Галимҗан Ибраһимов. Тәрҗемәи хәле, истәлекләр, әсәрләр, анализ үрнәкләре, дәрес эшкәртмәләре, сценарийлар / Избранное (на татарском языке)

Л?кин кич?ге т?н шундый авыр курку калдырган ки, ул, аны с?йли башласа, тагы агарына, тагы иманга, т??б?г? тотына иде.

К?н буе картым ?тк?н т?нне? т?эсиренн?н котыла алмады.

Кичк? каршы ди?гез б?тенл?й тынып ?итте. ?тк?н т?н тик бер шомлы куркыныч т?ш булып калды.

Без тагы ки? ди?гез ?стенн?н, кояш батышы ягына карап, р?х?т, тыныч юл алдык.

Бабай да ?зене? табигый х?лен? кайтты. Аны? теле тагы ачылды.

7

Б?генн?н со?, ахры, шул авыр т?нне? т?эсире бел?ндер, бабайны? к?бр?к с?зе ди?гез куркынычлары, ди?гезд? элек заманда булып ?тк?н га??еп эшл?р тир?сенд? булды. Картны? бабаларыннан берсе – Габдулла бернич? м?рт?б? ха?га барган ик?н. Аны? хик?ял?ре Нурый картны? зи?енен? бик нык урынлашып калган.

Габдулла ха?и беренче м?рт?б? ха?га ?зе ?чен барган. Аннан со? тир?-якны? байларыннан бернич? «б?д?л ха?»[60 - Б?д?л ха? – ялланып, кеше ?чен ха?га бару.] алып китк?н. Шулай итеп, а?а М?кк?, М?дин? бел?н Казан арасын бернич? м?рт?б?л?р урарга туры килг?н. Шуннан аны? исеме д? Габдулла ха?и булып калган.

Габдулла ха?ины? хик?ял?ре эченд? Нурый картны? хыялына и? нык урынлашканнары ха? юлында, ди?гезд? очраган га??еп зур балыклар хакындадыр.

Еллардан бер елда Габдулла ха?и кораб бел?н ха?дан Русияг? кайтырга чыга. Янында башка ха?илар да к?п. Ирт? торып, корабны? ?стен? менс?л?р, бик зур бер утрауны? агып барганын к?р?л?р – бу га??п т?, куркыныч та була. Утрауны? ?стенд? кечкен?-кечкен? таулар, ташлар, зуррак агачлар да бар.

Ха?илар б?тенл?й аптырап кала.

Бу ни х?л? Юкса кыям?т булдымы? ?лл? зилзил?д? ?ир ?имерелеп, шул кис?к-кис?к булып ага башлаганмы? Шау-шу, курку, тавыш кит?. ?ичкем ни диярг? д? белми.

Ярый арада к?пне к?рг?н, к?п м?рт?б?л?р ха? юлында булган бер карт ха?и бар ик?н… Ул гына халыкны? ?анын тынычландыра: бу агып барган утрау гади т?гел, ул нич? ме? еллар яш?г?н артык зур балыкларны? аркасындагы ч?нечкел?рен? т?рле н?рс? ?ыела-?ыела, к?п заманнар ?тк?ч булган «ясалма утрау» ик?н.

Карт ха?и, ипт?шл?рен ныграк тынычландыру, андый х?лл?р ди?гезд? булгалый ик?нен а?лату ?чен, шундый бер га??п вакыйганы с?йли:

– Бервакыт, – ди,– балыкчылар, ди?гезд?н балык тотып, х?л ?ыяр, ашар-эч?р ?чен кечкен?р?к бер утрауга керг?нн?р ик?н. Киемн?рен киптер?, аш-ч?й кайнату ?чен, ?ирне бераз казып, зур гына ут ягалар. Балыкчылар ?ылына, эч?рг? ч?й ?зерл?н?. Шулвакыт аяг?р? басып торган бер ипт?ше: «Алла, Алла, зилзил?… ?ир ?имерел?!» – дип кычкырып, кин?тт?н егыла башлаган. Башкалары да утрауны? урыныннан кузгалганын, со?ра кыйбла якка карап агып китк?нен сизеп х?йран булалар.

Мен? бу да чын утрау т?гел, теге ха?иларга очраган кебек, балык сыртына ясалган утрау гына булган ик?н. Балыкчылар, ?ирне чокып, ут яккач, балыкны? аркасына эссе ялкын ?т? д?, шуны? т?эсире бел?н урыныннан кузгалып кит?.

Л?кин мондый вакыйгалар к?п була килг?н.

Д?хи берзаман шулай ха?илар, ирт? намазын укып, тышка чыксалар, корабны? тукталганын к?реп, моны? с?б?бен сораша башлыйлар. Капитан ?авап урынына кыйбла якка кулы бел?н к?рс?т?. Карыйлар. Башта тау-тау булып дулкыннар к?рен?. Тагы ныклабрак к?з салсалар, ниндидер бер н?рс?не?, ди?гезне икег? ярып, як-ягында д?нья кад?рле дулкыннар ясап, кояш чыгышы ягына таба й?зеп барганын к?р?л?р. Бу м?хлук боларны? барачак юлларын киск?нг?, кораб тукталырга м??б?р булган ик?н.

Кораб ?иде к?н урыныннан кузгалмаган, ч?нки боларны? юлы аша ди?гезне ярып й?зеп барган балык шулчаклы зур булган ки, аны? м?гъл?м бер ноктадан ?теп кит?е ?чен ?иде т??лек вакыт кир?к булган.

Мо?а капитан да х?йранга калган, ди. Мин, дип ?йт?, ди, бер ?ирд?н ?ч-д?рт к?н ?тк?н озын балыкларга бернич? очраган идем, ?мма ?иде к?нлекне беренче к?р?м, дип ?йт?, ди.

Бабайны? атасы Габдулла ха?ины? ?л?е тагы да фа?игалер?к р?вешт? була.

Бу хакта халык арасында т?рле х?б?рл?р тарала. Бер??л?р аны ха?дан кайтып килг?нд?, теге ком гар?пл?ре акчасы ?чен ?терг?нн?р дип, икенчел?ре к?гъб?г? т?ваф кылып[61 - Т?ваф кылу – к?рерг? бару.] та, п?йгамб?ребезне? зиратына бармаганлыгы с?б?бенн?н кулы-аягы тартышкан, шуннан вафат булган, дил?р ик?н.

Нурый бабай, боларны? ??мм?се ялган, ди. А?а м?рх?м ха?ины? сабакташыны? улы К?рим ишан бу хакта и? д?ресен с?йл?г?н.

Ком гар?бе хик?ясе д?, г?на? шомлык тиюе д? д?рес т?гел, а?а, ди, Юныс п?йгамб?р кыйсм?те[62 - Кыйсм?т – ?леш (язмыш).] насыйп булган, ди.

Габдулла ха?и ?зе кебек бик к?п ха?илар бел?н ватаннарына кайтып кил?л?р ик?н, олы д?рья[63 - Д?рья – «ди?гез», «океан» м?гън?сенд?.] уртасында кара?гы бер т?нд? кораб кин?т туктый. Капитаннар да, юлчылар да башта аптырап калалар. Б?тен корабны куркыну ала.

Арада елау, а?-зар, н?зерл?р, т??б?л?р башлана.

Ха?иларны? к?бесе, башкаларга да ишеттереп, ?зл?рене? кылган г?на?ларын с?йл?п-с?йл?п т??б?г? тотыналар.

Т?б?нг? т?шеп карап менг?ч, капитанны? й?зе агара, куллары калтырый башлый, эченд?гесен яшерерг? тел?с? д? булдыра алмый, ?йт?:

– Корабны балык тотты, бу фа?ига ди?гезд? еш булгалый. Ул безд?н корбан сорый. Ахрысы, арабызда ???ле ?итк?н кеше бардыр, шуны бирм?с?к, барчабыз ??лак булабыз, – ди.

Бу с?з бел?н б?тен кораб катып кала, ха?илар акылдан шашалар, й?зл?рен? ?лем д??ш?те чыга. К?зл?ре карашларындагы н?рс?л?рне к?рм?с д?р???г? ?ит?.

А?-зар, ф?рьяд[64 - Ф?рьяд – ялвару, ярд?м сорап кычкыру.] куба, т??б?л?р, догалар, авыр ы?гырашулы к?з яше б?тен корабны каплый.

Л?кин балыктан р?хим ?с?ре к?ренми.

Бер кеше ?чен ??мм?се корбан булуны тел?мил?р, гад?т буенча, шобага салалар. Кем ?ск? чыкса, шул балыкны? насыйбы булачак.

Д??ш?т элеккед?н ме? м?рт?б? арта. Ха?иларны? к?бесе, ни булганын, ни эшл?г?нн?рен белм?ст?н, шобага тота башлый.

?лем ??мм?сене? к?зенд?: куллары калтырый, ?епк? тотынган кулларын ала алмый торалар.

– Йа Ходай, ни була?

Г?я уртага ?лем килеп утырды да, ул, куркыныч к?зл?рен й?ртеп, ?зене? корбанын сайлый.

Кемне алачак, кем, ?зене? х?ятын биреп, башкаларны коткарачак!

Ма?гайга язылганны ?ую м?мкинме?

Шобага Габдулла ха?ига чыга. Ул каршы бер с?з ?йт? алмый, агарынып ?ирг? ч?г?, с?зсез, х?р?к?тсез буйсына, ч?нки т?къдир шулай, язмышы шул!

Б?тен корабта бер секундка ?и?еллек сизел?. ??ркем, газраилд?н бу н??б?тк? ?зене? котылганын хис итеп, иркен бер сулыш ала.

Л?кин бу озакка бармый, ?зл?ре бел?н бер к?гъб?д?, изге урыннарда булган бер ипт?шл?рене?, туган илен, газиз балаларын к?рерг? шатлык бел?н, тир?н бер б?хет бел?н кайтып барган вакытта, мондый фа?игале р?вешт? д?ньядан кич?ен ?ичбер т?рле акылларына сыйдыра алмыйлар.

Бер карт ха?и в?газьли башлый. Б?хетле ик?н, ш?р?фле ?лем насыйп булды, ул ш??итл?р ??мл?сен? керде, ахир?тт? нурлы й?з бел?н кубарылачак, п?йгамб?рл?р, ??лиял?р бел?н бер сафта урын алачак, ди. Юныс п?йгамб?рне? д? шундый ук р?вешт? балык карынына ташланганын с?йли.

Л?кин Габдулла ха?и боларны ишетми д?, а?ламый да. Ул теленн?н, ?ушыннан яза.

Аны к?фенлил?р д? тере к?енч? суга т?шереп ?иб?р?л?р.

?лем ?зене? корбанын ала.

Кораб урыныннан кузгала.

Без ?аман барабыз.

К?н кичег?, ?ава бозыла, бераз ?ил д? кузгала. К?к й?зенд? арлы-бирле й?рг?н болытлар да к?рен?.

Ничек т? к??елсез, ямьсез бер вакытны? якынайганы хис ител?.