Китап (роман)

– ?й! – дип шаркылдады Л?йл?. – ?й безг? р?хс?т итми.

– К?ралмыйм бу ?йне! – дип к?лде Илдар. – Аны? безг? комачауларга ни хакы бар? Ишет?се?ме, ?й, син безг? комачаулама! Югыйс?…

– ? ул чынлап та хаклы… – диде Л?йл?. – Си?а кит?рг? вакыт, кадерлем…

Илдар хатынын ?пте д? ишек т?бенд?ге кечкен? кел?мг? барып басты. Шундук кел?м эченн?н аны? туфлие к?ренде, ул ?злегенн?н ирне? аягына киелде. Бу х?л мизгел эченд? эшл?нде, х?тта к?з д? иярерлек булмады. Бер ?к вакытта ниндидер к?зг? к?ренм?с кул Илдарны? ч?чл?рен матурлады, киемн?рен т?з?тте, х?тта хушбуй да сиптереп куйды. ??м барысы да ?зер булгач, ишек ачылды.

– Х?ерле юл си?а, Илдар! – диде ниндидер ягымлы тавыш. – Ис?н?имин й?реп кайт…

Боларны сокланып к?з?теп торган Л?йл?не? ирененд?ге елмаю бер ген? м?лг? с?релеп калды. Ишект?н чыгып китк?нд?, ирен? со?гы с?зне ул ?йтерг? тиеш иде. ? монда… Ад?м баласыны? б?тен тел?к?ха??тл?рен ?ти торган шушы йорт хатынны икенче планга к?череп куяр т?слер?к тоелды. Л?кин ул мо?сулыкка бирелм?ск? тырышты. Йорт чынлап та соклангыч иде. Ул сине ?зе ашата, ?зе киендер?, ?зе йоклата. Йокы турында уйлауга, ул б?генге т?нне исен? т?шерде д? татлы елмаеп куйды. Диван. Ир бел?н хатынны? психологик ??м физиологик ?зенч?лекл?рен иск? алып эшл?нг?н бу диван йокыны? тир?н ??м т?мле булуын гына т?эмин итми, ул х?тта ?енси м?н?с?б?тл?рне д? тулыландырырга, яктырак, татлырак, л?зз?тлер?к ит?рг? с?л?тле иде. Гомум?н, бу йорт кеше ?чен, аны? б?хетле тормышы ?чен эшл?нг?н изге н?рс? иде.

Л?йл? болдырга й?гереп чыкты. Илдар машинага утырып ?лгерм?г?н иде ?ле. Ул хатынын к?реп елмайды. Л?йл? бармакларын елмаюлы иренен? тидереп алды да ирен? кул болгады. Илдар а?а карап к?з кысты ??м кабинага кереп утырды. Машина кузгалып китте.

3

– Мин сезг? хезм?т ит?рг? ?зер, – диг?н ягымлы тавыш ишетелде машина к?н?фиен? кереп утыру бел?н. – Кая юн?л?без?

– Эшк?.

Илдар машинаны? мондый гад?тл?рен? к?негеп бетк?н иде инде, артык ???мият бирм?де. Ул йорт турында уйлады. ??м болдырга чыгып кул болгап калган хатыны турында. ?ле аерылышуларына мизгел д? ?тм?де, ? ул инде сагынып та ?лгерде. Сагыну к?чле иде. ?йд?н ераклашкан саен, й?р?гене? ниндидер бер кылы ныграк суырылган т?сле тоелды. Кире борыласы, эшк? барудан бер?р с?б?п табып баш тартасы иде. Мондый гам?л ахмаклык ик?нен белс? д?, ул б?ген беренче тапкыр ?йд?н кит?рг? тел?м?де. Беренче тапкыр ул чынлап, ?зелеп сагынды. Сагыну к?чле иде. Тик ул бер н?рс?не ген? ачыклый алмады. Л?йл?не сагынуы идеме, ?лл? ?йнеме? Икесен д?… Икесен д? сагыну иде бу… ??рх?лд?, Илдар шулай уйлады, ?зен шу?а ышандырырга тырышты…

Илдар т?р?з?г? карап бара башлады. Ирт? иде ?ле, кояш офык читенд? ген? тора, ? ?авада т?нге салкынлык таралып ?лгерм?г?н иде, урамда кеше заты к?ренм?де. Х?ер, Уфаны? бу бист?сенд? ??я?лел?рне бик к?пл?п очратырмын дим?. Бу – йокы районы. Кешел?р ирт? бел?н эшк? чыгып кит?л?р д? монда кичен ген? кайталар. ? ?йд? калучылар булса, алар урам буенда селкенеп й?рми. ?йл?ренд? б?тен н?рс? ?чен д? шартлар тудырылган, ?йл?ренд? алар о?махтагы шикелле яшил?р. Кеше?ф?л?н к?ренм?де. ? урамнар… К?з явын алырлык якты нурлар бел?н балкып торган йортлар да, ул йортларны ?йл?ндереп алган коймалар да искиткеч д?р???д?ге с?нгать ?с?рен? ти? иде, алар тередер, сулыш алалардыр, тир??юньд?ге хуш исл?рне тоялардыр, талгын гына агылган тылсымлы мо?ны ишет?л?рдер шикелле иде. Х?тта автомобиль юлы да ?анлыдыр, син юл буйлап бармыйсы?дыр, урыны?да гына торасы?дыр, юл сине каядыр й?здереп барадыр сыман тоела иде. Соклангыч матурлык монда ??мм?сен д? ?анлы итеп к?рс?т?, ? ?аны бар ?йберл?рг? карата ирексезд?н к??елд? х?рм?т уяна, син аларны ?зе? д? абайламастан ярата башлыйсы?. Илдар ирексезд?н р?х?т елмаеп куйды. Бу д?ньяны ул ярата иде. ??рн?рс?сен аерым?аерым ??м барысын берьюлы. ?зе? яш?г?н д?ньяга с?ю й?рт? шултиклем р?х?т иде.

Агыйдел к?перен чыгып Зорге урамына якынлашуга, х?р?к?т арта т?ште. Юлда автомобильл?р д?, тротуардан атлаган кешел?р д? ешайды. Монда б?тен н?рс? ?зг? иде. Бу инде алар яш?г?н бист? т?гел, бу ш???рне? ?з?ген? кер?. ??м ике??ч катлы ш?хси йортлар б?тенл?й юк, алар урынында егермеш?р катлы х?к?м?т ?йл?ре иде. ?мма алар да Илдарны? к??еленд? уянган ярату хисен с?релдер? алмады. Бу йортлар ?зл?ренч? матур иде. Алар да ирт?нге кояш нурында т?рле т?сл?рг? кереп балкый, алар да ?ирг? ?зл?ренч? ягымлы нур сиб?. Моннан бернич? к?н элек кен? Илдар бел?н Л?йл? д? шушы йортларны? берсенд? яшил?р иде. Илдар ?зл?рене? шушы йортларда гомер итк?н чагын к?з алдына китерерг? тырышты. Унтугызынчы катта урнашкан ?ч б?лм?ле фатир иде ул… Га??пк? каршы, шуннан артык берни д? килеп чыкмады. Х?терли алмады. Б?тен у?айлыклары булган я?а ?йл?рен? кич? ген? к?ченеп килс?л?р д?, Илдар фатирдагы тормышны? нечк?лекл?рен оныткан иде. ?мма ул бер н?рс?не яхшы бел?, бу фатирлардагы тормыш ?ич т? зарланырлык т?гел, гомум?н, алар б?хетле илд?, б?хетле ш???рд? яшил?р, ??м алар белг?н б?тен кеше д? ?зен б?хетле итеп тоя иде.

– Эх!..

Илдарны? к?кр?генн?н ургылып чыккан шушы кан?гатьлек авазыннан якты мо? яралды, ??м ул мо?, бар тир??юньне д?ртле дулкынга к?меп, б?тен салонга я?гырады. Ир аны л?зз?тл?неп, б?тен к?з?н?кл?рене? р?х?т земберл?вен тоеп ты?лады. ?з к??еленн?н яралган мо? ич! ?лб?тт?, Илдар ?леге мо?ны? автомобиль синтезаторыннан таралуын яхшы бел? иде. Аны? к??ел кичерешл?рен тоеп торган автомобиль шул хал?тен? туры килерд?й музыка уйната. Л?кин бу ?зе ?к соклангыч т?гелмени!

Бераздан ?ен ??м хатынын юксыну бел?н б?йле баягы у?айсызлыкны? эзе д? калмады. Ул ?зен б?хетле итеп сизде. Шатлык очкыннары уйнатып торган к?зл?ре бел?н т?р?з?г? бакты. Б?хетле ш???рне? якты урамына. Урамда кешел?р бик к?п т?гел иде. Д?реср?ге, н?рс? турындадыр сабыр гына г?пл?шеп килг?н ике ирд?н башка бер?? д? к?ренм?де. Ирл?рне? икесе д? кырык яшьл?р тир?сенд? булып, икесе д? костюм?галстуктан иде. Х?тта киемн?рене? тегелеше д? берт?рле сыман тоелды. Алар бары тик т?сл?ре бел?н ген? аерылалар, б?др? ко?гырт ч?члесе ак к?лм?ге ?стенн?н к?р?нсурак т?ст?ге пинж?к киг?н, ? ?ир?н ч?чл?рен кыска итеп алдырганында кара з??г?р пинж?к иде. Болар, к?р?се?, якындагы бер?р урында эшл??че инженерлардыр, ?йл?ре якын булгач, эшк? д? ??я?л?п кен? й?рил?рдер. Илдар елмаеп куйды. Саф ?авалы якты урамнардан ??я? атлауны? да ?з р?х?тлекл?ре бар. Кин?т аны? елмаюы бер мизгелг? катып калды. К?зл?ренд? га??пл?н? гал?м?те п?йда булды. Илдар башын селкеп, керфекл?рен ?емелд?теп алды да т?р?з?г? ныграк сыенды. К?зл?ре аны алдамый иде бугай. К?р?нсу пинж?к киг?н ир юкка чыккан иде. Л?кин моны? булуы м?мкин т?гел. Урамнан атлап барган ?иренн?н ад?м баласы берничек т? эзсез?нисез юкка чыга алмый. ?лл? к?зен? ген? к?рендеме со?? Автомобиль ?леге к?ренешне узып китк?н иде инде. Илдар артына борылып?борылып карады. М?гаен, к?зен? ген? к?ренг?ндер, ?н? ич, берг? атлап барган ипт?ше берни булмагандай юлын д?вам ит?. Яны?дагы кеше кин?т юкка чыкса, алай тыныч кала алмас иде?. Дим?к, к?зг? ген? к?ренг?н. Илдар ?зене? с?ерлеге турында уйлап елмаеп куйды. Тулысынча сау?с?лам?т кеше булса да, кайчагында аны? бел?н мондый кыска вакытлы га??п к?ренешл?р булгалаштыра иде. Докторлар да артык ???мият бирми, к?р?се?, бик зарарлы н?рс? т?гел. ?з уйларыннан ?зе юанып, ул якты ягымлылык бел?н я?гыраган музыкага колак салды. ?лл? нинди ила?и мо?! ?анны ирк?ли торган…

Беркад?р вакыттан музыка талгын гына ?зг?р? т?ште, ??м Илдарны? уйлары эш урынына к?чте. Ул б?ген башкарырга тиешле кичектергесез эшл?рен барлады, ??м тизр?к офиска барып, аларны тормышка ашыру тел?ге уянды.

Ул Ф?нн?р академиясене? ?лк?н гыйльми хезм?тк?ре иде. Р?сми телд? шулай атала, ? асылда алар б?лект? нибары д?рт кен? кеше: б?лек м?дире профессор Рамил ?хм?тов, озын буйлы, таза г??д?ле, иллег? ?итеп кил?че ир, аны? урынбасары Илдус ??м б?тен н?рс?г? д? ?лгер? торган кечкен? буйлы ябык кыз Зифа. ?лб?тт?, килеп?китеп хезм?тт?шлек ит?че, теге яки бу м?сь?л?д? фикер алышучы, ки??ш бир?че галимн?р аз т?гел, ?мма нигезд? т?п эшне шушы д?рт?? алып бара, т?рле т??риб?л?р ?тк?р?л?р, ис?п?хисаплар ясыйлар, к?нозын берг? кайнашсалар да, бер?берсене? х?лен белешерг? д? вакыт табалмаган чаклары да бик еш була.

?ле алар ясалма кан эшк?рт? бел?н м?шгуль идел?р. Бу кеше организмын тел?с? нинди хал?тт? д? кислород бел?н т?эмин ит?че кан булырга тиеш. ?г?р барысы да у?ышлы килеп чыга ик?н, кеше, су астында да ?зен иркен хис итеп, ?зе тел?г?н кад?р с?ях?т кыла алачак. ?лб?тт?, барысы да яхшы булачагына аларны? ышанычы зур иде…

– Без билгел?нг?н урынга килеп ?иттек, – диг?н ягымлы тавыш ишетелде. – Сезне? к?рс?тм?л?рне к?т?м…

Илдар уйга бирелг?н иде, ?леге тавышны? каян кил?ен башта а?ламыйчарак торды. Аннан со? елмаеп куйды.

– Р?хм?т! – диде ул, аппаратуралар панелен сыйпап. – Р?хм?т си?а… ?лег? беркая да китмибез. ?з урыны?а барып ял ит?рсе?…

??м урамга чыкты. Автомобиль ниндидер якты нур бел?н балкып алды да акрын гына стоянкага юн?лде. Илдар аны? артыннан бертын карап торды. ??м Академияг? илт?че эскалаторга басты.

4

Б?ген д? эш тыгыз иде. Кил? бел?н, барысы да бер?ике авыз с?з ген? алыштылар да т??риб? ?тк?рерг? ?зерл?н? башладылар.

Перфторуглеродларны?, икенче т?рле ?йтк?нд?, барлык углерод б?йл?нешл?ре фтор ионнары бел?н тулыландырылган углеводородларны?, кеше организмындагы бернинди матд? бел?н д? б?йл?нешк? керм?ве моннан бернич? гасыр элек ?к билгеле булган. Бу – кешене? аерым бер органын кир?кле матд?, ?йтик кислород бел?н тиешле д?р???д? т?эмин ит?г? юл ача. Б?генге т??риб?не? нигезенд? шушы гади к?ренеш ята иде.

Л?кин профессорны? ис?п?хисаплары бик т? ?зенч?лекле була, ??м ул алар бел?н артык уртаклашып бармый иде. Б?лект? эшл?г?н галимн?рне? ??рберсе м?сь?л?не? ?зен? кагылган ?лешен ген? яхшы бел?, ул шуны зур т?г?ллек бел?н башкарырга тиеш. Гомумкартинаны бары тик профессор ?зе ген? к?заллый ала. ??м тиешле н?ти??не д? ф?кать ул гына чыгара. Бу, ?лб?тт?, галимн?рне? эчен пошырмый калмый, ?мма ф?н д?ньясыны? т?ртибе шулай: кем башлангычында эшлисе?, шуны? ?мерен ?т?рг? тиешсе?. ?г?р буйсынырга тел?мисе? ик?н, ?з эше?не булдыр. ? Рамил ?хм?тович бел?н эшл?? – ?зе бер б?хет. Ул ?итди галим. Яхшы кеше. Бу ике сыйфатны бер галимд? сир?к очратасы?. Илдар ?зен бик зур химикка ис?пл?ми, м?с?л?н. Монда ул очраклы кеше. ?з башлангычында ниндидер я?а ачышлар ясарга тел?ге д?, м?мкинлеге д? юк. Кайчагында ул ?зене? ник монда эшл?п й?р?ен? аптырап та куя. Л?кин нишлисе?, кайда да булса хезм?т т?г?рг? кир?к. ? Ф?нн?р академиясе – начар урын т?гел… Кыскасы, х?лл?рне? ?леге торышы Илдарны артык борчымый иде. Ул ?зене? вазифасыннан да, хезм?тт?шл?ренн?н д?, эш хакыннан да кан?гать. Шу?а да ??рн?рс?не ?итди итеп, бернинди ялгышларга да урын калдырмаслык итеп башкарырга тырышты. Барысы да аны? х?ленд? идел?р бугай, бер?? д? игътибарын читк? юн?лтм?де.

Бары тик т?ш ?итк?ч кен?, алар, эшл?рен читк? алып куеп, башларын к?т?рдел?р ??м шунда гына бер?берсен к?рг?н сыман булдылар.

– Ничек со? я?а йортта? – дип, мыек астыннан елмайды Илдус. – Р?х?тме?

– Соклангыч! – Илдар да елмайды. – ?йтеп бетерм?ле т?гел…

– ? сезг? кад?р анда кем яш?г?нен бел?се?ме со??

– Юк. ? кем яш?г?н?

– Профессор Гаск?ров. Хатыны бел?н.

– Н?рс??!

– Илдус! – Рамил ?хм?товичны? тавышында шелт? я?гырады. – Тел?с? н?рс? с?йл?п, кешене? к?ефен ?иб?рм?. Тизд?н син д? шундый ук йортларны? берсен? урнашачаксы?.

– ? профессор Гаск?ров кем ул?

Илдус аны? шуны да белм?вен? авыз ерды. Рамил ?хм?тович ?итди иде.

– Бик талантлы бер галим бар иде, – диде ул, – ?мма со?гы вакытларда к?ренми башлады. Аны акылын ?уйган ик?н дип с?йлил?р. Хатынын да, ?зен д? психик авырулар хастахан?сен? салганнар.

– ? йортын си?а бирдел?р, – дип чеметеп алды Илдус. – Ш?п бит!

– Илдус! – Бу юлы профессорны? тавышы кискен я?гырады. – ?итте!

– Чынлап та шулаймыни? – Илдар профессорга карады. – Без аны? йортында яшибезме?

– ?йе. – Рамил ?хм?товичны? тавышы тыныч иде. – Сез аны? йортында яшисез. Л?кин йорт инде сезне? психологик х?легезг?, сезне? хасиятл?рг? яраклаштырылган. Ул сезнеке.

– ? профессор Гаск?ров… – Илдар тотлыгыбрак калды. – Ул д?валанып чыккач… ?йе, ул д?валанып чыккач, безне тагын к?чер?ч?кл?рме?

– Юк. ?зегез тел?мисез ик?н, сезне беркем д? беркая да к?черм?яч?к.

Илдар елмаеп куйды. ?мма аны? елмаюы Илдуска ошамады.

– Л?кин сез ?зегез ?к к?ч?рг? тел?яч?ксез, – дип, астыртын елмайды ул. – Син ?зе? к?ч?рг? тел?яч?ксе?. Ч?нки син минем чиратка керде?. Ул йорт ми?а булырга тиеш иде.

– Нинди аерма?! – дип елмайды Илдар. – Мин кич? к?чтем, син ирт?г? к?ч?ч?ксе?…

??м, ?зене? артыгын ычкындырганын сизеп, кин?т туктап калды.

– Ирт?г??! – Илдус ?з колакларына ышанырга тел?мич?, ?ле Илдарга, ?ле Рамил ?хм?товичка карады. – Ничек ирт?г??

Кин?т б?лм? ишеге ачылып китте д? Зифаны? елмаюлы й?зе к?ренде