибати кор ва умр бахайр гардад ва аз дари ра?мати Худо ноумед нашавед. Зеро баъди сиё?? ?аёт дигар ранге надорад!

– Ро?и на?от кадом асту ин дардро дармон чист?

– Як ?икмати пур?имати Су?ротро махсус ёдрас мекунам, ки гуфтааст: «На?от аз марг боиси ?аёти шоиста бошад!»

– Сухани Су?рот бо исрор таъкид кардед. Чаро?

– ?ар ?аётеро мамоте дар пай асту ?ар висолеро фиро?е ва дил?о кабоб мешавад аз оташи видоъ! Дар офтоби ?уруби умр сояи шо?у гадо якест, аммо чун асари заъфу далели нотавонию о?из? аз худ дарак ди?ад, дарвеш ором мехобад, вале шо? барои на?от талош меварзад. Зеро вайро ба зиндаг? дилбастаг? бештар асту агар на?от ёбад, ба зиндагии шоиста хо?ад расид…

Масли?ати охирини мо чунин аст: эй борхудои оламорой, агар хо?ед, ки аз марги сиё? на?от ёфта, бе кафан аз олам наравед ва подшо?? ба рангу ?илои нав идома бахшед, дигар асло май нан?шед!!

Хоразмшо? бори аввал дар умраш аз чашм ?атраи сиришки с?зон рехту дидаи ихлос бар Пири донои Ху?анд гуморид ва чун мурид савганд ба забон овард:

– Эй Пири бузургворам, ба шири модар ?асам мех?рам, ки аз шароб гузаштам!!!

– Зи??, савганди подшо??! Бо ваколат аз ?азрати М?сои Имрон мег?ям: агар ба а?ди хеш вафо кунед, ?аргиз ?афо набинед! Омин, ё Раббулъоламин!

?умлаи охирин оятулхатми с??бат шуд ва пиру муриди нав бо табъи хуш аз саропарда баромаданд…

Он?о то о?ози машварати ?арб? ?амро? буданд. Ма?бараи са?обаи гиром? Товуси ?арамайн ва оромго?и бунёдгузори Ху?анд шо? Каюмарсро зиёрат кардаю дар бо?оти Ун?? ва Кулангир дам гирифта, бо ёдгори?ои Хитойреза ва ?алламайдон шинос шудаю дар ?азираи Ёва ба сохтани ?алъаи об? маро? зо?ир намуда ва аз тамошои гулистон?ои со?или Сай?ун лаззати зиёбахш бардошта, бо мардуми од? дар бозору мас?иди ?омеъ с??бат?ои самимона ороста, ду р?зи хираро ба равшан? расонданд.

Бо як дидан аён буд, ки Хоразмшо? одаме бар дигар андоза шудааст – басо ?алиму ме?рубон, хоксору зиндадил ва хушсухану порсо! Ба ра?су шеъру ну?лу май ва базми ?амшед? ягон маротиба ишора накарду дар ?азираи дарё ?алъа сохтани Мимрмаликро маъ?ул дониста, бештар сипо?иёнро бо навозиш р??баланд месохт. Дар ин байн фурсат ёфта, ?амро?и муна??им ахтари толеъ сан?иду са?е? гардонд, то ?ирони саъдайн дар Ху?анд – наздик шудани ду ситораи замон нек? биёрад ва кори саршуда ба хайр ан?омад.

Рафтор ва муносибати Хоразмшо? бо а?ли машварати Ху?анд низ аз ма?лису маърака?ои ?абл? куллан фар? дошт.

Бо табъи хушу табассуми фарох ва риояи аркони каломи подшо?? ?адафи машваратро ба ?озирин маълум кард:

– Бар Шумо равшан бод, ки баъди му?ориба бо ???? фори?дил будам. Зеро бовар доштам, ки шикаст х?рдану шармандавор фирор кардани фарзандаш ба Чингиз дарси ибрат мешавад ва минбаъд дониста по мегузорад. Он замон баъзе мушовирон мегуфтанд, ки ба кори Чингиз чандон вазн набояд ни?од. Ин фикри хатост. Мо набояд фаром?ш кунем, ки Чингиз ?авидаст буда, лашкари бисёр дорад. Кишвари Чинро забт кардаасту кай?ост, ки ба молу мулки мо чашм ало намудааст. Ин ?олат моро водор месозад, ?ушёру бедор бошем ва тадбир бо а?лу хирад андешем. Зеро то ч? андоза з?р ё нотавон будани лашкари Чингизро ташре? кардани мо ?айриимкон асту ?ама ?удрату тавоно? ва и?обат дар дасти Парвардигори олам ?арор дорад…

Аввалин тадбири савоби мо мушоварати имр?за асту масоили худро тиб?и масли?ат ва машварат бо доноёни минта?а ?аллу фасл мекунем.

Аркони давлату сипо? ва мулуки ша?ру вилоят?ои атроф аз муомилаи неки шо?и тозар? масрур гардида, бо дили гарм ва ра?бати баланд барои дафъи ?у?уми э?тимолии лашкари Чингиз ба чорасоз? пардохтанд.

Олими ш??ратманди Хоразм, яке аз му?аррабони дарбор Ша?обиддини Хеваг?, ки барои даромадан ба назди шо? ?амеша рухсат дошту ?ар суханаш аз ?ониби аъло?азрат ба эътибор гирифта мешуд, пешни?од кард, ки зиёда аз чорсад ?азор ?ушуни мав?ударо дар со?или Сай?ун сафу ?амъ овардаю фурсатро аз даст надода, бар?вор ба сари лашкари ноого?у нимтайёри му?ул нога?он ?у?ум овардан шо?аншо?и оламро пир?з? меорад.

Ин пешни?одро Шо?зода ?алолиддин комилан маъ?ул донист ва афзуд:

– Агар Чингиз пешдаст? кунад ва ба хоки Хоразм ?амла орад, аз мар?илаи аввал му?обилияти шадид нишон надода, баъзе ша?ру наво?ии сар?адиро ба ихтиёраш гузошта, то Ху?анд о?иб нишинем. Сипас бо лашкари мутта?иди чорсад?азорнафара аз со?или Сай?ун ба душман ?амла орем ва сараш к?бему дудаш барорем!

Садри Бухоро ?ар ду таклифро хуш пазируфт ва илова намуд, ки ?адафи асосии камин нишастан дар со?или дарёи Сай?ун аз ?ангу хунрезию вайрон? эмин доштани Хуросону Хоразм асту волиёну сипо?иёну солорони ин музофот?о набояд фори?бол? кунанд ва аз ?арва?та бештар фаъол ва мададгор бошанд.

Сипа?буде аз Хуросон пас аз арзи миннатдор? гуфт, ки агар душман з?р? кунаду дашту дамани Мовароунна?рро иш?ол намояд, дар к??истони мо ?е? кор аз дасташ намеояд. Чунки беро?аю пайро?аи к??у дара ва а?ба?ои ма?алро намедонад ва саргаранг гашта, аз тири камону сангу тарма нобуд мешавад.

?окими Самар?анд таклиф кард, ки гирдогирди ша?р?ои калон мисли бораи Бухоро девори баланд бунёд гардад.

Сипа?солоре то ?азна о?иб нишаста, сипас ба ?у?уми ?атъ? гузаштанро масли?ат доду дигаре бо ними лашкар аз мулки ?инд ба Чин ва аз он ?о ба диёри му?ул зарба заданро хотиррасон кард. Дар радифи дигарон Мирмалик низ ба мубо?иса пайвасту дар ?азира?ои Сай?ун ва ?ай?ун ?алъа?ои дастнорас сохтан ва аз кишти?ои ?анг? ба тухми лашкари Чингиз ?ирон оварданро му?имоти ?анг? ?исобид ва хулоса баровард, ки «об ?алаба меорад!»

?абл аз каломи ?амъбастии Хоразмшо? бо дархости Ша?обиддини Хеваг? Пири муаммари ма?фил Бадеуддини Нур? ибрози андеша кард ва пас аз арзи сипосу ситоиши суннат? гуфт:

– Баъди несту нобуд шудани Кучлук мо осуда нафас кашидем ва шукр гуфтем, ки забони хасми ислом к?то? ва решаи душмани мусулмон?о бурида шуд. Аммо як пораи сол гузашт ё не, чархи гардони таърих че?раи тирафоми Чингиз ба арсаи подшо?? баровард, ки дар макру тазвир бо Иблис ?амнишин ва дар ?атлу хунрез? бо За??ок ?аммаром аст. Аввалин коре, ки кард, таълифи ёса ва ёсо буд, яъне барои му?ул?о расму ойини нав ?ор? карду ?оидаву ?онуни ?атм? баровард, ки ?ам?авмонаш нукта ба нукта и?ро намоянд. Ёса ва ёсо дар «Ёсо?» ?амъбанд? шуда, ?онунномаи му?ул?ост, тавре «?уръон» ра?намои мост…

?ол? ба шумо ?амин ?адар мег?ям, ки тиб?и «Ёсо?» оташ аз матбахи чингизиён он га? барояд, ки оташ дар хирмани умри ?азор мусулмон зананд, нон дар суфрап?стаки худ он го? ни?анд, ки об дар гул?и ?азор мусулмон банданд ва ва муште намак ба дегашон он га? андозанд, ки халтае ба ?аро?ати ?азор мусулмон афшонанд! Яъне подшо?е, ки сар бардоштааст, хасми ?аттоли мусулмон?ост ва ма?сади олии Чингизхон мутта?ид кардани хал?и пароканда ва гумномшудаю ба менгу табдил ёфтаи му?ул асту ?адафи олии вай асир гардондани ?ама халои?и ?айриму?ул. Чингизхон чунин мепиндорад, ки тавре дар осмон як офтоб ?аст, бояд дар замин як подшо? бошад. ?иблаи Чингиз дар самти ?ануб асту хуни дил мех?рад аз он, ки ?а? азза ва ало ба Шо?аншо?и муаззами мо мамлакате васеъ ва ободон арзон? доштаасту вале ба ? дашту биёбони сармозадаи хористон муносиб донистааст. Дили нопокаш аз рашку ?асад ?аз-?аз мес?зад, аммо ро?и сабру ?аноат пеш гирифтааст, зеро медонад, ки ал?ол муборизаи ? бо Хоразмшо?и мо к??ро бо с?зан сунбидан аст! Вале…

Бомдоди имр?з маро нидо аз боло расид, ки пас аз фо?иаи Утрор кор аз дара?аи сухан ба дара?аи шамшер расидааст. Аз ин ли?оз машвараи имр?зинро айни ва?т ме?исобам, зеро нати?аро фа?ат барои имр?з не, балки барои фардо ва пасфардо андеша мекунем. Хуб шуд, ки ?ар нишастае ба ?адри моя ва пояи худ ?арфе ба забон овардед, то аз хавфи Чингиз эмин бошем. Гуфтори шуморо боди??ат шунида, ба чунин хулоса омадам, ки оре, мо подшо?и кофир намехо?ем ва бо иттифо?у даст?амъ? ?оли Чингиз табо? мегардонем. Дар ин ?ода ба ?азрати Султон Му?аммад Алоуддини Сон?, ки амири бузурги таъйиншуда аз боло ?астанд, фат?у нусрат мехо?ам. Дуо мекунам, ки ба Шумо, эй борхудои оламорой, аз замину осмон пир?з? расад!

?ама баробар даст ба р?й кашиданд ва Хоразмшо?ро нигаристанд. Он?о интизор буданд, ки вай чун ?амеша худро баланд кашидаву манман? ва худсито? ба ав?и аъло расонда, Чингизро ?а?иру нотавон мешуморад, зердастонро ба неши забон озор меди?ад ва мушти лофу газоф ба сина к?фта, бо худпарастию худком? табъи дили худ ?арор мебарорад. Аммо аз фасо?ат ва сухан?ои сабзу латифи Шо?аншо?и олам дар шигифт монданд, ки сараввал ба ?азрати Бадеуддини Нур? арзи сипос кард ва гуфт:

– Гуфтори Пири бузургвори замон маро баробари сухани падар асту ?ар сухани ёрони гиромиро низ бо ризои том шунидем.

Агар пешни?од?ои шумо ба мо суд надорад, ягон зиён наорад ва шояд, ки замоне корбаст шавад… ?ама таклиф?оятон дар дафтари девондор? сабт гардид. То паго? маро фурсат мебояд, то дар тан?о?, ба ?е? шу?ле андармон нашуда, жарф андеша ронам ва хулосаи худро паго? ба шумо маълум намоям.

Му?имтарин тадбири савоби салтанати мо ал?ол иваз кардани валиа?ди Шо?аншо?и олам аст. ?арор кардем, ки фарзанди к?чаки хеш аз валиа?д? маъзул гардонда, валади бузург ва сипа?солори сутург ?алолиддини Манкуберниро со?иби ояндаи то?у тахти давлати Хоразмшо?иёни кабир эълон намоем. Хати маншур ба ??рган? фиристода мешавад ва ман бовар дорам, ки шумо шо?писари шерафкан ва тунд?амлаю музаффари маро хуш мепазиред ва ?ро минбаъд Султон ?алолиддин мехонед.

Ризои мо он аст, ки дар арсаи ?анг ?ар ч? бештар ба валиа?ди нав умед бандед ва мардонагию ватандор? ба худ сипар созед. Фаром?ш накунед, ки ?анг бурду бохт дорад ва агар, Худо накарда, му?улони ?онсахт сафи сипо?иён бишкананд, пароканда нашавед ва дасти таслим боло набардоред! Зеро Чингизи Темучин ??ли биёбонзода аст, насабу насиба надорад. Мулки мо бар вай насиб накунад ва дар дасти фарзандони мову шумо ?овидон монад…

Равзанаи дуюм. Нигорише аз мадду ?азри т?фони ш?рангез дар як р?зи фитнахез

Хоразмшо? бо табъи кушода аз ку?андиз баромаду Нигина лакоту хаста ба ша?ри Истравшан даромад. Ин хабар баъди се соат ба Султон ?алолиддин расид ва дар?ол ба подшо? г?шрас гардид. Аммо дар рухсораи шо? гули шод? чун пештара нашукуфт ва хаёломез гуфт:

– Чор р?з пеш диламро о?и оташбору нолаю бодаи шабгир девона мекард. ?олиё оташи айш хом?ш гаштаю чаро?и чашми маро фур??и дигарест. ?арчанд орази он ахтари тобон шамъи шабистони ман аст, лек мехо?ам, бо андешаи хайлу сипо? шабзиндадор? кунам. Яъне та?а??уд намоям, шаб нахобида ибодат ва ниёиш кунаму таклифу пешни?оди му?аррабони бисоти давлатро та?лил ва та?рир кунам.

– Ройи шумо олист, эй падари ме?рубон!

– Аммо… чун гав?ари мурод омад, дар та?ният ва му?офизати вай са?лангор? нашояд! ?ро хабар де?, ки дар Истравшан дер нашинад ва с?йи Ху?анд асп ронад. Тую Дамир Малик паго? ?ар ч? зудтар худро ба Де?мой расонед. Дар шафати ин чашмаи шифо? ?алъачаи ободу озодае будааст, ки дир?з ?амро?и Пирам он ?о соате фаро?ат доштем. Ана ?амин та?она нишеманго?и Нигина шавад бо ну?лу навои шо?она!

Ме?мони ма?бубро ма?бус насозед, аммо к? буданашро ба ?е? кас ифшо накунед! Баъди шоиставу боиста ?о ба ?о кардан дар тан?о? ба вай нияти маро фа?мон, роз? гардон ва он го? ба Ху?анд баргард. Агар ба ма?лиси ку?андиз таъхир намоед, ?е? та?сир набошад. Дар ан?оми мушоварат о?ози шодию нишотро эълон мекунему ?амро?и Пирам ба Де?мой рафта, а?ди нико? баста, сирри ни?онро ошкор сохта, ?ам?амаю дамдама то г?ши Чингизи талабгор мерасонем, то аз рашку ?асад с?заду хокистар шавад!

Султон ?улолиддин ва Мирмалик р?зи дигар ?абл аз тул?ъи хуршед озими ро? шуданд. Аммо як фарсах тай нашуда, чопаре таъ?илан омаду ба шо?зода дастурнома расонд. Маълум шуд, ки Чингизхон элч? фиристодаасту Хоразмшо? ширкати валиа?ди навро дар гуфтушунид хеле зарур мешуморад.

?алолиддин супориш?ои падарро оид ба пазиро? ва ?ойгир намудани ме?мони нозук нукта ба нукта ба Мирмалик фа?монду аз ?ониби худ илова кард, ки сухан сан?ида г?яд ва ягон ?арфи зиёдат? ба забон наорад, то боиси малоли хотири шо?аншо?и олам нагардад.

– Баъди ?о ба ?о шудани ме?мон ?ар ч? зудтар худро ба Ху?анд расон ва подшо?и оламро хотир?амъ гардон.

– Дил фори? доред, эй бародар, ончунон, ки гуфтед, ?амчунон мешавад! Фа?ат то ?ол ман намедонам, ме?мон кист ва ч? ном дорад?

– ?ро мешинос? ва номашро ?ам медон?, эй бародари ар?манд!

Аммо ту шитоб накун, ки мардуми араб «ас-сабру мифто?-ул-?улуби!»[79 - сабр калиди дил?ост! (араб?) ] гуфтаанд. Давоми корро баъд масли?ат мекунем.

Хайр, акнун ман ин тараф мегардаму ту он тараф. Язак?ои ман бо ту мераванду нига?бон?ои ту маро ?амро?? мекунанд.

– Чаро?!

– Барои он ки забони язакро язак медонаду бе и?озати ин ?авонмардон ?е? кас, ?атто бародари ме?рубони ман, ба ме?мони азизи подшо? наздик шуда наметавонад…

* * *

Султони ?авон хандон сари аспро ?ониби Ху?анд гардонду бо як ма?мез ба саропардаи подшо?? расид. Падарро болои с?зан нишаста дид ва аз ? саволи ?азаболуд шунавид: