Галимҗан Ибраһимов. Тәрҗемәи хәле, истәлекләр, әсәрләр, анализ үрнәкләре, дәрес эшкәртмәләре, сценарийлар / Избранное (на татарском языке)

Б?тен д?ньяда иге-чиге к?ренм?г?н ди?гез бел?н и? ?итез хыяллар да чиген? барып чыга алмаячак к?кт?н башка ?ичн?рс? калмады. Баярак кояш бар иде, ул ди?гезг? д?, к?кк? д? б?ек бер бай т?сен бир? иде.

Инде ул да ди?гез артына батты. Су ?сте, кояш баеганда була торган кызыл ут т?сенн?н кара-сарыга бара торгач, томанлы карага ?йл?нде.

Ди?гез ?стенд? ирт?ле-кичле була торган т?рле т?ст?ге матур, шагыйран? к?ренешл?р югалып, алар урынына ад?мне? й?р?ген еракка, т?пк?, тир?нг? алып кит? торган куе кара?гы, серле бер х?л кил?.

К?йм?безд?ге саннары егермег? д? ?итм?г?н юлчыларыбыз, акрын-акрын гына урынлашып, ачык к?к астында тыныч, р?х?т, тир?н йокыга чумалар.

?йтерсе? б?тен табигать ?л? – тынлык шул д?р???д? к?ч?я, ?зене? кара?гы п?рд?л?ре бел?н б?тен д?ньяны чолгап алган авыр т?нне? куе кара?гылыгы бу тынлыкны тагы арттыра, андагы серл?рне тагы да тир?н?йт?.

?илсез вакытлар – ди?гезд? к?йм? й?рт?чел?р ?чен зур б?хет. Алар, моны ганим?т[49 - Ганим?т – кадерле вакыт.] дип белеп, юлчылар артыннан бер?м-бер?м йокыга кит?л?р, тик йолдызларга карап, к?йм?не? юлын билгел?п бара торган койрыкчы гына уяу бара.

Мин д? урын ?зерл?г?н идем, л?кин ?ан уянган. Й?р?к табигатьне? эчке серл?рен йота – йоклап булу ихтималы юк.

2

Без ?аман барабыз.

Ерак ачык к?кт? нурлы йолдызлар калка башлый. Т?н якынайган саен, алар арталар, к?б?ял?р, шул х?лг? ?ит?л?р ки, б?тен к?к й?зе якты алмазлар бел?н зинн?тл?н?.

Карыйсы? да ?зе?не, д?нья?ны онытасы?, хыялы? г?я сине икенче д?ньяга, матурлык, изгелек, шигърият бел?н тулган я?а ила?и гал?мг? алып кит?. Й?р?ге?не ташка ?йл?ндерг?н авыр газаплар, башны чуалткан зур, кечек борчулар кодр?т бел?н алынып ташланалар, тир?н м?сгудият эчен? чумасы?. Табигать, к?к, ай, йолдыз – болар ??р ?ирд? бар т?гелме? Юкса мин боларны гомеремд? беренче к?р?мме? Шау-шулы бер ш???рне? биек таш коймаларыны? катлаулы т?р?з?л?ре ашасыннан яки тир?-ягы олы йортлар бел?н тулган г?релтеле бер урамнан караганда, шул тормышны? хафаларыннан ?аны? ?зелеп юану ?чен к?зл?ре?не к?кк? юн?лдерг?нд?, ни ?чен нурлы к?кне ?з эчен? алган ди?гез ?стенд? ялгызы? утырганда алган м?сгудиятне ала алмыйсы?? Ни ?чен ул вакытта мен? х?зерге кебек ?аны? тынычлана алмый?

Без ?аман барабыз. Л?кин бик акрын гына, бик ялкау гына.

Кич? ?аман тын, халык ?аман йоклый.

Тик койрыкчы гына, к?зл?рен бер йолдызга тек?п, урынында катып калган кебек югалып утыра. Ул да хыялы бел?н икенче д?ньяларга китк?н булса кир?к. Д?шми-тынмый, тавыш-кузгалыш бел?н тир?н тынлыкны бозмый.

??мм? н?рс? кара, кара?гы; ??йге, к?зге т?нн?рд? ген? була торган калын, куе кара?гылык б?тен тир?-якны йоткан; ди?гез, су, б?тен д?нья ?зе шул г??д?л?нг?н кара?гылык т?сле тоелалар.

К?йм?без г?я суны гына т?гел, шул дивар кебек каты кара?гылыкны да ярып бара.

Ди?гезне? суы шул д?р???д? тын, авыр, куе к?рен? ки, ?стебезг? т?ш?лг?н к?кне? куе кара?гылыгы эченн?н ялтыраган миллионнарча йолдызлар ди?гез т?бен? аз гына да селкенми, ?л?е-м?л?е килми т?ш?л?р, г?я алар шунда ?зл?ре тезелг?нн?р.

?илк?небезне? к?кк? таба сузылган байрагы янына, биек баганага кадалган фонарь ис? шул ерак йолдызларны? берсе – зуррагы кебек булып тора. Л?кин ул да кузгалмый.

Бу гомуми тир?н тынлыкны бозган ?ичбер н?рс? юк, тик сир?к кен? ку?тсез дулкыннар к?йм?безг? йомшак кына кагылып, «тынлыкны бозарга тел?мим!» диг?н кебек, з?гыйфь, куркынулы бер тавыш чыгаргалыйлар. Аларны? кагылуы да, ни?аясез тир?н с?к?н?т[50 - С?к?н?т – «онытылу», «х?р?к?тсезлек» м?гън?сенд?.] эченд? батып, гомуми тынлыкны элеккед?н д? арттыра, ныгыта т?шк?н кебек була. Без ?аман б?ек ди?гез ?стенн?н кыйбла якка карап барабыз.

Бераздан ди?гез т?бенн?н мо? гына нурлы ай к?т?рел?. Ул башта кызгылт-сары, со?ра аксыл-сарыга, ахырдан к?меш кебек ак нурга ?йл?н? д?, б?тен д?ньяга, ??фа чикк?н ??мм? ?аннарга с?еп, ирк?л?п карап, акрын гына ки? к?к эченд? й?зеп кит?.

Айны? к?рен?е бел?н ?к каядыр тарала, кача башлаган куе кара?гылык минут саен юкара, сыегая. Бара торгач, ди?гез ?сте элекке бераз куркынулы, авыр, кара т?ст?н чыгып, айны? йомшак, салкын нуры бел?н к?мел?, к?меш т?сен? кер?. К?к ди?гезг? т?ш?, без шул миллионнарча йолдызлар, нурлы айлар бел?н зинн?тл?нг?н олы к?зге ?стенн?н кит?без… Баягы кара?гылык ??мм?не йоткан, ?зенн?н башка ?ичбер н?рс? калдырмаган иде.

Х?зер д? тын, тыныч. ?ле д? ?ил-давылдан, шау-шудан ?с?р юк. Л?кин айны? нуры д?ньяны каплаган кара п?рд?не алу бел?н, ди?гез ?стенд?, бигр?к т? безне? к?йм?без тир?сенд?, яктылык бел?н чолганган бер х?ят башлана. К?р?м: к?йм?без ай бел?н, йолдызлар бел?н биз?лг?н ди?гез суын икег? ярып бара. Аны? арты бераз шадралана, шулар ?стенд? йолдызлар уйный, ?илк?нне? й?реше бераз сулгарак китс?, бу тавышсыз дулкыннар эчен? ай ?зе д? чумып-чумып ала.

Г?я к?к бел?н ди?гез беренче с?ю с?гатьл?рен кичер?л?р, г?я к?к ?зене? нурлы к?зл?ре бел?н ди?гезне? й?р?ген? карый да, бусы а?а миллионнардан к?п, вак зинн?тле, с?йкемле елмаюы бел?н карап елмая, г?я бер-берен оныталар, тын кич?д? бер-берен? ташланалар, кушылалар.

3

Ди?гезг? кереп югалу бел?н, ?зе?д? акрын, л?кин тир?н бер р?х?тлек сизен? башлыйсы?. Т?н басыла, рух ?и?ел?я, к??ел ки??я, й?р?кне ?рнетк?н авыр кайгылар ?зенн?н-?зе эрил?р, таралып, каядыр югалалар.

Й?рисе?, к?п кузгаласы? килми, яны?да к?п с?йл??ч?н бер кеше булса, ш?б??сез, р?х?те?не ?уяр, шул вакыттагы м?сгудияте?не бозган ?чен, а?а ачуы? килер иде.

Д?нья бармы, син кайдадыр яш?г?нсе?ме, нил?рдер эшл?г?нсе?ме, тормышны? м?ш?катьл?ре артыннан чапкансы?мы – ??мм?се ???миятл?рен, кир?кл?рен югалталар, заманны? агуы тоелмый. Кайдан кузгалганы?, кая барачагы?, ни ?чен барачагы? х?тере?н?н чыга. Д?нья, аны? кайгысы, м?ш?кате бетк?н, мен? шул иге-чиге булмаган ди?гез бар да, а?а ?зене? матур нурлы айлары бел?н с?еп, ирк?л?п елмая торган ни?аясез к?к бар, аларны? онытылып кушылулары, бер-бере эченд? югалулары бар.

Шулар сине й?р?кл?рен? ала, сине? ?аны?ны гарше к?рсил?рг?[51 - Гарше к?рси – к?к т?хете.], т?н туфрагы бел?н барып иреш? алмаячак б?ек, гали х?ятка[52 - Гали х?ят – югары д?нья.] алып кит?.

?аны? гарешл?рд?, к??еле?д? изгелек тулы, с?ю тулы, гыйшык тулы, т?нне? иблисе ?и?елеп тапталган, си?а ??браил юлдаш булган.

Кемг?дер табынасы, кем алдындадыр гыйшык уты бел?н гыйбад?т ит?се кил?.

?метсез й?р?ге?д? яш?? д?вере уяна. Яшисе, ме? миллион ел яшисе кил?.

Л?кин мо?арчы булган кызганыч т?н яш?ве бел?н т?гел, башка бер яш?? бел?н, матур, изге, б?ек яш?? бел?н яшисе? кил?.

Л?кин ул кайда? Кая андый яш??? Шул к?кт?, шул йолдызлар, айлар арасында мин уйлаган яш?? бармы? ?лл? ул да ерактан гына шулай матур, изге к?рен?ме? Эчен? керс??, анда да шул каты кайгы, авыр к?з яше, ямьсез, м?гън?сез яш?? булачакмы?

4

Ди?гезг? керг?немне? икенче к?не иде. Йокыдан я?а гына торып, олы ак канатларын м?гърур бер сыйфатта югары каерган ?илк?н-к?йм?безне? ки? к?гел?ем су ?стенн?н ?ил астына таба бераз ава т?шеп, акрын гына тибр?н?-тибр?н? баруыннан р?х?т кен?, тыныч кына бер талгынлык эченд? утыра идем.

Кич?ге матурлыклар бетк?н, к??ел бераз ялыккан, ничектер бераз пошынулы ару х?ле ?анны каплаган.

Хыялым гарше к?рси тир?сенд? т?гел, ?ирд?, ?ирне? д? ?тк?н хатир?л?ре арасында иде.

Шундый ?илк?н к?йм?л?рг? утырып, б?тен ?ир й?зен каплаган ят, ерак ди?гезл?рне гизеп чыккан Магелланнар, б?тен бер д?нья тапкан Колумблар, алардан элек яш?п, шундый к?йм?л?ре ил? д?ньяга ху?алык итк?н ма?ир к?йм?че финикалылар[53 - Финикалы – финикияле.] бер?м-бер?м к?з алдымнан кичтел?р.

Л?кин берсен? д? озак туктала алмадым…

Магеллан б?тен ?и?анны гизг?н, га??еп бер ирлек, батырлык к?рс?тк?н, Колумб Американы ачкан, бу юлда артык б?ек ка?арман булган.

Л?кин аларны? безг?, ад?м баласыны? к??ел тынычлыгына, р?х?тен? эн? очы кад?ре т?эсире булганмы?

Ад?м ?аман да газапта т?гелме? ?ир й?зенд?ге к?з яше ?ич булмаса бер ген? тамчы кимедеме?

Аякларым оеп каткан: бераз гына й?рерг? кир?ксендем…

Л?кин кая й?рерг??

К?йм?без зур т?гел, аягы?ны киереп, бернич? атласа?, бер башыннан икенче башына барып чыгасы?.

Бернич? ?йл?ндем д?, к?йм?не? борынына барып, калку бер урынга утырдым. Янымда ?ичкем юк иде, гел берт?сле булган ди?гез ?сте бераз пошындыра, л?кин ачы ?рн? юк, шулай р?х?тк? якын бер талгынлык.

Бераздан кемдер ми?а таба килг?н кебек булды.

Борылып карарга ирендем. Шуннан со? кард?шч? бер тавыш ишетелде:

– ?сс?ламегал?йкем, них?л? Ис?нме, балам!..

?йл?нс?м, каршымда бер татар карты: кыска буйлы, ябык, нечк?, бераз б?крер?к г??д?ле, алгарак очланып килг?н иягенд? бернич? б?ртек сакалы, ?еп кебек кен? калдырып кырылган мыек; ?стенд? иске ?ил?н, аягында кырылып бетк?н иске читек бел?н зур ката, й?зенд? нык иманлы, гыйбад?тле картларда була торган бер изге т?с.