Галимҗан Ибраһимов. Тәрҗемәи хәле, истәлекләр, әсәрләр, анализ үрнәкләре, дәрес эшкәртмәләре, сценарийлар / Избранное (на татарском языке)

Мин мо?арчы, й?р?гемд? ку?тле бер д?рт хис кылсам да, хатын-кыз д?ньясыннан б?тенл?й читт? яши, ?зем? кан кард?ше булганнарымнан башкалар бел?н ?ичбер т?рле м?н?с?б?тт? булганым юк иде. Боларны? гал?ме ми?а б?тенл?й ят ??м д? башка бер ?ирд? булмаган сер, л?таф?т в? ила?ият[28 - Ила?ият – Аллага, к?кл?рг? б?йле.] бел?н тулы тоела. Шулар бел?н б?раб?р мин, й?р?гемд? ку?тле бер ялкын хис кылсам да, аны? бер ?иренд? аерым бер бушлык бар кебек сиз?, л?кин ничек тутырырга белми идем.

X. бел?н очрашу минем х?ятымны берьюлы баетып ?иб?реп, анда я?а л?таф?т, я?а матурлык арттырды. Г?я теге бушлык берьюлы тулып китте.

Мин аларны? ?енд? тора башлаган к?нн?н, тагы арттырыйм, аны? бел?н очрашкан с?гатьт?н, аны беренче м?рт?б? к?рг?н минутымнан алып й?р?гемне? т?бенн?н ку?тле бер дулкынны? акрын гына югары к?т?рел? башлавын, к??елемд? мо?арчы булмаган бер ашкыну керг?нен ачык хис кылдым. Кыскасы, к?земне? а?а беренче т?ш?е минем й?р?гем? ?зен? башка бер ялкын кер?е булды.

Ипт?шл?рем аны: «Ямьсез д? т?гел, л?кин, син ?йтк?нч?, хур кызына биргесез д? т?гел, гади бер кыз!» – дил?р. Берсе минн?н к?л?, ?зенч?, минем тилелегемне т?эвил[29 - Т?эвил – а?лату.] ?чен:

– Матур матур к?ренм?с, с?йг?н матур к?ренер! – ди.

Л?кин мин боларны? тупаслыгына, аяз к?нд? кояшны к?р? алмауга охшаш сукырлыкларына х?йран калам. Мин б?тен рухым бел?н ышана идем ки, б?тен д?нья- да аннан гали, аннан югары ?анлы м?х?бб?т булган кыз булырга т?гел, аны? м?р- т?б?сен? якынлашырга да м?мкин т?гел. Б?тен ад?мн?рне?, минем кебек, аны? гол?вияте[30 - Гол?вият – б?еклек.] каршында с??д? итм?ве мине чыннан га??пл?ндер?.

Минемч?, ул – ила?и; ул – табигатьне? аерым бер с?нгате; ул – хозур язны? б?тен к?ркен, б?тен л?таф?тен ?ыйнаган берд?нбер асыл ч?ч?к.

Мин, аны? бел?н танышкан к?немн?н алып, ?земне б?тенл?й я?а бер хал?тт? хис кыла башладым. Х?ятым ?лл? нич? д?р???д? матурайды, баеды, язмыш тагы р?химл?нде.

Рухым ?зен? я?а бер ку?т, я?а бер д?рт алып, ??мм? н?рс?не? т?се матурга таба ?зг?рде; кулларым да, б?тен тормышым да ?и?ел?еп, эшк? гайр?тем т?мам башкаланды.

Ул ми?а б?тен шатлыкны? чишм?се, х?ятымны? м?рк?зе булды. Шул д?р???д? ки, д?ньяны туфан басып та, ул с?лам?т калса, мин ?ичбер кайгы к?рм?яч?кмен. Аны бер к?р?, нурлы й?зен? тагы бер аерым к?рек арттырып, сак кына бер елмаюы, матур бер с?зе, х?тта, икенче б?лм?д?н торып, аны? ми?а ишетелг?н тавышы, х?тта, ерактан к?ренг?нд?, бер киеме, й?реш в? кузгалышы, кыскасы, ??рбер н?рс?се ила?и бер ямь ала.

Була шундый вакытлар: ул, ?зене? га??п тавышы бел?н шы?гырдатып, кем бел?ндер к?л?-к?л? с?йл?ш? башлый. Мин б?тен рухым бел?н аны? тавышына йотылып, ??рбер аерым авазын й?р?гемне? т?бен?, к??елемне? и? эчен? алып, моннан башка бер х?лд? д? булмаган ила?и бер с?гад?т хис кылам. Шуннан тамырларымача бер хозур й?гер?, т?нем? аерым бер л?таф?т кит?.

Сиз?мен ки: мин бу туташны с?ям.

4

К?ндез тагы бер х?л. ?мма т?н килеп, ?йд? утлар яндырылса, й?р?кне? ашкынуына чыдап булмый.

Бу вакыт аны? гад?тт? д? ти?д?шсез матур к?зл?ренд?ге ялкыны в? шигърияте ?лл? нич? кат артык балкып, я?акларында алсу ут яна, й?зенд? га??п ила?и бер нур уйный башлый.

А?… ?л?мен… ?л?м… шул чакларда…

Кичке с?гать сигезд? ч?й була. Без, ?лб?тт?, кара-каршы утырабыз. Мин ?земне к?члек бел?н тотам. Б?гъз?н[31 - Б?гъз?н – кайвакыт.] карашып куябыз. Бер Ходаем, бу вакытта ?зе? ген? т?землек бир. Аны? к?зенд?ге ялкыны рухыма ?т? китеп, б?тенл?й югалам.

?йд? бер карчык бар. Ф?лс?ф? сатарга бик ярата. Бу бабта мин д? буш т?гел. Кайбер вакыт шул карчыкны борып ?иб?р?м д?, ул т?н буена, ч?й ?ст?ленн?н кузгалмыйча, д?ньяны? хикм?тен тикшер?, м?сь?л?не тагы зурайткан булып, кузгалмый утырабыз. М?л?к[32 - М?л?к – ф?решт?.] т? берг?. Карчык лыгырдый. Мин кузгатам. М?л?к ис?, ?зене? нурына, ялкынына к?мелеп, тик кен? утыра. Ул мондый кич?л?рд? бик аз с?зле була, тик бик сир?к кен? ми?а бик гали в? бик тир?н м?гън?ле булып к?ренг?н бер?р с?з ген? ?йтеп куя.

Ике, ?ч, кайбер вакыт д?рт?р-биш?р с?гать т? шул р?вешле ?теп кит?. X. ?аман китми, нуры бел?н балкып, матур гына утыра. Аны ятарга чакыралар, л?кин ул бик коры гына итеп кире ?авап бир?.

?зе ?аман утыра. Мин мо?а бик шатланам. ?земне аны? янында, а?а карап яки ?зе?не аны? ку?тле карашы астында итеп хис кылу ни?аясе[33 - Ни?ая – чик.] булмаган бер с?гад?т була.

Ул я?а ун?иденчед?. Шулай да бер ад?мг? билгел?нг?н. Л?кин ул аны яратмый, ??рвакыт, бигр?к т? минем алдымда, аны яманлап, ?ир?нг?нд?й кылып с?йли.

Бу да минем ?чен бик зур ?мет ??м шатлык була.

Була т?нн?р: ?нисе д?, хадим?[34 - Хадим? – асрау, йомышчы хатын-кыз.] д?, теге ф?лс?ф?че карчык та, балалар да йоклыйлар. Мин ?з б?лм?мд? рухымны тутырган л?зз?тле хиссият эченд? утырам. Ул ми?а ян?ш? залда ялгызы гына нидер эшли. ?й тын, б?тен заводларны? вакыт-вакыт м?гън?сез акыруыннан башка ?ичбер тавыш-тын юк. Мин алдыма китап ачып куйган булсам да, якында гына аны? ялгыз утыруын хис кылу ми?а укырга юл бирми, к??елем ?земне а?а алып кит?. Башымда ул гына, аныкында да мин ген?дермен кебек тоям. Л?кин ?ичбер с?з энд?шерг?, бер?р н?рс? кылырга ку?тем ?итми. Телим, л?кин булдыра алмыйм. Ул да шулайдыр дим.

Ул, ахрысы, минн?н батыррак. Утырып й?д?г?ч булса кир?к, ?зене? нуры, ялкыны бел?н балкып, минем б?лм?м? кер? д?, ?итди, рухани бер елмаю бел?н к?зл?рем? туры карап, матур тавышы бел?н:

– Сез мичегезне? душнигын ачып куегыз, ?ылы булса, йокларга р?х?т була ул!?– ди ??м ?зе килеп ача.

Мин, атылып урынымнан торып, юл бир?м д?:

– М?ш?катьл?нм?ск? иде, р?хм?т… – дим. Артык бер с?з ?йтерг? в? ?ичбер х?р?к?тк? ку?тем бармый.

Ул чыга. Артыннан б?лм?м га??п бер хуш иск? тула. Т?мле, р?х?т. Эчемд? ?лл? нинди бер дулкын башлана, б?лм?мд? аннан калган ?гъла[35 - ?гъла – т?мле.] хуш ис акрын гына дулкынланып, тойгыларымны р?х?тл?ндер?.

5

Л?кин берк?н к??елемне? ашкынуын ?и?? алмадым.

С?гать т?нге ?ч иде. ?йд?ге ??мм? кеше йоклап бетк?н. Тик мин д? ул гына. Мин ?з б?лм?мд?, ул залында; минн?н алган бер романны укып утырды.

Гад?тенч?, мичне? душнигын ачу м?сь?л?се бел?н б?лм?м? керде.

Йа Ходай, ф?решт?ме кер?… яхут б?лм?м? к?кт?н ила?и нур капусымы ачыла… Тезл?рем калтырый, аны? каршысында с??д? кыласым кил?…

Ахырдан й?р?кне? ашкынуына чыдый алмадым. ?земне ?зем белештермич?, урынымнан торып, аны? «Изге кич!» дип матур елмаюына каршы, ихтыярымны югалтып, барып кулын ?б? башлаганмын.

Ачык х?терл?мим, аяк астындагы ?ирне? каядыр авышып, караватка таба ауганыбызны гына бел?м. Б?тен д?ньяны? асты ?ск? ?йл?неп, ?земне ут эчен?, ихтыярсызлыкка аткан табигый ку?т т?эсире чагымда аны? ?лл? кайдан, ерактан, й?р?кне? и? т?бенн?н, л?кин бик акрын в? бик сузып, «Ку-у-у-уй, ?и-б?-р!» диг?н х?лсез тавышы ?ле д? колагымда.

Ул минд? калды. Тик т?н ?теп, ?йд?гел?р торыр вакыт якынайгач кына китте.

Без мо?арчы бер-беребезне а?лашмый й?р?ебезг? – ?з с?гад?тебезд?н ?зебез качуыбызга аптырый калдык. Бу кич?, бу минутлар минем гомеремне? и? м?сгудиятле в? и? гали с?гатьл?ренн?н булды.

Гомер ?т?. Еллар кич?. К?р?к кебек кара сакалга чал кер?. Ку?т азая. Баштан кичк?н х?лл?р бер?м-бер?м мазыйны?[36 - Мазый – ?тк?н.] кара?гы п?рд?се артына кереп югала, онытыла баралар, ??рн?рс? бет?, югала… ?мма… ?мма бу кич?не оныту, бу с?гатьл?рне минем х?теремн?н чыгару – бу ике м?хальне?[37 - М?халь – булмый торган, м?мкин булмаган.] берседер. Й?р?к тиб?д?н, кан й?р?д?н туктамый торып, боларны? минем х?теремн?н чыгуы асла, асла м?мкин булачак эш т?гелдер.

6

Шул кичт?н со? без, аны? бел?н кочаклашып, берлект?, ни?аясе булмаган с?гад?т ди?гезен? чумабыз. Ул, ?з х?рриятене? ху?асы, мин д? шулай ук. Мин аларда торам, теге карчык минем «ышанычлы ад?м» булуыма т?мам ышанган. X. не? икенче ад?мг? билгел?нг?н булуы карчык каршында безне? арада ?ичбер «андый-мондый» н?рс? булмавын т?эмин ит?. Шунлыктан безг? агалы-се?елле дусларга караган кебек карыйлар. Шикл?нмил?р – й?рт?л?р.

Д?рес, без алар шикл?нс?, й?ртм?ск? уйласа да тукталмас идек. Л?кин ул т?къдирд? бераз к?р?шк?, ?ич булмаса, аны? тарафыннан ?зене? ?бисен?: «Мин ?зем? ?зем ху?а, ??рбер эшемн?н ?зем м?сь?лмен[38 - М?сь?л – ?аваплы.]. Ми?а юк-бар кануннар куймагыз!» – дип ?йтерг? м??б?р булыныр иде.

Язмыш безг? артык р?химле, имеш ки, безг? гали с?гад?тне? ишекл?ре т?мам ачык иде. Без аны? бел?н бу ишект?н кереп, ?зебезне? рухларыбыз тел?г?н ??рбер эшл?р бел?н х?ятыбызны ила?и бер р?вешк? сала идек.

Бу д?верд? ??рбере матур, ??рбере аерым с?гад?тле булган ?лл? ничаклы с?гатьл?р, минутлар бар. Алар ??мм?се кадерле, ??мм?се сагындыра. Л?кин… л?кин… бер кич? в? бер кич?не? бернич? с?гате минем х?теремд? шундый урын тота ки, мин аны ихтыярсыз х?ят к?гемне? кояшы, гомеремне? язы дип атыйм.

7

Май аены? со? к?нн?ре иде.

Язны? ахыр чакларында гына була торган ?ылы, йомшак, л?тыйф кич? бик акрын гына якынаеп кил?е хис ителм?кт?. К?к й?зе аяз, ачык; ?ава саф; б?тен д?нья тын.

Без аны? бел?н ш???рне? ??рт?рле ч?ч?кл?р бел?н биз?нг?н ?гъла бакчасы эченд?, шат, матур в? ачык ад?мн?р арасында музыканы? бер куаныч в? бер мо?лы к?йл?рен ты?лап й?ри идек. Ш?б??сез, икебезг? д? р?х?т, икебез д? м?сгуд идек. Л?кин без ?зебезг? ген? калып ирек ачарга, к??елебезд?ге ялкынны? тышка чыгуына ирек бирм?г?н бу ад?мн?рд?н еракка, читк? кит?рг? тел?дек. К??ел ашкына, рухыбыз, читлект?ге кош кебек, ялгызлыкка, азатлыкка омтыла. Каршы торган ?ичбер н?рс? д? юк. Ул минем беренче с?земд? ?к бу халыктан, бу кырмыска оясыннан котылырга риза булды.

Без й?рг?н бакча зур суны? яр башына эшл?нг?н. Аны? т?б?ненд? елга, анда к?йм?л?р бар. Шунда т?штек т?, у?ай бер к?йм?г? ик?? ген? утырып, кояш баешына таба карап, акрын гына киттек; моны ул ?зе тел?де:

– Мин кояш баткандагы к?ренешне яратам. Шу?а таба баруда аерым бер л?зз?т бар, – ди.

Бераздан ш???р турысыннан узып, ??рьяктан табигать уртасында гына калдык. Елганы? бер ягы – зур ??м карт урманлы биек таулар, икенчесе – яшел ?л?нн?р, аллы-г?лле ч?ч?кл?р бел?н т?ш?лг?н зур, ки? тугай; бара торган суыбыз яхшы ук ки? ген?; аны? ?сте тымызык, тигез, шома. Кояш батып бара, шуны? т?эсиренн?н к?зге кебек ялтыраган су ?сте, саргылт алтынга ?йл?неп, к??елне ?лл? кая, к?кк?, м?х?бб?т гал?мен? ашыра, ?анга аерым бер р?х?тлек, л?тыйф бер т?эсир кил?.