Адвокатпен сұхбат

ТАЙЫР – Егер т?т?ындал?ан адам б?рiн бiрден мойындаса, онда б?лтартпау шарасы аны?талады. Ал, егер ол мойындамаса, ?рi ?ылмыс к?рделi болса, онда кiн?нi? д?режесi бiрден аны?талмайды ж?не жалпы, кiн?нi? бол?ан-болма?анды?ына байланысты «?лкен ?азылар ал?асы» та?айындалады.

ДАНИЯЛ – Нелiктен «?лкен»?

ТАЙЫР – Себебi оны? ??рамында ?деттегiден к?бiрек ?азылар ал?а- сы болады. А?Ш штаттарыны? к?пшiлiгiнде оларды? саны 23 адам?а дейiн барады.

ДАНИЯЛ – Олар к?сiби за?герлер ме?

ТАЙЫР – Жо?, ?арапайым азаматтар. Оларды iрiктеудi? ерекше т?ртiбi бар, ?азiр о?ан тере? ??iлмей-а? ?ояйын, бiра? е? ма?ызды кри- терийi – б?л оларды? iске деген к?з?арасына ?сер ететiн факторларды?, я?ни ?амау?а алын?ан адаммен байланысы, жеке сезiмдерi, о?ан деген н?сiлдiк, дiни немесе жынысты? сия?ты алалаушылы?тарыны? болмауы.

ДАНИЯЛ – Ал, ?азылар ал?асын ша?ыруды? ма?саты ?андай?

ТАЙЫР – Ол б?л iстi ?арау?а негiз бар ма, жо? па дегендi шешедi? Д?лелдер жеткiлiктi ме, ?лде жетiкiлiксiз бе? Прокурор олар?а iс ж?зiнде б?л адамны? осы ?ылмысты жаса?анын, iстi ?арау?а ж?не о?ан салы? т?леушiлердi? ?аражатын ж?мсау?а негiз бар екенiн д?лелдеуi керек. Барлы?ы дауыс бередi, ж?не оларды? шешiмдерiнi? негiзiнде не процесс басталады, не адам босатылады. ?азылар ал?асыны? шешiмiне кем де- генде 12 адам дауыс беруi керек.

ДАНИЯЛ – И?! Сонды?тан да «?лкен ?азылар ал?асыны?» ??ра- мында 23 адам!

ТАЙЫР – И?, абсолюттi к?пшiлiк болуы керек.

ДАНИЯЛ – Ал, егер процестi бастау?а негiз бар деп шешiм ?абыл- даса, онда к?дiктi т?рмеге жiберiледi ме?

ТАЙЫР – Жо?, бiзде осы к?нге дейiн б?лтартпау шарасы жиi та?да- лады. Ал, англосаксон елдерiнде ?те аз пайызы т?рмеде ?алады. К?бiне олар кепiлдiкпен босатылады немесе т?решi айыпталушы?а: «Сыпай- ылы? танытып, сот процесiне осындай уа?ытта келi?iз!» – дейдi. Еш?ан- дай м?селе туындамайды, ?лi ?ылмыс?а кiн?лi деп табылма?анды?тан ?амау?а алуды? ?ажетi жо?. Оны асырау?а ж?не ?ор?ау?а мемлекет а?- шасын ж?мсауды?, ж?не оны отбасын асырау м?мкiндiгiнен айыруды? да ?ажетi жо?.

ДАНИЯЛ – Ал, егер кiн?лi болып, сот?а дейiн ?ашып кетсе ше?

ТАЙЫР – ?рине, ондай жа?дайлар да болып т?рады. ?ашуды сирету немесе оны болдырмау ?шiн полиция ж?не бас?а да ?ызметтер ?олда- нылады. Оны? ?стiне, кепiл де ?детте ?андай да бiр кепiлдiк ретiнде ?ызмет етедi. Ал, егер ол бiрден ?ашып кетедi деген ?ор?ыныш болса, онда, ?рине, оларды бостанды?тарынан айырады.

ДАНИЯЛ – Ал, одан кейiн процес басталады…

ТАЙЫР – Онда?ы е? ма?ыздысы – тартыс. ?ор?ау тарапы мен айып- тау тарапы ?дiл?азылар алдында бiр-бiрiмен тартыс?а т?седi.

ДАНИЯЛ – Кiн? туралы шешiмдi сот емес, ал?абилер шешедi ме?

ТАЙЫР – Сiз е? ма?ыздысын т?сiндi?iз. Ал?абилер бiр-бiрiмен жа- бы? есiк жа?дайында ке?еседi, бiздегiдей судья ол жа??а кiрмейдi. С?й- тiп, олар сотталушыны? кiн?лi немесе кiн?сiз екендiгi туралы шешiмдi шы?арады. Егер оларды? ?кiмi «кiн?сiз» болса, онда судья тек тиiстi ?кiмдi шы?арады.

ДАНИЯЛ – Ал, егер олар сотталушыны? кiн?лi екендiгi туралы шешiм ?абылдаса ше?

ТАЙЫР – Онда, сол кезде судья на?ты жазаны та?айындайды. Я?ни, ?азылар ал?асы мен судьяны? ?ызметi ?рт?рлi. Ал?абилер б?л фак- тiнi? ?зi бол?ан-болма?анын тал?ылап, шешiм ?абылдайды. Судья за? м?селесiн ?арастырады, я?ни за? бойынша осы факттен не шы?атынын аны?тайды?

ДАНИЯЛ – ?арапайым тiлмен айт?анда, ресми т?рде ?ылмыскер деп таныл?ан адамды ?анша жыл немесе ?анша ай?а ?амау керектiгiн бе?

ТАЙЫР – Мiндеттi т?рде ?амау?а алу емес. Ол бас?а жаза та?ай- ындай алады – ?о?амды? ж?мыстар немесе т?рме мерзiмiнен же?iлiрек бас?а н?рсе. Бiра? судьяны? е? ма?ызды м?селенi, я?ни «кiн?лi-жа- зы?сыз» дегендi шешкен кездегi пiкiрi, еште?енi бiлдiрмейдi. Ол тек ?азылар ал?асыны? за?ды р?сiмдерге с?йкес ж?мыс iстейтiндiгiне к?з жеткiзуi керек.

ТУЫП-?СКЕН ?ЛКЕДЕ

ДАНИЯЛ – Ал, бiзде, ?аза?станда ше?

ТАЙЫР – Бiздi? ?ылмысты? iс ж?ргiзу кодексi аралас т?рге жа- тады. Нелiктен аралас дейтiн шы?арсыз? Себебi бiзде ?ылмысты? про- цестi? екi кезе?i бар – сот?а дейiнгi тергеу ж?не сот тал?ылауы. Бiрiншi саты – сот?а дейiнгi ?арау – инквизициялы? элементтерге ие…

ДАНИЯЛ – Ал, керек болса!

ТАЙЫР – Негiзiнде, бiр-бiрiмiзге айт?ан барлы? с?мды?тардан кейiн де б?л с?зден ?ор?уды? керегi жо?. Б?л за? ?ылымында ?олданылатын термин ?ана. ?азiргi кезде б?л азаптап жауап алу немесе мыстандар- ды аулау дегендi бiлдiрмейдi, б?л тек к?дiктiнi? ?зiн-?зi ?ор?ау ?абiлетi шектеулi болатын жа?дай.

ДАНИЯЛ – Ал, б?л да жаман ба?

ТАЙЫР – ?зi?iз ойлап к?рi?iз – мен ?ор?аушымын ж?не клиентiм екеумiз сот?а дейiнгi тергеу барысында?ы ?ылмысты? iстi? барлы? мате- риалдарымен таныса алмаймыз. Адамды жауап алу?а апара жатыр, алай- да тергеушiде ?андай д?лелдер жинал?анын бiлмеймiн. ?зiмнi? ж?мыс жасау ?дiстерiмдi, оны? к?рделi с?ра?тарына жауап беру тактикамды алдын ала ойластыра алмаймын.

ДАНИЯЛ – Бiра?, осылайша тергеушiге ?ылмыскерден жауап алу о?ай?а т?седi.

ТАЙЫР – Келiсемiн, бiра? екiншi жа?ынан, сiз жазы?сыз адамды оны? с?зiнен ?стап, о?ан т?за? ??ра аласыз. Немесе ?ылмыс?а iшiнара кiн?лi адамды бас?а бiреудi? кiн?сiнi? бiр б?лiгiн алу?а к?ндiру.

ДАНИЯЛ – Ия, б?л ?дiлеттiлiкке жатпайды.

ТАЙЫР – Тiптi, тергеушi ?анша жерден ?дiл болса да, процесстi? ашы? ?тпеуi к?дiктiнi ?иын жа?дай?а душар етедi. Ж?не б?л тек сот?а дейiнгi тергеу кезiнде ?ана. Бiра? iс сот?а жеткенде, ?ор?аушы тарап ?ылмысты? iстi? барлы? материалдарын алады, ж?не, жалпы ал?анда, ?те на?ты айыптаулардан ?ор?анып, бiзге белгiлi айыптау д?лелдерiне ?арсы д?лелдер iздей аламыз.

ДАНИЯЛ – Т?сiнiктi. «Жас баланы» со??ы?а жы?у емес, на?ыз тар- тыс басталады.

ТАЙЫР – ?алай бол?анда да, бiр ?ана ?а?паны к?здейтiн ойын емес. Б?л ?ылмысты? iс ж?ргiзу формасы алдымен Францияда, Германияда дами бастады, кейiннен оны Ресей ?абылдады. Ал, ?аза?стан Ке?ес Ода?ы ыдыра?аннан кейiн аталмыш ?ылмысты? процедураны оны? бар- лы? кемшiлiктерiмен ?оса алды. Бiздi? ж?йеге ?аншалы?ты сын к?збен ?араса?та, ?те ма?ызды с?ттi мойындауымыз керек: ?аза?станда?ы ?ыл- мысты? процесс бiртiндеп аралас типтен тартыс т?рiне ауысып келедi. Бiзде сот ба?ылауыны? нысаны ке?ейiп келедi, ендi ол сот?а дейiнгi тергеу барысында да пайда болды. Сот?а ?ор?аушы ретiнде келiп: «?ыл- мысты? iстi тергеу ?дiсi ма?ан ?намайды, тергеушi менi? ?ор?аушымны? ???ы?ын б?зды. Д?лелдердi ?з к?з?арасымны? пайдасына келтiремiн. Т?решiден тергеушiге белгiлi бiр нормативтiк процедураларды, тергеу ?рекеттерiн ж?ргiзудi мiндеттеуiн с?раймын…» – деп айта аламын.

ДАНИЯЛ – Т?решi ?р?ашан м?нымен келiсе ме?

ТАЙЫР – ?рине, жо?. Алайда, осы принциптi? ?зi ма?ызды – мен шешiмге ?арсы шы?а аламын, екiншiден, сотты? басталуына дейiн т?решiнi? немесе прокурорды? шешiмдерiне ша?ымдана аламын. Б?л, сонымен ?атар, оларды ?з мiндеттерiне мейлiнше жауапкершiлiкпен ?а- рау?а м?жб?р етедi – е? алдымен менi? клиентiмнi? ???ы?ын ??рметте- уге. «К?дiктi ретiнде ?алдыру» деген ?кiм нысаныны? бар екенi жайлы айт?ан болатынмын. Есiмде, тергеушi болып ж?мыс iстеген кезiмде, кiн? д?лелденбегендiктен ?ылмысты? iстi то?тата алатын едiм. Тiптi, ?ылмы- сты? iс ж?ргiзу кодексiнде «Кiн? д?лелденбегендiктен ?ылмысты? iстi то?тату» нормасы бол?ан. Я?ни, олар еште?е д?лелдеген жо?, ешкiмдi т?рмеге отыр?ызбады, алайда оларды? беделiне т?скен да? ?мiр бойына ?алды. ?азiр ондай жо?.

ДАНИЯЛ – ?азiр ?алай т?жырымдалады?

ТАЙЫР – ?азiр, егер д?лел болмаса, ?ылмысты? iс ??рамыны? бол- мауына байланысты ?ылмысты? iс жабылады…

ДАНИЯЛ – Сонда, айырмашылы?ы неде?

ТАЙЫР – «?сталма?ан ?ры емес» – деген ма?алды бiлесiз бе?

ДАНИЯЛ – ?рине.

ТАЙЫР – Сонымен, б?рын?ы т?жырымны? ма?ынасы: ?ры деп ой- лаймыз, бiра?, ?кiнiшке орай, ?стай алмады?.

ДАНИЯЛ – Ал, ?азiр: егер ?стай алмаса, онда ?ры болып санал- майды ма?

ТАЙЫР – ?азiр д?лелдердi? жо?ты?ы ?ылмыс ??рамыны? болма- уымен пара-пар. Б?л бiздi? ?ылмысты? процестi? бiртiндеп тартыс сипа- тына ауысуыны? мысалы. ?рине, адам ???ы?тарын толы?тай ?ор?айтын ?ылмысты? процесстен ?лi де алыспыз.

ДАНИЯЛ – Тезiрек бол?аны жа?сы едi…

ТАЙЫР – ?дiлеттiлiк ?шiн айта кету керек, эволюция тек ?ылмы- сты? iс ж?ргiзу саласында ?ана болып жат?ан жо?. Б?л ш?л далада?ы о?шаулан?ан ??былыс емес. М?ны ж?йеде ж?не оны? бас?а ???ы? сала- ларымен байланысын, мысалы, онсыз да жа?дайы бiршама ?згеше болып т?р?ан азаматты? процедурамен бiрге ?арастыру ?ажет.

ДАНИЯЛ – Жа?сы ма, ?лде жаман ба?

ТАЙЫР – ?зi?iз ойлап ?ара?ыз, ?ылмысты? процесте ай?а?тар ай- ыптаушы тараппен ?амтамасыз етiледi, ал азаматты? процесте тараптар- ды? ?р?айсысы ?зi сiлтеме жаса?ан фактiлер мен жа?дайларды дербес д?лелдеуi керек. Азаматты? процесте, жалпы, тараптар те? ???ылы. ?ри- не, ?ылмысты? процесте олай емес. Онда процестi, ?сiресе сот?а дейiнгi

б?лiмдi, тергеушi ж?ргiзедi. Егер де ша?ыру ?а?азы бойынша тергеуге келмесе?iз, ол сiздi т?т?ындауы м?мкiн. М?жб?рлеу шараларына тап боласыз .

ДАНИЯЛ – Ия, м?ндай жа?дайда те?дiктi? iзi де бай?алмайды. Ал, бiзде тергеу iсiмен кiм айналысады?