Труды II-й Республиканской научно-практической online-конференции «Образование XXI века: проблемы, тенденции и перспективы»

География саба?ында «Атмосфера» б?лiмiнде т?мендегiдей тапсырмаларды та?ырыптар?а с?йкес ?олдану?а болады.

Тапсырма-1. Ауа ?абаты жер бетiнi? ?р шаршы сантиметрiне 1кг 33г салма? т?сiредi. Орта бойлы адам шамамен 15 000 см?, о?ан т?сетiн ?ысым 15 500 кг немесе 15 т-дан астам. Нелiктен бiз м?ндай ?ысымды сезбеймiз?

А. Бiздi? денемiздi? iшкi ?ысымы сырт?ы атмосфера ?ысымымен тепе-те? келедi.

В. Бiздi? денемiздi? iшкi ?ысымы сырт?ы атмосфера ?ысымынан арты? келедi.

С. Бiздi? денемiздi? iшкi ?ысымы сырт?ы атмосфера ?ысымынан кем келедi.

Д. Бiздi? денемiздi? iшкi ?ысымы мен сырт?ы атмосфера ?ысымыны? арасында еш?андай байланыс жо?.

Жауабы: А

Тапсырма-2. Экологиялы? ахуалды? нашарлауы iрi ?алаларда ауада?ы таза оттегi м?лшерiнi? 10—12%-дан артпауына алып келдi. Ауада?ы таза оттегi м?лшерi ?анша пайызды ??ра?анда ?алалы?тар экологиялы? ахуалды? жа?сар?анын к?рiп, сезiнедi?

А. 100% В. 51% С. 21% Жауабы: С

Тапсырма-3. ?аламшарлар секiлдi Ай да сал?ын дене. Айжан ата-анасымен ?она?тан ?йлерiне т?н ауа ?айтты. Ай жар?ырап ?йге ?айтар жол а?ара?дап аны? к?рiнедi. Айжан ай неге жары?, ол сал?ын дене емес пе деп ойлады? Нелiктен ай сал?ын дене бола т?ра бiзге жары? болып к?рiнедi? Т?сiндiр.

Жауабы: Ай К?н с?улесiн ?абылдай алмайды, оны? орнына тек ша?ылыстыратын ?абiлетi бар.

Тапсырма-4. ?аза?та ?мiрде ?зi?нен кейiн iзi? ?алсын деген ?анатты с?з бар. Б?л ?рине рухани ?мiрдегi адмгершiлiк iздерi жайлы айтыл?ан. Ал жер бетiнде бiздi? ая?ымызды? iзi к?п дегенде бiрнеше к?н ?ана са?талса, ай бетiнде ?арышкерлердi? iзi ?асырлар бойы са?талады. Ай бетiнде ?арышкерлердi? iзi ж?здеген жылдар бойы са?талуыны? себебi не? Жауабы: Себебi Айда жел де, жауын-шашын да болмайды.

Тапсырма-5. Аспан денелерiнi? бiрi – Ай белгiлi бiр м?лшерде Жерге ?сер етедi. Сен жал?ыз ?зi? еш?андай тiршiлiк белгiсi жо? арал?а тап болды?. Айды? к?мегiн ?алай пайданар едi??

Жауабы: Толысу ??былысын пайдаланып, су ?айт?анда балы?, та?ы бас?а те?iз ?нiмдерiн терiп тама?танар едiм.

«Гидросфера» б?лiмiнде т?мендегiдей тапсырмаларды та?ырыптар?а с?йкес ?олдану?а болады.

Тапсырма-1. ?йде краннан а?ып т?р?ан су ??бырлармен жеткiзiлген. Не ?шiн су ??бырларын жердi? астымен ?ткiзедi?

О?ушылар бiрнеше жауаптар беруi м?мкiн. Осындай ма?ыналас жауаптарды? ?айсысы болса да ?абылданады:

– ?ыста ауа температурасы ?те т?мендеп кететiндiктен

– ?ыста жер бетiндегi тым суын?ан ауаны? ??бырда?ы суды ?атырып тастамауы ?шiн.

– Ауа температурасы ?те т?мендегенде су бiр к?йден екiншi к?йге, я?ни с?йы? к?йден ?атты к?йге ?тпес ?шiн.

– Су ??бырына ?алы? т?селген (жауып жат?ан) топыра? ?ыста ?те суы? ауадан, аяздан ?ор?айды.

Тапсырма-2. Неге ?лi те?iзге батып кету м?мкiн емес?

Жауабы: Б?л те?iзде суды? (д?лiрек айт?анда, ерiтiндiнi?) та??ажайып жо?ары ты?ызды?ына байланысты Архимед к?шiнi? ?лкендiгi соншалы?, с?йы?ты? адамды денеге толы?ымен енуiне жол бермей, адамды су бетiне итерiп жiбередi.

Тапсырма-3. Сахара ш?лiнi? солт?стiк-африкалы? б?лiгiндегi Чад к?лiнi? тере?дiк де?гейiнi? ?згеруi к?рсетiлген. Чад к?лi со??ы М?з д?уiрi iшiнде, шамамен бiздi? заманымыз?а дейiнгi 20 000 жыл б?рын толы? жойылып кеткен. Шамамен бiздi? заманымыз?а дейiнгi 11 000 жыл б?рын ол ?айтадан пайда болды. ?азiргi к?нi оны? тере?дiк де?гейi бiздi? заманымызды? 1000 жылда?ысымен бiрдей.

Б?гiнгi к?нi Чад к?лiнi? тере?дiгi ?андай?

A. Шамамен 2 метр

B. Шамамен 15 метр

C. Шамамен 50 метр

D. К?л толы?тай жойылып кеткен

Е. Б?л туралы а?парат берiлмеген

Жауабы: А

Тапсырма-4. Т?мендегi суреттер ар?ылы ?андай арал к?рсетiлгенiн

аны?та?дар: Жауабы: Д. Тасмания

«Биосфера» б?лiмiнде т?мендегiдей тапсырмаларды та?ырыптар?а с?йкес ?олдану?а болады.

Тапсырма-1. Нитрат-?сiмдiктi? ?суiн, жасыл массасыны? ?л?аюын ?амтамасыз етедi. Таби?атта топыра? ??рамында нитрат ?те аз болады. Егер топыра?та нитрат к?п болса, тамыр ар?ылы к?терiлген нитраттар ?сiмдiктi? кез-келген б?лiгiнде жина?талады.

Т?менде берiлгеннi? ?айсысы топыра?та?ы нитратты? к?беюiнi? басты себебi болып табылады?

А. Топыра??а азот ты?айт?ышыны? енгiзiлуiнен

В. Топыра??а органикалы? ты?айт?ыштарды? е?гiзiлуiнен

С. Мелиорация шаралары д?рыс ж?ргiзiлмеуiнен

Д. Топыра??а ?к енгiзiлу салдарынан

Жауабы: А

Тапсырма-2. Аз м?лшердегi нитрат адам а?засында ?рдайым болады. Нитраттар а?за?а к?птеп т?скен кезде олар нитрит?а айнала бастайды, содан кейiн ?ан?а т?скен кезде метгемоглобинемия (оттегi жетiспеушiлiк) тудырады, А витаминiн б?зады, ?ал?анша безiнi?, ж?ректi?, ж?йке ж?йесiнi? ?ызметiн б?зады. А?зада?ы нитраттар мен нитриттер бiртiндеп канцерогендi зат?а айналады. Адам а?засына нитратты? к?птеп ж?йелi т?суi аруларды? ?айсысыны? пайда болу ?аупiн жо?арылатады?

Жауабы: Бронхит

Тапсырма-3. ?азiргi кезде экологиялы? жа?дай ?лкен проблема?а айналып отыр?ан заманда, к?нделiктi тама??а пайдаланатын ауыл шаруашылы? ?нiмдерiнi? сапалы? ??рамы ?андай деген с?ра? туып отыр. Жылдар бойы ж?йелiлiкпен, я?ни тама?пен бала кезден бастап адам а?засына енген нитрат т?рлi аурулар?а душар етедi. Балалар рационынан ?андай жемiстердi шектеу керек.

Жауабы: Ерте жинал?ан жылыжайлы? жемiстердi

Мектепте осындай тапсырмаларды саба?та ?олдану берiлетiн бiлiмнi? ма?ызы болып табылады, ?йткенi ол жастар?а ?з таланттарын, оны? iшiнде шы?армашылы? ?абiлеттерiн аны?тап, ашу?а, дамыту?а к?мектеседi. Осындай креативтi ойлау тапсырмалары о?ушыларды? о?уына жа?сы ?сер етуi м?мкiн, ?йткенi ол балалар?а бастан кешкен т?жiрибесiне, iстеген iстерi мен орын алып жат?ан о?и?алар?а жа?а ?ырдан ?арап, бас?аша т?сiнуге м?мкiндiк бередi. «Орташа а?ыл мен к?штi ?айрат ?осылса, адам талай ?ызметтi орындау?а ?абiлеттi болады, ?сiресе, ?айраты ?уатты, ж?йелi болып келгенде, б?л ?асиеттерi болмаса, ?андай к?штi талант дары?ан адам болса да, ?здiк талантына лайы?ты ?ызмет iстеп, ?зiн-?зi к?рсетiп, жар?ырап шы?а алмайды» -деп Ж?сiпбек Аймауыт?лы айтып кеткендей ?р о?ушыны? талантын лайы?ты ?олдана бiлуiне ы?пал жасау саба?ты? мазм?нына байланысты.

Ахильбекова А. А., Аубакирова Ж. К.

Жас?спiрiмдердi? ?з-?зiне сенiмдiлiктi? ?алыптасуыны? психологиялы? негiздерi

(«Л. Н. Гумилев атында?ы Еуразия ?лтты? университетi» КеА?)

УДК 378