Нигина ва Мирмалик

– Як байти шоир ёдам омад дар бораи Патар. Г?ш кунед:

Чашми бад, к-аз патари о?ан? таъвиз нагашт,

Банди таъвиз бибурреду Патар бозди?ед!

Шумо ?ам аз чашми баду т?мору таъвизи кампир?о на?ароседу банди тилисм бибурред ва ро?и Патар фарох бикушоед, ки а?аб нишастанго?и оли?аноб асту аз Ка?бед бе?тар! Макони дилкушо набояд ?айф шавад. Сид?ан бик?шед ва сайрго? ба со?ибдилон бозди?ед.

Де??оне, ки таърихи Патарро ?икоят карда буд, бо чашми пуршарар аз ?ой хест ва даст болои дил ни?од:

– Барои ворух? сухани шоир баробари фармони амир ?адру ?имат дорад! Ин дафъа биёед, Худо хо?ад, болои шо?кат мешинед, сайрго?ро пуродам мебинед ва да?чанд лаззат мегиред.

?ама баробар дасти омин бардошта, бо дили шод ро?и сафар идома бахшиданд.

Р?зи сеюми саё?ат аз тамошои Рахнаи Оташон о?оз ёфт, ки дар ?ониби шимолу шар?ии де?а во?еъ буд. Вазифаи ро?баладиро мударриси мадраса Зарифи Доно бар ??да дошт. Ин марди таърихдон ва олими забардаст ?амро?онашро ла?зае аз ро?гард? боздошту бо ангушти ишорат тарафи офтобшинамро нишон дода, гапро аз дури?ои дур о?оз бахшид:

– ?у, ана он к??и сарсафедро мебинед? Дар бари доманаш г?ри му? ?ой гирифтааст. Шояд бипурсед, ки чаро г?ристон ё ?абристон не? Барои он ки пайравони дини зардушт? баробари оташу офтоб заминро низ му?аддас дониста, майит дар хок намег?ронданду фа?ат устухон?ои аз г?шт ?удошударо ба новус андохта, дар дахма мегузоштанд. Дар ин к??камар бошад, маъбади оташпарастон ?ойгузин буду агар ба ?исоб гирем, ки дар Ворух салтанат беш аз ча?ор ?азор сол пеш ба габрону му?он тааллу? дошт, пас ба хулосае метавон расид, ки ин дайр хеле ?адимист.

– Оре, оташкадаи Ворух маъруф ва маш?ур буд, – ба с??бат ?амро? шуд А?мад. – Дар китоб?ои ?адима сабт шуда, ки ба ин дайри му?он аз Бухорову Самар?анду Истаравшан низ мубадону ко?инон ва ?атто мубади мубадон ташриф оварда, манзума?ои «Авесто» месуруданду тафсири «Занд» мехонданд.

Мударрис бо ишораи сар шар?и шоирро тасди? намуд ва бо шав?и аввала афзуд:

– Боз як чизи дигар: ?ама ?ашну маросим?ои хурсанд?, ма?филу тантана?ои му?он дар ин оташкада баргузор мешуд…

– ?атто базми ар?с?? – пурсид ?авоне.

– Бале. Дар ин ма?фили муборак зардуштиён аз оташи ?амеша фур?зони дайр гулхани бузурге афр?хта, шо?у мо?, яъне ар?су домодро гирди он давр занонда, занону мардон баробар мера?сиданду суруд мехонданду шодком? мекарданд. Ав?и аланга, яъне спаниш ла?заи висол буд.

– Ин одат ?оло ?ам дар Ворух давом дорад, – лу?ма партофт Абдулма?ид. – Фар?аш ?амин, ки имр?за домод саллаю то?? дораду ар?с фаран??.

– Магар пешина ар?с?о фаран?? надоштанд? – боз пурсид он ?авони ?аднавча.

– Ту ар?с?ои пешинаро да??о маротиба дида?, ?осим. Лекин маълум мешавад, ки эътибор надода?.

– Ман дидаг??! Кай? Дар ку?о??

– Камтар сабр кун?, боз мебин?. Рафтем…

?ама ба умеди дидани ар?си замони оташпарастон аз дунболи ра?намо равон шуданд. Баъди соате дар канори к?чаи аробагузар санги дарозу борике падид омад монанди дастаи ?увоз, аммо ?азор карат бузургтар. Он санги к?? набуду ба хорою рухом ?ам шабо?ат надошт. Мисли санги дарё суфтаю ?амвору ла?жон ва чун санги шиша андаке шаффофу ?илодор метофт ва дар дашти васеъ яккаву тан?о меистод. Ба назар чунин мерасид, ки пайкарасозе онро махсус дар чунин ?олат гузоштааст, то бути сангин тарошад. Вале фурсат наёфта, ё натавониста, аз ?айкалтарош? даст кашидаасту нияти вайро боду борон бе?унарона и?ро намуда, бо харошу тарош дар ?исмати болои санг с?рохи?ое монанд ба чашму да?он ва бар?астаги?ое шабе?и бинию г?ш ба ву?уд овардаанд.

Дар атрофи санг хори бисёре р?йида, онро дастнорас карда буд. Аз ?амин сабаб ро?балад ?афт-?ашт ?адам дуртар тава??уф намуда, хитобан ба ?осими ?аднавча гуфт:

– Росташро г?й, ки ин сангро пештар ягон бор дида буд? ё не?

– Чанд бор?о дидаам.

– Лекин андаке пештар гуфт?, ки ар?си замони ?адимро ?е? ва?т надида?…

– Бори дигар мег?ям, ки сангро бисёр дидаам, лекин ар?сро не!

– Фа?мо! – сухан мухтасар кард Зарифи Доно. – Аз суханрониат фа?мидам, ки таърихи ин санг ва ?атто номашро намедон?. Акнун боди??ат шунав: ин санги од? не, Санги Ар?с аст ва та?рибан пан?садсола таърих дорад. Он ва?т дар Мовароунна?р дини ислом аллакай нуфузи зиёд дошт, вале ?ама ворухиён оташ мепарастиданд. Зеро ба ин диёри к??истон пойи араб нарасида буд.

Аввалин ворухие, ки ба ислом гаравид, Накисо ном савдогар аст, ки чун мусулмон шуд, Нурму?аммад ном гирифт. Вай духтаре дошт ба?оят са?иб?амолу хушманд, ки аз р?зи аласт бо ме?ру му?аббати саршор ба Парвардгори ягона ва бахшояндаву ме?рубон камол меёфт. Дар шар?и ?уръони шариф сухан?ои оммафа?м, лекин таъсирбахш мегуфту чун ба синни камолот расид, обида ва зо?идаи асил шуд, шогирду пайравони зиёде пайдо кард ва бо исми Сайида отун маш?ур гашт.

Писари мубади мубадон, яъне му??окими Ворух шефтаи ?усну ?амоли духтар шуда, сабру ?арор аз даст дод ва тиб?и расму одати онзамона худ ба хостгор? омад. Сайида ?ро хуш пазируфт, аммо шарт гузошт, ки агар Нурзан? дини исломро ?абул кунаду номашро гардонад ва ба нико?и мусулмон? роз? шавад, он го? издиво? ба амал меояд.

?окимписар шартро пазируфт. Вале дар р?зи а?ди нико? а?ду паймон бишкаст ва бо мадади ёру бародаронаш духтарро з?ран ба дайри Рахнаи Оташон бурдан? шуданд. Сайида чун модашер му?обилат кард, бо нохун р?й канду бо дандон дасту по газид, лек з?раш нарасид. Лоа?ал касе аз хешовандон ба имдод наомад. Дар ?оле, ки дилаш дар сина чу даф метапид, ло?арам ба Худованди ?одиру тавоно тавалло кард, ки ?ро аз шармандаг? ниго? дошта, ба санг табдил кунад, то уммати мусулмон зери бори гарони таъна ва масхараи оташпарастон намонад.

Илти?ои м?ъмина ва муслимаи пок муста?об гашт ва бо амри Парвардгори олам коре, ки банда?ои хок? аз и?рои он о?изанд – м?ъ?иза ба амал омаду дар ?ои исташ ар?с санг шуд.

Аз мушо?идаи ин ?олат айши хуши габракон ба мусибат мубаддал гашту доду фи?онашон бар фалак печид. Ба ?удрати Худои яккаву ягонаи мусулмон?о тан доданду пеши Санги Ар?с ба зону нишаста, саросар ба ислом гаравиданд. Тарзи дигар г?ем, бо ба?ои ?они Сайида Бону – нахустин муслимаи де?а Ворух мусулмонобод шуд…

?икояти ро?балад ба ?амагон таъсири ами? бахшиду ла?зае сукут варзида, ин оли?аро ба нек? ёд карданд.

– Шоире Санги Ар?сро гав?ари шабафр?з номидааст, – хаёломез лаб ба гуфтор кушод Абдулма?ид. – Вай менависад, ки чор фасли сол ?ар дили шаб аз дили ин санг нолае ?онгудоз мебарояд дар вазни «Дод аз дасти сангдилон, ки сангам карданд…»

– Он шоир худат нест??

– Не. Вале ман ?ам дар ?авон? як шеъри мотам навишта будам. Чанд байташ дар ёдам ?аст:

Дар фиро?ат, эй Сайида, зору ?айрон мондаем,

Дар хуморат, эй Сайида, синабирён мондаем.

Б? накарда нак?ати гул, ту шуд? Санги Ар?с

Дар азоят, эй Сайида, дидагирён мондаем.

?авобан ба ниго?и саволомези муаллиф ме?мони латифтабъ ма?бур шуд, ки таассуроти худро фошофош г?яд:

– Марсияи таъсирбахш навиштед, ако. Лекин ташбе?у сухан?ои он шоире, ки ?аблан ишора кардед, нисбатан ширадору андешапарвар аст. К? будани ?ро са?е? гуфта метавонед?

– Он шоир бародаратон Ша?обиддин буду баробари дидани Санги Ар?с бадо?атан ?азали ?онгудоз гуфт. Афс?с ки ба пурраг? навиштаю ?ифз карда натавонистам.

– Ша?обиддин дар баде?аг?й? устухон надорад. Агар ил?омаш ояд, дар як нишастан фар-фар чор-пан? ?азал э?од мекунад!

– Шумо ч??

– Ман ку?ою шоир? ку?о?! Агар ?афтае як рубо? ё ?азале э?од шавад, худро хушбахт ме?исобам.

– Бародаратон баробари дидани Санги Ар?с фар-фар шеър бофтааст. Шумо ?ам як к?шиш намекунед? – бозори гапро тез кард ро?балад ва андалеби Исфара аз о?анги савол пай бурд, ки ?амсафарон ?удрати шоирии ?ро сан?идан мехо?анд. Дар ?олати но?ин?ор монд – агар сатре наг?яд, бе?унар ме?исобанду агар шеъри хароб пешни?од кунад, эъти?од ва э?тиромашон меко?ад. Яъне вай ма?бур аст, лоа?ал як байти хотирмон бадо?атан э?до кунад.

Бо чунин андеша?о гирди ?айкалсанги нотарошидаро о?иста-о?иста давр гашту дар ?ар да? ?адам лангида, чор мисраъ тавлид намуд:

Эй иш?, туро шамъи фалак парвона,

Санги Ар?с Сайидарост кошона.

Хуш бош, зи афсуни ?аводис имр?з