Адвокатпен сұхбат

ЕКІНШІ ТОМ

«ТЕРГЕУ ДИРИЖЕРЛЕРІ»

ТАЙЫР – ?ылмысты? сот ж?йесiнi? ??рылымы ?арапайым емес. Тiптi оны? ?р тарма?ын алып ?араса?ыз да. Университет ?абыр?асында мар??м профессор ?.Х. Халы?овты? бiзге ???ы? ?ор?ау органдары ?а- лай ?йымдастырылатынын т?сiндiргенi, ж?не «прокуратураны? он бiр ?ызметкерi» ?лi де есiмде!

ДАНИЯЛ – Прокуратура да сот?а дейiнгi тергеудi ж?ргiзе ала ма?

ТАЙЫР – Шын м?нiнде, олар м?нда «бас скрипкада ойнайды». Олар кез келген iстi ?олдарына ала алады, я?ни талап етедi. Тiптi ??К-ден терроризмге ?атысты кез келген iстi талап етiп, тергей алады. Мысалы, Кулекбаевты? iсi есi?iзде ме? Б?л Алмалы ауданды? ІІБ-де ла?кестiк ?рекет жаса?ан адам. Ол террорист, алайда, б?л ?ылмысты? iстi Бас прокуратура ая?тады.

ДАНИЯЛ – Менi? т?сiнуiмше, ??К-де сот?а дейiнгi тергеумен ай- налысады ма?

ТАЙЫР – ?рине, ?лтты? ?ауiпсiздiк комитетi де ???ы? ?ор?ау органы, ол мемлекеттiк ?ылмыстар?а байланысты сат?ынды?, ты?шылы?, мемлекеттiк ??пияларды жария ету сия?ты ?ылмысты? iстердi тергей алады. ?аза?стан Республикасыны? ?ылмысты? кодексiнде «Мемле- кетке ?арсы ?ылмыстар» деген арнайы б?лiм бар.

ДАНИЯЛ – ?ылмысты? iстердi тек Ішкi iстер министрлiгi тергейдi деп ойлап едiм.

ТАЙЫР – Негiзi, д?рыс ойлады?ыз. М?ндай ж?мысты? негiзгi б?лiгi соларды? мойнына т?седi, сонымен бiрге е? ?иыны! ?ылмысты? iстердi? шамамен 80%-ын б?рын милиционер деп атал?ан, ал ?азiргi полиция ?ызметкерлерi тергейдi. ?рлы?, тонау, ?ара?шылы?, зорлау, кiсi ?лтiру, алая?ты? – толы? жиынты?… Сот?а дейiнгi тергеп-тексерудi ж?зеге асыратын бас?а да органдар бар – МКД (Мемлекеттiк кiрiстер департаментi) – олар экономика саласында ?о?амды? салалармен бай- ланысты салы? т?леуден жалтару, коммерциялы? контрабанда, коммер- циялы? пара сия?ты ?ылмыстармен айналысады. Дегенмен, ??К да

жо?ары лауазымды т?л?аларды? сыбайлас жем?орлы??а ?атысты iстерiн ?з мойнына ала алады.

Мысалы, жа?ында, егер есi?iзде бол- са, «ЭКСИМ-Банк» басшыларыны? бiрiн коммерциялы? пара ?шiн ?стады. Б?л iспен ??К айналысты… Сондай-а?, сыбайлас жем?орлы? iстерiне ?арсы жеке бюро бар. Олар мемлекеттiк ?ызметкерлерге ?атысты, я?ни пара алу мен беру, пара беруде делдал- ды? сия?ты ?ылмысты? iстердi тергейдi. Жалпы айт?анда, тиiстi органдар к?п.

ДАНИЯЛ – Олар ?здерi бiрiн-бiрi шатастырып алып жатпай ма?

ТАЙЫР – ??К, прокуратура мен iшкi iстер органдарыны? ?р?ай- сысына т?н жеке формасы бар, ?ызметкерлерi погондар та?ады, лауа- зымдары, сыныпты? шендерi бар, сонды?тан оларды ажырату о?ай. Ал, сыбайлас жем?орлы??а ?арсы к?рес бюросы мен мемлекеттiк кiрiстер департаментi ?ызметкерлерiнi? погондары жо?.

ДАНИЯЛ – ?ынжылтады екен!

ТАЙЫР – Неге екенiн бiлмеймiн, алайда, осындай шешiм ?абыл- дан?ан, о?ан еште?е iстей алмайсыз. Бiра?, сот?а дейiнгi тергеудi ж?зеге асыратын ???ы? ?ор?ау органдарыны? к?птiгiне ?арамастан, б?кiл тер- геудi? т?жi – сот. Тек сот ?ана адамны? кiн?лi немесе кiн?лi еместiгiн, ?ылмысты? iстi то?тату?а болатын-болмайтынды?ын аны?тайды, я?ни со??ы с?здi ?зi айтады…

ЖЕКЕ Т?ЖІРИБЕ

ДАНИЯЛ – ?з т?жiрибе?iзде тергеу ж?не сот iсiн ?арау процесiн, былайша айт?анда, ?рт?рлi позициялардан, к?з?арастардан бай?ау?а м?мкiндiгi?iз бол?анды?тан, тергеу кезiнде не н?рсеге ерекше назар аудару керек ж?не ?андай ?ателiктерден аула? болу керек екенiн бiлу ?ызы?ты болар едi.

ТАЙЫР – ?те жа?сы с?ра?! Негiзi, ?ылмысты? жедел ашылуы, сонымен ?атар, о?ан ?атыс?ан барлы? адамдарды? та?дыры тергеу iстерiнi? сапалы ?туiне байланысты. Сондай-а?, объективтi сот тал?ы- лауыны? болаша?ы, ?ор?аушыны? тергеу н?тижелерiне ?арсы т?ру м?м- кiндiгi ж?не та?ы бас?аларыда осы?ан байланысты. Сонды?тан тергеушi ?стану?а тиiстi ережелер бар. Барлы? ?ажеттi р?сiмдердi за??а с?йкес ?ата? ж?не ?ыс?а мерзiмде орындауы керек. ?йтпесе, iс сотта немесе тiптi сот?а дейiн ??лауы м?мкiн.

ДАНИЯЛ – Істi жа?сы за?гер ?арастыр?ан жа?дайда да ма?

ТАЙЫР – И?. Мен тiптi кiн?сiз адамды немесе кiн?лi адамды сотта- у?а болатынды?ы туралы емес, о?ан та?ыл?ан ?ылмыстар?а ?ара?анда онша ауыр емес ?ылмыстар туралы айтудамын. Сонды?тан да, ?ылмы- сты? процестi? сот?а дейiнгi сатысы ерекше ма?ыз?а ие. Сот?а дейiнгi тергеудi бастау?а бiрнеше негiз бар. Б?л ж?бiрленушiнi? м?лiмдемесi, б??аралы? а?парат ??ралдарында?ы хабарламалар ж?не мойындау (м?н- дай да болады!) немесе шенеунiктi? баянаты. ?лi есiмде, тергеушi болып ж?мыс iстеген кезiмде, ?рлы??а ?атысты iстерге ж?бiрленушiнi? ?о?ы- рауы бойынша жиi шы?атынбыз.

ДАНИЯЛ – Бiрiншi кезекте неден бастайтын едi?iздер?

ТАЙЫР – Бiрiншi ш??ыл тергеу ?рекетi – о?и?а бол?ан жердi ?арауда хаттаманы д?рыс толтыру. Мысалы, объект п?тер болса, онда сот так- тикасына с?йкес ?р т?рлi технологияларды ?олдану ар?ылы ?р б?лменi тексеру iстерi ж?ргiзiледi. ?ылмыскердi? ?й-жай?а кiру т?сiлiне к?ман ?алдырмау ?шiн терезеде, есiк жа?тауларында за?ымданулар бар ма жо? па мiне со?ан егжей-тегжейлi сипаттама ж?ргiзiледi.

Тергеушiге жедел топты? ??рамына кiретiн оперативтiк ?ызмет- кер мен сот сарапшысы к?мектесуi керек. Ку?лардан жауап алу дереу ж?зеге асырылады – егер кiмде-кiм ?ылмыскердi ж?не за?сыз ?рекеттердi

жасау с?ттерiн тiкелей к?рген болса, ж?не ол к?дiктiнi танитын болса, онда б?л жедел топ?а ?ылмысты жылдам ашу?а м?мкiндiк бередi.

ДАНИЯЛ – Телехикаяларда айтылатындай – «ысты? iздермен» бе?

ТАЙЫР – ?мiрде де, солай дейдi. Жалпы, ай?ын ?ылмыстарды ашу о?ай.

ДАНИЯЛ – «Ай?ын ?ылмыстар» дегенiмiз не?

ТАЙЫР – Б?л, к??герлердi?, кейде, тiптi, ???ы? ?ор?ау органдары ?ызметкерлерiнi? к?з алдында бол?ан ?ылмыстар. Мысалы, олар ж?бiр- ленушiнi? ?олында?ы с?мкенi ?асты? ойлаушы адамны? ?алай ж?лып алып ?аш?анын к?рiп ?алуы м?мкiн. Олар сол с?тте дереу ?ылмыскердi? «?олын б?рап» ?стайды, содан кейiн ?ана ?ылмыс бол?ан жердi тексеру ресми р?лге ие болады. Алайда, ?кiнiшке орай, к?п жа?дайда б?рi «ай- ?ын» бола бермейдi, ай?а?тар (д?лелдемелер) жинауды? ма?ызы зор.

Неге дейсiз бе? ?йткенi, ?ылмыс iздерiн бекiту ?ажет. Б?л (егер п?тердегi ?рлы? туралы айтатын болса?) сауса? iздерi, биологиялы? iздер. Б?ны? барлы?ы трасология ?шiн…

ДАНИЯЛ – «Трасология» дегенiмiз не? ??гiме ?алалы? магистраль- дар туралы емес шы?ар.

ТАЙЫР – Трасология – б?л ?ылмыскердi? iздерiн зерттейтiн крими- налистиканы? б?лiмi, – «iз» француз с?зiнен – «жол» дегендi бiлдiредi.

ДАНИЯЛ – Т?сiнiктi, ал трасология сауса? iздерiнен бас?а та?ы ненi зерттейдi?

ТАЙЫР – Егер п?терге за?сыз кiру туралы айтатын болса?, онда б?л кiру механизмiн аны?тау. Мысалы, айталы?, ?ылмыскер есiктi б?- зып кiрдi. Алайда, сотта м?ны д?лелдеуге тура келедi. Сонды?тан да, тек ?й-жайларды ?ана емес, есiктердi де тексеру ?ажет. Суретке т?сiрiп, ??лпыны? ?зегiн алып, сот-медициналы? сараптама та?айындайсыз. М?мкiн ?ылмыскер кейбiр ?ылмыс ??ралдарын, жеке заттарын ?мытып кеткен немесе ?рлан?ан заттарды? бiр б?лiгiн т?сiрiп ал?ан шы?ар. Б?л кейiнiрек басты д?лел бола алады, ?сiресе ж?птас?ан заттар туралы с?з бол?анда.

ДАНИЯЛ – Я?ни?..

ТАЙЫР – ?асты? ойлаушы адам ?ылмыс орнында ?ол?аппен ж?рдi, алайда, кетiп бара жатып, ?ол?апты? бiр ж?бын бай?аусызда т?сiрiп алды делiк. Ал, тiнту кезiнде, ?амау?а алын?ан адамнан бiр ж?бы та- былды – сонды?тан б?л ?ол?ап негiзгi д?лел бола алады.

ДАНИЯЛ – Немесе сыр?аны? бiр ж?бы.

ТАЙЫР – Б?л, негiзiнде, ж?бiрленушiнi? материалды? байлы?ыны? де?гейiне байланысты… Ж?бiрленушi туралы ??гiме ?оз?а?ан екенбiз, онда о?и?а бол?ан жердi ?ара?ан бойда одан жауап алу керек. Одан жаз- баша м?лiмдеме алу керек.

ДАНИЯЛ – ?рлы? бол?аны жайлы ма?

ТАЙЫР – ?рине, ?андай м?лiк, ?андай м?лшерде ?рлан?анды?ы ту- ралы. Оны? «жалпы» белгiлерi, я?ни не ?рланды – технология, зергер- лiк б?йымдар, ?ле бас?а да заттар ма?! Оларды? ?р т?рлi сапалы? ж?не санды? белгiлерi туралы. М?мкiндiгiнше, оны? осы заттарды шынымен сатып ал?анын ж?не ?тiнiште к?рсеткен соманы шыныменде т?легенiн растайтын биркалар, чектер. Бiр с?збен айт?анда, ?зiнi? ?рла?ан заттар- ды? иесi екенiн растайтын д?лелдер…

СТОМАТОЛОГ ШПАКТЫ? ПАЙДАСЫЗ ?МІТІ

ДАНИЯЛ – Б?л жерде бiр сауалды ?оймас?а амалым жо?.

ТАЙЫР – Менi ?ызы?тыра т?стi?iз!

ДАНИЯЛ – «Иван Васильевич меняет профессию» комедиясын к?р- ген боларсыз.

ТАЙЫР – ?рине, сонымен ?атар, аталмыш фильм ?ойыл?ан М.А. Булгаковты? осы аттас пьесасын о?ыдым. Сонды?тан болар, не жай- лы с?ра?ы?ыз келетiнiн болжамдап отыр?ан сия?тымын. Ал, ??ла?ым Сiзде.

ДАНИЯЛ – ?рине, Владимир Этуш керемет сомдап шы??ан тiс д?рiгерi жайлы.

ТАЙЫР – Алдымен к?ртесi мен магнитофоны ?ана ?рланды деп м?лiмдеген адам жайлы ма, содан кейiн ол к?ртенi? саны екiге, содан кейiн ?шке «к?бейедi» ж?не магнитофонмен де д?л осылай?..

ДАНИЯЛ – И?, ?рине, осыдан мынадай с?ра? туындайды – ж?бiрле- нушiлер ?здерiне келтiрiлген зиян м?лшерiн асыра ба?алайтын жа?дай- лар болып жата ма?

ТАЙЫР – Менi? т?жiрибемде ж?бiрленушi деп санал?ан адам, шын м?нiнде, ?зi ?ры болып шы??ан жа?дай да болды. ?кiнiшке орай, тергеу бiраз уа?ыт бойы соны? жетегiнде ж?рдi. Сонды?тан, ж?бiрленушiлердi? м?ндай ?рекеттерi тек комедияда ?ана бола бермейдi. Алайда, б?л жерде егер ?ылмыскер ?сталса ж?не ?рлан?ан м?лiк табылса, кейiнiрек, ?ажеттi процедуралар ая?тал?аннан кейiн, м?лiктердi? ж?бiрленушiге ?айтары- латынды?ын ескеру ?ажет. Фильмге оралатын болса?, егер ?шеу емес, шынында, бiр к?рте ?рлан?ан болса, онда бiреуi ?ана табылатынын айта кету керек.

ДАНИЯЛ – Ал, егер ?ылмыскер та?ы бас?а бiреулердi? к?ртелерiн ?рла?ан болса ше?

ТАЙЫР – Д?л осы ?шiн ж?бiрленушiнi? м?лiмдемесi бiрден «алына- ды», онда ол ?зiнi? заттарыны? т?рi мен ?ндiрушiсi сия?ты жеке сипат- тамаларын немесе, ?азiргi кездегiдей, маркасын, м?лшерiн, материалын, тозу д?режесiн, сатып алын?ан жылын к?рсету керек. М?мкiндiгiнше ?андай-да бiр ??рал-жабды??а, мысалы, компьютерге ж?не бас?а да тех- никалы? жабды?тар?а ??жаттама ?сыну ма?ызды.